Nederlandsche spellijnghe, uutghesteld by vraghe ende antwoorde

Tot onderwijs der jonghers voor haar earste beghin

[p. 7]

Het earste deal
spréken̄ vander kennesse ende námijnghe der letteren van den a b c/met datter ancleeft.

De Learknēcht vraaght.

MEaster / als ean Jongman earst ter schólen gaad / wat zalmen hem earstmaal voorhauden ende learen?

¶ De Measter andwoordt.

De kennesse / ende oprechte námijnghe vā den letterē des a b c/ de welcke men schuldich es uut te spréken op eanen voais of sillebe/zonder eanighen achter lul daar by te hanghē: het welke meast te wachtē staad in de consonanten.

L.

Wat letters ghebrúkē de Néderlanders mearst in haar gheprentte bouckē/ende hoe heatmen de zelue?

M.

Zy werdē ghenaamt Ronde let-

[p. 8]

⁺ters/ende zijn déze met háren capitá len ende rubríken/tot xxiij. toe.

a. b. c. d. e. f. g. h. i. k. l. m

n. o. p. q. r. s. t. u. x. y. z.

A. B. C. D. E. F. G. H. J. K. L. M.

N. O. P. Q. R. S. T. V. X. Y. Z.

A. B. C. D. E. F. G. H.

I. K. L. M. N. O. P. Q.

R. S. T. V. X. Y. Z.

+ Nota.
Capitálén zijn Hoafdlet ters diemē altijd achter eanē vullen zin / ende voor d'ear ste letter vā allē ná men van mans / vrauwē / stéden/en̄ dorpen steld.
Rubríkē zijn roade hoafdletters dienende altijd in tbeg hinvan ean hoafḋréden.

L.

¶ Goede measter / ghemaerct dat wy Néderlanders zomtijds Latijn/ Walsch/of Griecs learen/zo wild my oac ( op alle auentúre/ of ic in tíden naarcōmende van den zinne wierde de zelfde tálen te learen) ean weinigh daar van beschead ghéuen.

M.

De letters diemen ten Walsche meast ghebruuct/werden ghenaamd bastaarde / ende zijn déze met háren

[p. 9]

hoafdletters tot xxij. toe / te wéten.

a. b. c. d. e. f. g. h. i. l. m.^+

n. o. p. q. r. s. t. u. x. y. z.

A. B. C. D. E. F. G. H. J. L. M.^+

N. O. P. Q. R. S. T. V. X. Y. Z.

+ Ghemean Bastaarde letters

+ Bastaarde hoafdletters.

L.

¶ Hoe comt dat ghy hier k achterlaatt?

M.

De Fransoaizen en ghebrúken in haar Fransoaische woordē nemmermear K / maar inde plaatse der zelụer c / of qu.

De Griecsche Letters zijn déze met háren capitálen/tot xxiiij. toe.

α. β. γ. δ. ε. ζ. η. θ. ι. ϰ. λ. μ.^+

ν. ξ. ο. π. ϱ. σ. τ. υ. ϕ. χ. ψ. ω.

Α. Β. Γ. Δ. Ε. Ζ. Η. Θ. Ι. Κ. Λ. Μ.^+

Ν. Ξ. Ο. Π. Ρ. Σ. Τ. Υ. Φ. Χ. Ψ. Ʊ.

De Latijnsche / Romeinsche / of Itáliäāsche letters zijn déze met ha

+ Ghemean Griecsche letters.

+ Griecschehoafd letters.

[p. 10]

ren capitálen / tot xxj. toe/te wéten.

^+a. b. c. d. e. f. g. i. l. m.

n. o. p. q. r. s. t. u. x. z.

^+a. b. c. d. e. f. g. i. l. m.

n. o. p. q. r. s. t. u. x. z.

^+A. B. C. D. E. F. G. I. L. M.

N. O. P. Q. R. S. T. V. X. Z.

+ Ghemean Romein sche letters.

+ Italiāan sche letter

+ Romein sche / of Italiäās. Hoafdletters.

L.

¶ Hoe cōt dat ghy hier noch h/noch k/noch y/en steld?

M.

De Latijnsche en ghebrúken in haar eighen tále k/noch y: ende h zeg ghen zy datt gheā letter en es /maar heatent allean ean teakē van uuthasemijnghen.

L.

¶ Danc hebt lieụe measter/nu wilde ic wel wétē/ in hoeụeel soortē devoornaāde xxiij. letters die wy Nédlanders ghebrúkē / ghedeald werdē.

M.

In twea soorten / te wéten in vocâles, ende consonantes.

L.

¶ Wat zijn vocâles:

[p. 11]

M.

Dat zijn lúdēde/sprekēde/of voais ghèuēde letters: zōder de welke mē ghean sillebe noch woord / op zijn recht/ spellē en magh noch en cā: ia ean vocále allean / maakt zōtijds eā sillebe of woord: zoamen hier naar noch beụinden zal ende zijn déze /⁺

a.

e.

i.

o.

u.

Van den welken zijnder twea /die zomtijds veranderen in consonātes, te wétē i en̄ u. De i consonans hebbe ic ōderteakēd met eā stipki aldus ị /⁺ en̄ die zalmē dē Jōghers learē námē ijnkel i. De u cosonans es tweaụau digh van maaksel / te wéten ald⁹ v / ende aldus ụ/met eā stipken onderschréuē: de welke mē dē kinders zal learen námē ijnkel uwē te zijn: ende al sse aldus staan w / of aldus ụụ / zo zalmenze dobbel uwen námen.

^*Ende als de voorzeide twea consonantes i ende ụ/hoafdletters zijn/ zo can menze licht onderscheaden van den vocálen hoafdletters / de zelụe oat onderteakenēde met ean stipkin aldus J V W.

+ Nota.

y finaal es mede eane ond de vocálē maar i/es y.

+ Nota.

* Mē darf D/ of dob bel W capitaal / staande voor de vo cálen met gheā stipkin teake nē: want dā zijnze altijds cō sonantē. Maar voor eeni ghe conso nātē/zalme O con sonant al lean ean poaintgī ghéụen.

[p. 12]

L.

¶ Hadt niet ghenough gheweest/de iconsonans med ean stipkin te teake nen / en̄ u consonans ald⁹ v te láten?

M

Ja / hadde u consonans, zonder qualic voughē / móghē staā in tmidden van ean woord / aldus viver / ó ver/stúver/ló ven: maar neans/ten ware in woorden die cōpósitę figûrę, dats die vā twea gheheale of ghebro ken woordē/ghemaact zijn: als déze/⁺ Bevāghē/ ghevloukt/onderbraghē/ ontvríden/vervoeren: of die ghesijn copeerd zijn / als tvolc/tvlas/&c.

D'earste sillebē van dézen voorgaāden woorden/te wéten be/ghe/naar/ onder/ont/en̄ ver/zijn ledsilleben/of articuli prępositîui, dats voorwoordē/ of voorsillebē / diemē zomtijds voor and̅ woordē steld/tot stęrker beteakenes.

+ Nota.

déze woor dē maghmen oac spellē met ụ / indiē mē wild.

L.

¶ Ghy zeidt daar vóren/hoe dat de vocálen zomtijds allean / ean sillebe máken/ende zomtijds oac méde ean woord. Zeght my daar vā ean weinigh bescheads!

[p. 13]

M.

Slaad gá deze vijf naarvolghen̄⁺ woordē/wāt elke earste letter maakt ean sillebe / als / Adriäan/édel / izer/ olijftac/ùterste.

+ Hier zied men hoe dat de vocálen zōtijds fille bē makē. het welke gheschied in tlatijn en̄ walsch méde.

L.

¶ Maact my van ghelíkē wijs / hoe en̄ waar de vijf voornaamde vocaal letters / woorden máken: ende hoe men die onderscheaden zal!

M.

Als de voornaamde vijf vocaal let ters/woorden beteakenen / dan zalmer den accentum grâuem op zetten aldus / à. è i. ò. ù. Exempel. A Pieter / zy dy daar? a en es hier⁺ ghe ā/letter / maar eā woord/te wétē interiectio applaudētis, dats eā tuschēgheworpē woord der réden/vā iemā die eanen anderē blíde siere toaght. E mijn goed vriēd / laat ù ghezegghen! e en es hier ghean letter/maar ean woord/te wétē oac interjectio expostulantis, dats van ieman ghespró ken die iet vriendlic beghęrd.

J God beschęrm ōs/wat es dat! i en es hier oac van ghelíkē ghean letter

+ Hier zied men hoe dat de vocálen zōtijd woor dē mák ē: het welke gheschied in tlatijn behalụen i ende u. en̄ in tfrā sonische / behalụen u.

[p. 14]

⁺maar ean woord/te wéten oac interie ctio admirantis, ❘ dats van ieman die hem verwonderd / ghespróken.

O hear van hier bóụē/staad my by/o es hier aduerbium vocandi, dats ean woord van ieman/die eanen anderē toe of an roupt: of twoord van eanē waghenmā/als hy wild dat zijn pęrden stille staan zullen.

U eist dien ic meane: ù es hier pronô men, dats ean woord/eanighen persoan of naam beteakenende.

+ Nota.
Als de vò cálē woor dē mákē ghelijk hier/daar zalmē dē ionghers leatē zeg ghen aldus/ a alleā a. è alleā e. i alleā i. ô alle ā o. u alleā u.

L.

¶ Wat este zegghen accent⁹ grâuis -

M.

Flauwē opgangh vā voaize/maar mē moet in Tnéḋlāsche niet zo zear anzien/zinen voais/als zijn beteake nesse / want by den zelụen zo werd principálic/d'ean diccië van d'āder/ te wétē nomina vā pnómina, aduerbia en̄ interiectiones, onderkēd en̄ onderscheadē.

L.

¶ Wat zijn consonantes?

M.

Dat zijn médeludende / médespre kende / ende méde voaisghéụen̄ let

[p. 15]

ters/de welke nēmermear alleane / noch al stōdē zy alle by ean/en cōnen noch en móghen sillebe noch woord ghemákē (zo eyst dan wel onbehoar ligh/dat de zommighe spellē dz voor dat / mz voor met / nz voor niet / wt voor uut/ en̄ v voor u)ende zijn deze tot xix. toe / b. c. d. f. g. h. i. k. l.⁺ m. n. p. q. r. s. t. v of ụ. x. z.

+ Cōsonāt letters.

L.

¶ Dat verstand hebbe ic wegh. Nu wilde ic wel wétē de rechte uutsprake / van den voornaāden lúdenden ende méludenden letters?

M.

De lúden̄ moeten met ópenē mon⁺ de / en̄ de tanden verscheaden / ghepronūciëerd werden / en̄ en móghen met gheanen anderen letters ghespeld werdē/dan by haar zelụē.

Ende zijn zomtijds masculinę, dats mannigh / ende vā stíụen voaíze en̄ uutgangh /ende dan zalmer den accentum acûtum bóụen op zetten aldus / á. é. í. ó. ú. Ende zom tijds zijnze foeminînae, dats vrau-

+ De recht uutsprake vā den vocàlē in tghemeā.

[p. 16]

wigh/ wíụigh/of van flauwen voaize ende uutganghe/ ende dan zalmē ze láten staan naact/en̄ zonḋ accent.

L.

¶ Wat es te zegghē accent⁹ acûtus?

M.

Stíụen opgang van voaize.

L.

¶ Gheeft my exempelen / daar den accentus acûtus vald op de vocàlē!

M.

^+á	Salá/ gláụië / bákeren/házelęre	.
é	Béụaard / ghélu / recōmandéren	.
í	Hatíë/herezíë/melancolíë/ tregíë.	.
ó	Belóụen / vercóperd / memórië.	.
ú	Verdúụeld / betúnen / bezúren.	.
y	finaal es altijds masculînum.	.

Hier doed te notéren/hoe dat men niet ghehaudē en werdt/in alle gheschriften of prenten den accentum acû tum t'obserụéren/dan allean in maté riën die de learijnghe der Jonghers angaan/ en̄ dat om trecht .pnūciérē.

+ Nota.
Dees v. vocálen gheäccen tuweerd behoard men oac t'obserụérē in tlatijn/en̄ in walsche.

L.

¶ Gheeft my nu tverstand van der rechter uutsprake en̄ pronunciácië van den vocalen / elc bizonder!

[p. 17]

M.

A / werd uutghesprókē / wat wíde achtigh gápēde / de kinne néder sté kende /ende de tonghelos.

e/ wat zoetelic grijnkelende / thende van der tonghe téghen d'onderste tanden.

i/ of y/ wat greinzēde/thende van der tonghe téghē d'onderste tandē/ en̄ beade de canten van der tonghe téghē d'opperste baactandē hauden̄.

o/ de leppē wat rond treckende/en̄ de tonghe los.

u/ ean muulkin mákēde/of ean tótgin uutstékēde/thende van der ton ghe téghen d'onderste tanden.

L.

¶ Ic beụinde datt inder waarheit zoa es/ghelijc ghy zeght. Nu de consonanten?

M.

De consonanten werden zeldzamelicker uutghesproken: maar haar námen canmen wel spellē/ behalụen ị en v/te wéten aldus.

B/ bé/de leppē zoetgins zonder persen d'eane téghen d'ander voughen̄.

[p. 18]

c/ cé / de welke heeft twea crachten te wéten van ean k / ènde dat alsse staad voor a/ o/of u: ende van ean s/ ende dat voor e of i staande.

d / dé / thende van ean dicke tōghe zoetgins téghen d'opperste tanden stékende/al grollende ean weinigh.

f / ef / d'opperste tandē téghen d'onderste leppen haudende/ al blázen̄.

g / gé / werd ghepronūciëerd tweasins/te wétē voor a o u/ghelijc offer en h tusschen stonde/tdicke en̄ platte van der tonghe achter téghē tver hémelte van dē monde. Maar voor e/ende i/zo medeluudse ghelijc ị coso nant voor de vocálen doed.

h / há / of haats/ met ópenē monde/ zoetgins uut den grond van der borst/ uuthaalmēde/alsse in tbeghin van den woorde staad: in midden van den woorde wat stíụer: maar in then̄/de canten van der tonghe zoetgins téghē tverhémelte haudende / al gussende.

i/ staande voor de vocálē/werd uutghesproken de tonghe stékende / en̄ persen̄ bóụen téghen ttandvleasch /

[p. 19]

zonḋ datmē de zelụe iet hoarē mag.

k/ ka/ tplatte van der tonghe téghen tverhémelte / thende van der tonghe los.

l/ el/ al gápende/de kinne ean weinigh neder stékende/ende then̄ van der tonghe stékende téghen topperste tandvleasch / ende daar an hauden̄/op dat duer tliht afscheadē ghea nen achter lul ghemaakt en werde.

m/em / earst al gapen̄ / ende dan de leppen zoetelic slutende.

n/ en/al gapen̄/ de kīne nederwaart stékende/ en̄ de tonghe brijnghende téghen tbinnenste oppertādvleasch.

p/ pé/de leppē persende/en̄ dan ópēdoende met eanen berst.

q/ cu/ghelijc k/ zōder datse niet staā en mag voor eanighe vocále/of daar moet u líquidum tusschē bean staan /^+ volghēde de Latijnsche spellijnghe: maar volghen̄ den rechten aard vā onzer Néḋlandscher spellijnghe/w.

r /of r/ er / then̄ vā der tōghe al béụen̄/ topperste binnen tandvleasch / half enhalf gherákende.

s/ of s/ finaal/es/al hussen̄/de tōghe

+ u Líquidū / es eā u/die weg bloeid.

[p. 20]

half en half/ téghen tverhémelte' en̄ opperste binnē tandvleasch hauden̄/ de tanden van ean.

t/ té/ thende vā der tōghe stijf téghē tbīnenste van d'opperste tanden stékende/ ean weinig grijnkelen̄/ ende met eanen berst.

v/ ofụ/ es ghenoug vā gheliker uutsprake als f/ zōō datse niet en blaast/ maar horzelt wat.

x/ ics / werd uutghespróken ghelijc ks/ en̄ es in Tnéder. altijds finaal.

z/ zeet/al huszende en̄ alhorzelende/ tvoorste deal van der tōghe / half en half/by tbīnenste oppertandụleasch haudende/de tanden nálic gheslótē. En̄ en comt nerghens achter de vocálen in ons Néderlandsch.

L.

¶ Angaande de rechte kennesse en̄ uutspráke van den vocálen ende con sonanten/ des en behouue ic ghean breader verclaars. Maar bóụen de zelue / zo beụinde ic noch ander letters met tittels/haacskins/schrabbe kins / traikins / duersléghen / ende andersins: zo wel zōtijds in Tlatijn

[p. 21]

en̄ Walsch/als in ons Néderlādsch/ te passe commen̄: en̄ zomtijds in tean en̄ niet in tander: wild my daarụan tbedied zegghen / indient ù belieft.

M.

Ghęrne. De letters daar ghy af spreect/heatē abbreuiatiônes, of liga tûrę, dat zijn vercortte silleben/ende woordē/ dewelke men zomtijds ghe bruukt in tprenten ende schríụē/ om letters/silleben of woorden te winnen/alsmen ghaerne vullic ghedaan hadde/of anders: en̄ zijn déze/alzoa men die ghemeālic uzeerd/ghesteld naar ordonancië van den a b c.

ae / maact ae / in Néderland. Lat. ende Walsche.

an̊/ anno / in Néderlandsche / Lat. ende Walsche.

ā / am of an / in Néderlan. Latíne/ ende Walsche.

b̕ / ber / in Néderlansche / Latine / ende Walsche.

c̈ / cra / in Néderlansche / Latíne/ ende Walsche.

ç / s in Walsche.

d / der / in Néderlāsche/of abusiue-^+

+ Nota.
Pēnijng behoardmealdus te schriụen pen̄.

[p. 22]

lic pennijng: denier in Walsche/en̄ naq / in Latíne: quod.

ę / ae / in Néder. Latíne / ende Walsche.

ē / em of en/ in Néd. Latì. en̄ Wal.

è / ere / in Néder. Latíne / ende Walsche.

g̈ / gra/ in Néder. Lat. ende Wal.

gr / groate / in Néd. in Wal. gros.

h' / hic, in Latíne.

hʿ / hęc, in Latíne.

h̊ / hoc, in Latíne.

h^r / heascher /in Néderlandsche.

ī / im / of in/ in Néderlād. Latíne/ ende Walsche.

ï / infra / in Latíne.

^+ / is in Latíne.

lb̕. abuzíụelic in Néderland. pond: in Latijn libra, in Walsche / libụre.

l' / in Latíne naar a aldus al's/ alias. Phl's Philips: vl'/ vel. etc.

in̄ / werd diụęrschelic ghenómē te wétē na e/maakt enim: na o/ald^9 om̄ maact omme: som̄ maakt somme: voornaam̄ maakt voornaamde: en̄ mear andersins in Néderlandsche. En̄ in Latíne na q/aldus qm̄. maakt

+ Nota.
Pond behoardmē te schrivē aldus / pon̄. ē

[p. 23]

quóniam: tm̄/maakt tântum.

m^r / measter / in Néderlādsche.

m^re / maistre in Walsche.

m^t / maiesteit / in Néderlandsche.

m^te / maiesté / in Walsche.

n̄ / maakt oac diụersche spellijnghe in Tnéder. te wéten na e/ ald^9 en̄ / maakt ende: voorn̄/voornaād: en̄ ī Latine na b/ ald^9 bn̄ / maact bene: qn̄/ quando: tn̄/ tamen: un̄/ unde: n̄. alieane tusschen twea punctgins enim.

ō / om/of on/in Néderlādsche/Lat. ende Walsche.

ø / of 5: allijng / of half/ in Néderlandsche: en̄ in Walsche obóle / tminste gheld datmē vindē magh.

oe / oe / in Néderlād. Latíne ende Walsche.

p̱ / per/in Néderlādsche/Latíne/en̄ Walsche.

p̄ / pre/in Néderlādsche/Latíne/ en̄ Walsche.

p̓ / pri/in Néderlādsche/Latíne/en̄ Walsche.

.p pro/in Néderlādsche/Latíne/en̄ Walsche.

[p. 24]

q̄ / que / in Néder. Latíne/en̄ Wal.

qz /que, in Latíne.

q̀ / qui/in Néderland. Lat. Wal.

q̊ / quo, in Latíne.

q́ / qua / in Néder. Lat. en̄ Wal.

q̄’/quam, in Latíne.

q’/ quòd, in Latíne.

r̄ / in Latíne / staan̄ naar m /maart mater, na n/ noster na p / pater.

/ rum / in Latíne / in thende van den woorde.

℞. recepte in Néderland. en̄ Wal. Ende responsorium, in Latíne.

ſ’ / schellīgh offer/in Néderlādsche.

ser, in Lat. en̄ sould / in Walsche.

ſ’^r / sieur / of Seigneur / in Walsche.

s̄ / supra. in Latíne.

t̄ / tur. in Latíne.

ṫ / ter/ in Néderlan. Lat. en̄ Wal.

v̸ / ver/ in Néderland. Lat. en̄ Wal.

v̸’. versus. in Latíne.

& / &, &, et/ in Latíne / en̄ Wal.

r / vorē in twoord / con / in Néder. Latíne/ ende Walsche.

^9 / achter boụen an'twoord maakt us/in Néderlan. Latíne/en̄ Wal.

r̈ /contra, in Néder. Lat. Wal.

[p. 25]

Daar zijn wel noch mear ander daar ghean rechte réghel noch máte af en es / maar elc ghebruucse zoatt hē goed dijnkt/ zo dat icker hier met afscheade. Maar men zal hier noté ren hoe datter noch zommighe letters van den voornaamdē xxiij. zijn/ die ondertíden ghetal máken/ ende zijn déze.

c.	maakt honderd.
d.	vijfhonderd:
i.	ean.
l.	vijftigh.
m.	duust.
v.	viụe.
r.	tiene. altijds met ean poaintgin der achter.

L.

¶ Voorzienighe measter/ en látet ù niet verdrietē / de voornaāde zéụen ghetal letters te stellē in zulke ordonancië alsmē die behoard te ghebrúken/ en̄ ghebruuct / zo wel in tprēten als in tschríuen!

M.

Zied hier de táfel/ zo wel van tghe mean/ als van tcífer ghetal.

[p. 26]

I.	ij.	iij.	iiij.	v.	vj.	vij.	viij.	ix.	x.	xj.	xij.
1.	2.	3.	4.	5.	6.	7.	8.	9.	10.	11.	12.

xiij.	xiiij.	xv.	xvj.	xvij.	xviij.	xix.	xx.	xxj.
13.	14.	15.	16.	17.	18.	19.	20.	21.

xxij.	xxiij.	xxiiij.	xxv.	xxvj.	xxvij.	xviij.
22.	23.	24.	25.	26.	27.	28.

xxix	xxx.	xxxj.	xxij.	xxxiij.	xxxiiij.	xxxv.
29.	30.	31.	32.	33.	34.	35.

xxxvj.	xxxvij.	xxxviij.	xxxix.	lx.	xlj.	xlij.
36.	37.	38.	39.	40.	41.	42.

xliij.	xliiij.	xlv.	xvj.	xlvij.	xlviij.	xlix.	l.
43.	44.	45.	46.	47.	48.	49.	50.

lj.	lij.	liij.	liiij	lv.	lvi.	lvij.	lviij.	lix.
51.	52.	53.	54.	55.	56.	57.	58.	59.

xl.	lxj.	lxij.	lxiij.	lxiiij.	lxv.	lxvi.	lxvij.
60.	61.	62.	63.	64.	65.	66.	67.

lxviij.	lxix.	lxx.	lxxj.	lxxij.	lxxiij.	lxxiiij.
68.	69.	70.	71.	72.	73.	74.

lxxv.	lxxvj.	lxxvij.	lxxviij.	lxxix.	lxxx.
75.	76.	77.	78.	79.	80

lxxxj.	lxxxij.	lxxxiii.	lxxxiiij.	lxxxv.
81.	82.	83.	84.	85.

lxxxvj.	lxxxvij.	lxxxviij.	lxxxix.	xc	xcj.
86.	87.	88.	89.	90.	91.

xcij.	xciij.	xciiij.	xcv.	xcvj.	xcvij.	xcviij.
92.	93.	94.	95.	96.	97.	98.

xcix.	C.	D.	M.
99.	100.	500.	1000.