Het eerste schip op de Newa

[p. 273]

Historische notities:

Blz. 5:

In 1682, zes jaar na de dood van zijn vader Alexej Michailowitsj, stierf diens oudste zoon Feodor en werd Peter, met voorbijgaan van zijn half idioten broer Iwan, tot czaar uitgeroepen, onder regentschap van zijn moeder Natalja Narysjkina. In ditzelfde jaar 1682 wist Peter's zuster Sofja de Streltzie in opstand te brengen, waarna Natalja Narysjkina verbannen werd naar het dorpje Preobasjensk, terwijl Iwan en Peter nu tezamen czaar werden onder regentschap van Sofja.

Blz. 7:

De Streltzie waren een soort schutterij van Moskouse burgers, die verschillende voorrechten genoten, doch in tijden van gevaar onder de wapens geroepen konden worden. De opstand der Streltzie, in Mei 1682 door Sofja verwekt, was een der wreedste en bloedigste gebeurtenissen in de geschiedenis van Rusland. Bij deze opstand werd Natalja's raadsman Matwejew vermoord evenals de vorsten Dolgoroeki en vele leden der familie Narysjkin, waaronder ook de broer van de czarin, Iwan Narysjkin.

Blz. 10:

Bojaren = Russische edelen.

Gordon, een katholiek Schots generaal, aanhanger der Stuarts, die dienst genomen had in het Russische leger om dit te reorganiseren.

De Duitse voorstad, herhaaldelijk bedreigd en platgebrand door het gepeupel en de Streltzie, was een wijk, waar de vele buitenlanders van alle nationaliteiten woonden, die in Rusland als specialisten en vaklieden werkzaam waren.

Vorst Mensjikoff, speelgenoot, vertrouwde en later

[p. 274]

minister van den czaar, was de zoon van een lakei en verkocht in zijn jeugd pasteitjes op de straten. Herhaaldelijk wegens zijn grenzeloze hebzucht door den czaar gestraft, hielp hij na Peter's dood Katharina op de troon, doch werd onder haar opvolger naar Siberië verbannen, waar hij in de grootste ellende en armoede stierf.

Blz. 62:

Bakchisaraj. De hoofdstad van het Tartarenrijk op de Krim. De veldtocht, welke vorst Golizijn in 1689 ondernam om de Krim te veroveren, mislukte jammerlijk.

Blz. 64:

In 1688 huwde Peter, op aandringen van zijn moeder, Eudoxia Lepoechina. In 1699 liet hij zich van haar scheiden en verbande haar naar een klooster, waar ze, tot Peter's dood, als de non Helena leefde.

Blz. 68:

In 1689 bereikte Peter, in Preobasjensk, de tijding, dat Sofja een nieuwe opstand der Streltzie voorbereidde om hem van de troon te stoten en te doden. Hij vluchtte midden in de nacht naar het klooster van Troïtzkoe Lawroe. Hier verzamelde hij zijn aanhangers, bracht Sofja ten val en verbande haar naar een klooster.

In 1694 stierf Peter's moeder, in 1696 veroverde de czaar Azow. Peter's broeder Iwan stierf in 1696. Het jaar daarna ondernam Peter met het grote gezantschap zijn reis naar Europa, die door een nieuwe opstand der Streltzie werd onderbroken.

Blz. 74:

Burgemeester Nicolaas Witsen (1641-1717) vertoefde

[p. 275]

met het gezantschap Boreel in 1664 drie jaar in Rusland en vervaardigde de eerste atlas van Tartarije. Hij was een groot vriend van stadhouder-koning Willem III, schreef het bekendste werk van zijn tijd over de scheepsbouw en blonk als geleerde en als staatsman boven zijn mederegenten uit.

Blz. 93:

Het beeld van den petit-maître, de theedrinkerij en de woorden van de preek zijn ontleend aan W.J. Hofdijk: ‘Ons Voorgeslacht’, evenals de kleding der studenten.

Blz. 114:

Na zijn overwinning aan de Narwa trok Karel naar het Zuiden. Peter echter begon systematisch Lijfland en de Baltische landen aan te vallen. In 1704 heroverde hij Narwa. Doch reeds van te voren werd de Schlüsselburg en de Nye Schans genomen en legde Peter op 16 Mei 1703 de grondslagen voor de vesting Sint Petersburg.

Blz. 122:

Karel XII (1697-1718) werd met zijn 15e jaar door de standen meerderjarig verklaard en tot koning gekroond. De dolle Gottorper was zijn vriend, de hertog van Holstein-Gottorp.

Blz. 139:

Nadat zijn pogingen om een Europese coalitie tegen de Turken te vormen, mislukt waren, verbond Peter zich in 1700 met Denemarken en met Augustus II, den sterken, keurvorst van Saksen en koning van Polen, tegen de Zweden, die de Baltische landen en het tegenwoordige Finland in hun macht hadden. De Zweden drongen weldra door tot in het hart van Saksen en Augustus II zag zich bij de vrede van Altranstädt genoodzaakt, afstand te doen van de Poolse kroon. Bij de

[p. 276]

Narwa, waar Peter als kapitein in zijn eigen armee diende, doch nog voor de slag de vlucht nam, werd de 40.000 man sterke Russische armee door 8000 Zweden verpletterend verslagen.

Blz. 176:

1705. De nederlaag bij Gemauerhof maakt een eind aan het offensief tegen Riga. In 1706 worden de Saksische troepen door Karel XII verslagen.

1706. Peter overwint bij Kalisch, doch in 1708 verovert Karel Grodno.

Blz. 178:

In 1709 verslaat Peter Karel XII definitief bij Poltawa. Het Zweedse leger geeft zich over en de Koning vlucht naar de Turken.

Blz. 193:

In 1690 werd de czarewitsj Alexej geboren. In 1700 werd zijn moeder Eudoxia naar een klooster verbannen. De jongen werd oorspronkelijk door zijn vader opgevoed, later door gouverneur Van Huysen, en kwam tenslotte onder het toezicht van Mensjikoff, die hem mishandelde en hem als soldaat aan den Noordsen oorlog liet deelnemen.

Blz. 196:

Grigori Talizky, een monnik uit Kiew, beweerde dat Peter anti-christ was, dat de jongste dag naderde, en spoorde aan tot belastingweigering.

Blz. 197:

In 1712 huwde Alexej, op wens van zijn vader met Charlotte van Brunswijk. Een tijd lang scheen het. of dit huwelijk gelukkig zou worden, doch weldra begon Alexej zijn vrouw te verwaarlozen, te vernederen en

[p. 277]

tenslotte te mishandelen. In 1714 schonk ze hem een dochter, doch dan is zij hem verder geheel onverschillig geworden en vernedert hij haar in zijn eigen huis reeds tegenover zijn nieuwe maîtresse, het Finse lijfeigene meisje Afrossinja. In 1715 baart Catharina een zoon, den lateren czaar Peter II. Zij sterft in het kraambed, nadat zij doktershulp heeft afgewezen, omdat ze in deze hel niet langer wil leven.

In September 1716 vlucht Alexej met zijn geliefde Afrossinja naar Wenen, vanwaar hij zich over Tirol begeeft naar Napels.

Blz. 207:

De bekkensnijdersscène is bewerkt naar een beschrijving van Hofdijk in ‘Ons Voorgeslacht’.

[p. 278]

HINDELOOPEN:

Merkwaardigheden van Hindeloopen; S.O. Koosjen en IV. D. Kroese).

De zeevaart van Hindeloopen; M.P. van Buytenen (IV R. Crt.).

De scheepvaart van Hindeloopen; M.P. van Buytenen (Tijdschrift...)

De Sinte Gertrudis parochie te Hindeloopen; M.P. van Buytenen (Ons Noorden).

De oorsprong der kleuren van de Hindelooper sierkunst; S.A. Waller Zeper.

79e Verslag Fries genootschap; Mr. P.C.A.J. Boeles.

De Handelsstad Hindeloopen; N.A. Poelman.

De taal van Hindeloopen; T. van der Kooy.

La Hollande pittoresque; Henry Havard.

Oligarchie en Democratie in Friesland; Anibal.

Hindeloper Volkskunst; Hidde Nijland.

Hindeloper archief; Prov. bibliotheek, Leeuwarden.

Museum Hidde Nijland; Fries museum.

DOOPSGEZINDEN:

Geschiedenis van de doopsgezinden in Nederland; dr. W.J. Kühler.

Een liefdesgeschiedenis in het oude Friesland; Wouter van Riesen.

18e EEUW:

W.J. Hofdijk: Ons voorgeslacht.

Prof. dr. J. Romein: De lage landen bij de zee.

Prof. dr. J. Romein: Erflaters onzer beschaving.

Busken Huet: Het land van Rembrandt.

De Roever en Dozy: Het leven van onze voorouders.

Prof. Brugman: Amsterdam.

E. Thomas en M. Sluyser: Ic burgemeester van Amsterdam.

SCHEEPVAART:

Cornelis van Yk: De Nederlandsche scheepsbouwkunst opengestelt E. Herckmans: Zeevaertslof.

J.C. Mollema: Voor de stroom en op de klippen.

Linschoten vereniging: De reis van Jacob Roggeveen.

Scheurleer: Van varen en vechten.

PETER DE GROTE:

Boris Raptschinsky: Peter de Grote in Holland.

Dr. Al. Brückner: Peter der Grosze.

Klabund: Peter der Grosze.

A. Meresjkowski: Pierre le Grand. Pierre et Alexis.

Aug. Strindberg: Historiska Miniatyrer.

T. Tolstoi: Pjotr Pjerwi. Peter de eerste.

E.P. Latonof: Pjotr Wjelski. Peter de Grote.

J. Ackersdijk: Verhaal ener reize in Rusland.

* *: Rusland beschouwd.

Jacob Stählin: Echte anecdotes van Peter de Grote.

Kurt Kersten: Peter der Grosze.