Logo DBNL
De belegering van Haerlem (1770)

De belegering van Haerlem

(1770)–Juliana Cornelia de Lannoy–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Treurspel


Vorige Volgende

Voorreden.

Schoon ik niet ontkennen wil dat ik alles heb aangewend wat eenigszins van myne oplettendheid afhing, om dit Tooneelstuk de goedkeuring myner Landgenooten waardig te maaken, is het echter niet minder waar dat het eerder het uitwerksel is van myne liefde voor het Vaderland dan wel van myn vernuft. Vergeefs wilde ik met hetzelve te raade gaan om de zwaarigheden te overwinnen die zich in zulk een moeijelyk onderwerp voordeeden; vergeefs bedacht ik alle de vonden der Kunst: het was wanneer myn hart zich getroffen voelde door het heerlyk schouwspel der deugden van Neêrlands Helden, wanneer myne ziel zich streelde met het verrukkend denkbeeld die voor de oogen van een grootmoedig Volk af te schilderen, en het mogelyk by die gelegenheid zich-zelf geluk te zien wenschen van de Afstammelingen dier groote Mannen te zyn; het was dan, zeg ik, dat al myn vuur ontwaakte, en dat myn geest, als met eene nieuwe kracht bezield, middel vondt om alle hinderpaalen te boven te streeven.

Ziet hier dan, Batavieren! uwe grootheid, uwen roem en de verrukking die dezelve my heeft ingeboezemd, in hun volle daglicht gesteld. Welk een vermaak voor my, dat ik, van eene Kunne zynde, die my niet toelaat om op het spoor myner

Vooröuderen en myn geheele Maagschap myn leven aan den dienst van 't Vaderland te wyden, ten minsten een openbaer bewys kan geeven dat ik het met geen minder vuurigheid bemin! Welk een aangenaam werk, den Heldenmoed, den yver en de standvastigheid af te maalen, waarmede de Belegerden van Haerlem in 't yselykste tydsgewricht de glori onzer Natie verëeuwigd hebben! Ik verkoor dit onderwerp, 't welk, zo groot in zich-zelf en zo vruchtbaar in loffelyke voorbeelden, my niet minder bekwaam scheen om de harten te beweegen en aandoenelyke gesteltenissen uit te leveren: wat toch is meer geschikt voor het Tooneel, dan de deugd met het onheil worstelende, en zich boven het zelve verheffende door haaren moed! De zwaarigheid was alleen om tevens aan de regels van de Kunst en aan de waarheid der Geschiedenis te voldoen: welke zou de uitkomst van myn Stuk zyn; de overgaaf der Stad, en de beschryving der wreedheden die 'er de Overwinnaars in gepleegd hebben? Hier was niet om te denken: gelukkig vondt ik* in de Beschryving van Haerlem door Dirk Schrevel, dat de Hertog van Alva, op het punt zynde om de gevangenen, die uit de vergiffenis waren uitgesloten, ter dood te brengen, daarin verhinderd

wierdt door de tyding der gevangenneeming des Graaven van Bossu, die in den slag op de Zuiderzee de nederlaag geleden had, hetgeen den Hertog, voor wederwraak beducht, en gedrongen door het sterk aanhouden der bloedverwanten en vrinden van den Graaf, ten laatsten bewoog de verwezenen te spaaren, die reeds hun vonnis ontfangen hadden, en niets meer dan de dood verwachteden. Niets kon geschikter zyn voor eene ontknooping, dan dit geval; ik deed 'er met zo veel te meer vermaak myn voordeel mede, omdat ik dus, zonder de Geschiedenis, of den inborst van Toledo, dien ik hier voor zynen Vader te werk doe gaan, geweld aan te doen, echter middel vondt om den Aanschouwer eenigszins getroost te doen heenen gaan, en dus aan den heerschenden smaak onzer Natie te voldoen. Ik behoefde ten dien einde dien slag op de Zuiderzee slechts eenige dagen te vervroegen; eene vryheid die met de strengste Tooneelwetten bestaanbaar is: immers is het onmoogelyk een onderwerp te behandelen zonder deszelfs omstandigheden by elkanderen te voegen en te verschikken naar de regels van de Kunst: geene Vaderlandsche Geschiedenis, hoe bekend ze ook zy, kan hier eene uitzondering maaken, dewyl 'er uit volgen zou dat men 'er nooit eene op het Tooneel zou kunnen brengen. Dus vindende dat de Oud-Burgemeester Quiryn in hechtenis ge-

nomen zynde, op vermoeden dat hy 't met den Vyand hieldt, in eenen oploop door het Graauw om 't leven is gebragt, heb ik hier gelegenheid uit genomen om hem, uit bekommering voor 't gevaar daar zich de Burgery aan bloot ging stellen, Toledo kennis te doen geeven van hun besluit om door zyn Leger heen te slaan, in hoop of hy, hem beducht maakende voor 't gevolg dier wanhoopige onderneeming, hem door dit middel tot een redelyk verdrag beweegen mogt. Pieter Hasselaer, zich te Leyden bevindende, nam aan een' brief van gewigt in Haerlem te brengen; en nadien men vreesde dat hy, in 's Vyands handen vallende, gedwongen mogt worden zynen last te openbaaren, beloofde hy met eede, dat hy op hunne eerste nadering zich-zelven van 't leven zou berooven: ik heb zulks in Haerlem verplaatst, om dit grootmoedig bestaan dies te zichtbaarer voor den Aaenschouwer te maaken. Al het overige heeft niet alleen zynen grondslag in de Geschiedenis, maar is zelfs volstrekt waar: niets is van myne uitvinding dan de Dochter van Kenau Hasselaer. Zulks enkel bywerk zynde, hing volstrekt van my af; ik had een geval noodig, bekwaam om dat innig mededogen in te boezemen, 't welk met zo veel vermaak verzeld is, en 't geen men zich-zelven zo veel dank weet; de algemeene nood was hier niet genoegzaam toe: het schynt toch dat een medelyden,

't welk zich naar zo veele voorwerpen te gelyk uitstrekt, door die verdeeling-zelve een gedeelte van zyne kracht verliest; ook kon ik den wreeden staet der Burgery niet anders dan by verhaal te kennen geeven: ik moest dan wel myn toevlucht tot de vinding neemen, en iets bedenken 't geen de oogen des Aanschouwers treffende, zo veel te meer indruk op hem maakte. Kenau Hasselaer, eene Weduwe van 46 jaaren, heeft drie Dochters gehad, die toen huwbaare jaaren konden bereiken: ik besloot derhalven ééne derzelven aan 't lot van Ripperda te verbinden, om door dit middel op het einde van het Stuk een aandoenelyk Tooneel te weeg te brengen: ik zeg op het einde van het Stuk, want dewyl de liefde voor het Vaderland en voor de Vryheid de heerschende drift in myn Treurspel moest zyn, was het niet raadzaam haar ten eersten te voorschyn te brengen: ik heb my vergenoegd met haare komst te bereiden van het eerste Bedryf af aan, en haar eerst te doen verschynen toen het noodig was den Aanschouwer, in wien 't gezicht van zo veel grootheid mogelyk meer verwondering dan aandoening had verwekt, tot deeze laatste gesteltenis te doen overgaen, en zyne ziel als eenen nieuwen schok te geeven. Ik trok uit dit alles nog een ander voordeel: het gaf my gelegenheid om Kenau aan het Stuk te binden, 't geen my zonder dat ten uit-

terste moeijelyk zou zyn geweest. Eene Vrouw, die door haaren heldenmoed zo heerlyk heeft uitgeblonken, verdiende wel dat ik haar tot eer van myne Kunne en tot roem van haar aanzienlyk Geslacht herleeven deede. Inmiddels beleeven wy thans geen' tyd, waarïn men met toegeevendheid zou zien dat ik haar te voorschyn bragt om voor de oogen der Aanschouwers met den Vyand te vechten, gelyk in het Treurspel van den zelfden naam door het Kunstgenootschap: In Liefde Bovenäl: ik moest dan haare belangens veréénigen met die van een der Hoofdpersoonaadjen, 't welk ik op deeze wyze gevoeglyk heb kunnen doen.

My blyft nog over eene tegenwerping te beantwoorden, die ik echter naauwelyks kan denken dat niet uit een gebrek van oplettendheid gesproten zy: eenige Kunstbeminnaars willen beweeren dat myn onderwerp niet geschikt is voor het Tooneel, omdat (zegt men) de ongelukkige overgaaf der Stad niet overéénkomt met de kloekmoedige verdediging. Heeft men 'er wel om gedacht? Wordt 'er tot die overgaaf besloten omdat de Belegerden van hunnen eersten moed afwyken? Wat kan 'er grooter bedacht worden dan 't gedrag 't welk zy ten einde toe gehouden hebben? Zy neemen vóór, toen alles hoopeloos stond, om door den Vyand heen te slaan: het ontzet 't welk zulks ondersteunen zou wordt verslaagen: de Vyand, on-

derricht van hun besluit, verydelt hunne onderneeming; de hongersnood brengt hen op het uiterste; hunne Poorten zyn ondermynd, het vreemd Krygsvolk wordt oproerig: men voege dit alles by elkanderen; 't is dien toestand dat Toledo hen door vleijende beloften tot verdrag doet noodigen; en zo ze nog besluiten om zich over te geeven, en niet liever hunne Stad aan de vlam op te offeren, is 't op een*bevel van hooger hand, 't geen nog met wederzin gehoorzaamd wordt. Zal men zeggen dat ze na de overgaaf buiten hun caracter gaan, zy die de dood verkiezen liever dan den minsten stap te doen die hunnen roem verduisteren kon? Ook heb ik dit tydsgewricht verkoren om hen meer dan ooit in grootmoedigheid te doen uitmunten en hunne deugd in haar volle daglicht te stellen. Ik begryp dan niet waaröp die bedenking gegrond kan zyn, ten zy ik dezelve in eenen anderen zin moest opvatten: goed en billyk als wy zyn, beminnen wy de deugd op ons Tooneel te zien zegepraalen: ik zal my wel wachten die neiging in onze Natie te veröordeelen; maar gaat dezelve in dit opzicht niet wat te verre?

Is het in 't natuurlyke waar dat de deugd altoos met uitwendige voordeelen bekroond is? Wat zeg ik; is de uiterlyke voorspoed de waare belooning der deugd? Hoe weinig weeten zy die zulks gelooven dat eene edele ziel, in 't midden der rampen die haar overstelpen, den verzekersten toevlucht en het wezenlykst genoegen in haare eigen grootheid vindt! En mogelyk dat een gevoelig Aanschouwer nooit beter voldaan te rug keert, dan wanneer hy gezien heeft dat 'er geene tegenheden zyn die men zich-zelven niet draagelyk kan maaken, door dien verheven moed die de deugd zo zelden in gebreke blyft haaren beminnaars in te boezemen. 't Is dan, dat de Schouwburg eene rechte school der zeden is, 't is dan, dat men dien nooit te veel kan bywoonen. Ik wil echter niet ontkennen dat men dit alles opmerkelyk kan maaken, en niet te min de deugd eene zegepraalende uitkomst geeven: gelukkig de Dichter die onderwerpen weet te vinden geschikt in allen deelen naar de voorwaarden der Kunst, en waarïn hy, tot overmaat van verdienste, den Aanschouwer verheugen kan met de behoudenis van hen wier heil hy zyner wenschen zo waardig vondt: men staa my slechts toe dat zulks geenszins een regel is, en dat men een aandoenlyk en leerzaam onderwerp niet behoeft achterweege te laaten, omdat een deugdzaam Hoofdpersonaadje een ongelukkig nood-

lot ondergaat: genoeg is het dat men hem in zyne rampen – zelf benydenswaardig maakt aan de oogen der ondeugd die hem onderdrukt, en die in 't midden van haaren voorspoed te veel verächting inboezemt, om ons ooit te doen wenschen van in haare plaats te zyn. Doch schoon Stukken der grootste Meesters, en die het meest zyn toegejuicht, my hier in ten bewys zouden kunnen strekken, niets heeft my belet om my zo veel my moogelyk was naar den algemeenen smaak te schikken: ik kon niet bewimpelen dat Haerlem in de magt des Vyands valt, die grootelyks misbruik van zyne zege maakt: ik kon Ripperda noch Brederode, tegen de waarheid der Geschiedenis, in 't leven behouden: maar men zal geen minder belang stellen in den Burgemeester Van Vliet, in Kenau Hasselaer, in haaren Neef, in de Raaden en Hoofdlieden, die zich zo dapper gekweten hebben, en de gantsche Burgery, die zo veel achting en verwondering verdient. Wanneer ze alle op den oever van hun verderf zyn, zal hunne behoudenis den Aanschouwer gelegenheid geeven om zyne traanen af te droogen. Ik moet hier nog byvoegen dat het geenszins myn oogmerk is geweest de Spaansche Natie, daar wy sedert zo veele jaaren in eene ongekreukte vrede mede leeven, met haatelyke verwen af te maalen; ik heb derhalven geen breedvoerig verhaal willen doen van

de wreedheden die in Haerlem gepleegd zyn: indien ik genoodzaakt ben geweest 'er in 't voorbygaan van te spreeken, heb ik de haatelykheid van 't geen 'er gebeurde meest geworpen op den Hertog van Alva en op zynen Zoon, welken laatsten ik zelfs nog eenigszins met den Aanschouwer verzoen.

Ik vond my verpligt, myne Landgenooten! u van dit alles rekenschap te geeven: gelukkig indien myne achting voor uwe deugden op myn yver voor uwen roem, my eenig recht op uwe genegenheid verwerft: gelukkig indien de waarde Vorst, onder wiens bescherming ik myn werk aanbeveel, het met eenen gunstigen wenk gelieft te verëeren. Ik eindig met te betuigen 't geen ik reeds aan eenen Kunstvriend beleden heb:

 
't Is waar, dier Dichtren roem om hunne Kunst vergood,
 
Ontstak myn eerste vuur; 'k wou leeven na myn dood:
 
Maar nu, nu word ik nog door eedler zucht gedreven.
 
Ligt is myn Zangster-zelf verbaasd dat ik 't beley':
 
Maar Neêrland éénen dag, één-uur vermaak te geeven,
 
Is thans de onsterfflykheid en de opperste eer voor my.

Vorige Volgende