|
| |
| |
| |
De brandstapel.
| |
| |
XVI
De brandstapel.
De kimmende morgen verpurperde met zyn flauwe schemerlicht de gryze daken der stad Antwerpen, doch geen wandelaer betrad nog derzelver duistere en hobbelige straten, en de rust der nog slapende burgers werd slechts bywylen gestoord door het eentoonig gezang des kleppermans, die de eerste stralen der zon met blydschap, en als de voorboden van het einde zyner nachtwaek, begroette.
Een enkel jongeling met eenen zwaren mantel omhuld, zat op dien stond ter puijen van
| |
| |
het stadhuis. Zyne houding was roerloos en de teekens van eene innige doch bittere voldoening waren zichtbaer op zyn gelaet. Van tyd tot tyd wierp hy eenen blik ten hoogen om de snelle vlucht der reusachtige wolken gade te slaen en telkens dat heure breede schaduwe op den gezichteinder henengleed, verkreeg zyne uitdrukking ook iets duisters en neveligs als of hy den kriekenden dag met angstige wantrouw had te gemoet gezien. Dit echter duerde niet langer dan de vaert eener wolk over de daken der stad, en 's jongelings wezen verhelderde zoohaest hy zyn oog van den hemel wendde om het met gretige strakheid op het plein der Groote-Markt te doen peilen.
Nogtans was het een vreesselyk, een afschuwlyk werk dat daer verrigt werd. Een zestal mannen, door het roode fakkelvuer bestraeld, arbeidden stilzwygend en langzaem aen het vormen eener houtmyt, en schenen van verre als zoo vele schaduwbeelden die men in eenen akeligen droom zou zien rondwandelen. Weldra, trouwens, steeg de zon hooger aen den trans en liet toe het werk en de werkers met meerder nauwkeurigheid te beschouwen.
| |
| |
Deze waren menschen die, zoo men hunne kleeding en gebaerden mogt te rade gaen, aen de laegste klassen der bevolking moesten behooren, en noch hunne woeste aengezichten, waer de vernedering en de lydelyke gehoorzaemheid op te lezen stond, noch de wreede en gevoellooze scherts hunner halfgesprokene woorden, deden deze gissing te niet. Hy die onder hen de gebieder scheen, maekte alleen, zoowel door het zonderlinge zyner kleedy als door het ernstige en statige van zyn voorkomen, eene sprekende uitzondering op deze algemeene verlaging. Hy droeg eene half roode, half zwarte wambas met eene wyde kap voorzien, en zyne gitzwarte hairlokken vermengden zich dermate met eenen ruigen baerd, dat ze zyne brandende oogen alleen onder een gedeelte van zyn voorhoofd zichtbaer lieten. Slechts met eenen der werkers scheen hy bekend. Deze diende hem ten tolk zyner bevelen by de overigen; doch het was blykbaer dat ook diens gemeenzaemheid hem lastig viel en hy ze veel meer gedwongen verdroeg, dan vrywillig toeliet.
- He, Petrus, - sprak een der arbeiders in zyne vingers ademend, - vindt gy niet dat het dezen morgen verduiveld koud is.
| |
| |
- Of het koud is!
- Zwygt maer, jongens, riep een derde, - gy zult u straks kunnen verwarmen, als ge lust hebt.
- Wel bedankt, hervatte Petrus, - maer zulke vuerkens zyn wat heet voor myne knoken!
- En zeggen, hernam de tweede spreker, - dat er gekken zyn die zich liever laten braden dan een kruisken te maken! -
Terwyl deze woorden met halfluide stem tusschen de arbeiders gewisseld werden, was de tweede pael op den houtstapel vastgeklonken. Het gesprek nogtans had eene zichtbare walging by den zwarthairigen gebieder doen ontstaen en deze had zich, door zynen helper gevolgd, op eenen zekeren afstand begeven, als om het werk in gansch deszelfs omvang te bezichtigen, maer in der waerheid om in zyne mymering, door de domme scherts zyner makkers niet gestoord te worden.
Nauwlyks was hy verwyderd of het gesprek nam eenen anderen toon.
- Wy leven in aerdige tyden, zei Petrus; - alle dagen andere Heeren en andere wetten. Toen wy eergisteren het schavot maekten kwam Spelleken ons moed geven en Cosyncken sloeg
| |
| |
zelf de hand aen 't werk. Nu zit een Spaenjaerd ons aftekyken en de knecht van den beul komt den baes spelen. Maer zeg eens, Koben, waerby komt het dat uw vriend Klaes Debinder zoo wel staet met dien nieuwen ketterbrader?
- Daer weet ik juist zoo veel af als gy. My dunkt wel dat ik den kerel ergens nog eens gezien heb; maer ik weet hem niet meer te huis te brengen... Wacht! wacht! nu geheugt het my... Ja! Luistert eens als hy weêrkeert of hy geen mechelsch spreekt!
- En dan? vroeg Petrus.
- Dan! dan!.. dan is het de Mechelaer.
- By God! hernam een arbeider, - dat is wonderbaer! Ik verwed een' pint snaps tegen een uperken seef of varkensleuvensch dat Koben het ambacht van waerzegger aen 't leeren is.
- In dit geval, riep Petrus, - verschynt hy ongetwyfeld morgen als rederyker op dit tooneel; - en hy klopte lachend met den handpalm op de planken van het brandschavot, - maer ik geloof dat gy het mis hebt. Koben had niet uit gesproken. Nu wie is dan die Mechelaer die mechelsch spreekt? - voer hy voort zich tot zynen makker wendend.
| |
| |
- Spuit tot morgen als het u lusten mag, verduiveld galgenaes; maer al het bier uit de Nieuwstad zal in sterk water veranderen, eer gy nog iets van my zult weten. - En met dit antwoord hernam de verstoorde kerel stilzwygend zyne bezigheid.
- Alles is zonderling van daeg, - sprak Petrus tot de twee overige werkers, - Koben die zwygt, Cosyncken die niet omziet, Spelleken die wegblyft en twee vreemde gezichten om ons te bewaken! 't Is vrolyk!
- En het zonderlingste vergeet gy nog, hervatte een derde; - wie heeft het ooit geweten dat er iemand vrywillig kwam dansen dáér waer Cosyncken op de pypen blaest.
- Gelooft gy ook aen dit vertelsel, - zegde Petrus lachend.
- Wat, vertelsel! 't Is een' waerachtig' historie; de steenwarer zelf heeft ze my gisteren verteld, en hy had maer van één ding spyt, te weten dat meester Segher gebannen is, want anders, zei hy, had die er zeker een schoon liêken op gedicht.
- Genoeg gesnapt daer boven, - riep eene stem, - aen 't werk, en ras! Het is reeds volle dag en de gevonnisten wachten.
| |
| |
- Met ongeduld, geloof ik, - mompelde Petrus, doch deze woorden werden verdoofd door de stemmen zyner makkers die een gehoorzamend antwoord lieten hooren.
De man die gesproken had was de beul. Hy wendde zich na een weinig vertoevens tot zynen plaetsvervanger en trad met, hem in een gesprek gedurende hetwelk. Klaes Debinder de overige arbeiders op den brandstapel vervoegde.
De woorden welke er tusschen beide mannen gesproken werden, zullen wy hier niet nederschryven, daer wy voor het oogenblik den lezer elders hoeven te geleiden.
Ieder die een weinig, ja zelfs maer oppervlakkig, met de oudheden der stad Antwerpen bekend is, heeft ongetwyfeld van het Steen hooren gewagen. Deels in romanschen, deels in lateren styl gebouwd, is echter dit logge en sombere gesticht een der oudste van de groote handelstad, en diende wellicht in de vroegste tyden om het burcht tegen allen aenval langs den waterkant te beveiligen. Later, wen het burcht zich langs alle zyden uitbreidende, tot eene groote en volkryke stad vervormde, kreeg dit kasteel eene andere bestemming en werd tot eene gevangenis herschapen.
| |
| |
Hiertoe was het dan ook allezins geschikt. Van zyde der stad verhieven zich de gryze muren van deszelfs ontzachelyke wachttorens, welker enge en dungezaeide kykgaten, duchtig met yzeren staven overspard, den voorbyganger de vrees in het hart joegen. Van den kant der Schelde, die het vruchteloos met hare woeste baren bestormde, bood het een voorkomen aen, dat, gewisser nog dan het andere, de yzing in de kloekste borsten wekken moest. Statige muren rezen daer uit de barnende golven en schenen uit de verte als eene style en gevaerlyke rots door de zeevaerders vervloekt en verlaten. De weinige vensters die op de Schelde uitzicht gaven, dienden veeleer tot het aenduiden der bestemming van het slot, dan tot nut van deszelfs onzalige bewoonders, daer die niet alleen in de ongehoorde breedte der wanden uitgehouwen, maer nog met driedubbele, armdikke traliën gesloten, het lieve licht des hemels slechts met karigheid en, als 't ware, uit bespotting tot de arme gevangenen komen lieten.
De zalen of cellen waermede deze vensters in verband stonden, waren nogtans als zoo vele lustverblyven, indien men dezelve met de onder- | |
| |
aerdsche vertrekken van den folterwoon in vergelyking bragt. Hier was noch licht noch lucht. Lage gewelven waer het ziltige water van nederdroop en een vochtige grond waer de voeten aen vastkleefden was alles wat er den gevangene gegund werd; gelukkig nog zoo hy zyne stramme leden op een weinig rottend strooi mogt uitstrekken en zoo een windgat de smachtlucht die zyne longen verstikte, van tyd tot tyde ververschen kwam.
Meest alle deze vertrekken zyn ontsnapt aen het lot dat de buitenmuren des gestichts aen de onkunde en den geest van nyverheid onzer dagen te danken hebben, en blyven den naneef van de woeste regtspleging onzer voorvaderen getuigen. In alle ook ryst meestal een houten pyler met vyf korte ketenen beslagen, aen welker vlottend einde een zware sluitring gehecht is. In deze knelde men den nek, de polsen en de knoesels der gedoemden, en menigeen bragt lange jaren in zulke boeijen, in eenen half hangenden, half staenden toestand door.
Onder deze verblyven van vloek en wanhoop, is er een ander dat, nog akeliger, nog ysselyker dan de overige, zelfs ten huidigen dage
| |
| |
den nieuwsgierigen bezoeker een gevoel van angst en boezemklemming ontwaren doet, zoo innig en zoo schielyk dat het door geene uitdrukking der menschelyke tale kan worden afgeschilderd. De eenige toegang tot dien kerker is eene ronde opening welke in den vloer van een der duisterste holen is uitgehakt en waerdoor men zich langs eene koorde moet laten afglyden. Hier ligt den vloer onder den vloed der Schelde, en men hoorde er steeds in vorige tyden, het treurig geklots der wateren boven zyn hoofd. Men beweert zelfs dat er eene kraen bestond die men van tyd tot tyd opendraeide om de gevangenen te dwingen zich boven 's menschen krachten door het waterpompen te vermatten of zich door de instortende golven te laten versmachten.
Drie pylers, gelyk aen die wy boven beschreven hebben, staen op eenigen afstand van elkander, in dien afschuwlyken kuil, welke, in de XVIe eeuw, tot gevang aen de veroordeelden voor kettery of hoogverraed bestemd was.
Doch keeren wy tot ons verhael terug! Aen elken dezer pylers was er een mensch vastgeklonken. Zooveel men by het doodsche licht van een
| |
| |
smeulend lampje gissen kon, was het een ouderling met twee jongere mannen. De steenwarer had hen zoo even bezocht, aen elken pyler een korfken gehangen, en het smeulend lampje in hun midden geplaetst. Hierna was hy spoedig verdwenen en, na de ladderkoorde tot zich te hebben getrokken, had hy den ingang van het hol weder dichtgeloken. Weinig tyds verliep er of de oudste dier ellendigen sprak tot zyne lotgenoten met eene stem welker blyde klanken, noch met zyne woorden noch met het somber smartverblyf in hetwelk zy wedergalmden in overeenkomst was:
- Myne kinderen, zyt gy bereid om voor den regterstoel des Eeuwigen te verschynen?
- Ja, vader, - antwoordde hierop de gevangene die het digste by den spreker was; - niet in zyne regtveerdigheid, maer in zyne genade durf ik myne hoop stellen. Doch wellicht wordt ons nog het geluk der marteldood ontzegd.
- Lauwreys, hernam de grysaerd, - wat ligt er in het korfken dat aen uwe zyde hangt?
- In het korfken, vader, ligt brood, vleesch en wyn.
- De laetste spys der veroordeelden! - riep
| |
| |
de grysaerd met blydschap uit; - nog een dronk, myne kinderen, en de bittere alsemkelk der vervolging is tot den bodem geledigd! nog een stap en het doornenpad is ten einde!... Een dankgebed, kinderen, een dankgebed tot Hem die zyne dienaren loont! -
By deze woorden klonk er eensklaps een angstvol gehuil door den kerker, en de derde gevangene liet zich schier magteloos in zyne boeijen nederhangen. Zyn gelaet droeg het kenmerk der uiterste boezemsmart en zyn oog staerde op zyne makkers met onuitsprekelyke wanhoop.
- Wat beduidt dit gekerm, - sprak de grysaerd op ontzettenden toon, - zyn er laffen onder ons? Zyn er onder ons, mannen die voor de vrouwen wyken in godvrucht en heldenmoed? Spreek, Norbrecht, wat moet ik gelooven?
- Norbrecht! - riep de jongeling, - Norbrecht! Ja zoo noemt gy my! En hoe zal God my dan noemen! Ik ben zyn kind niet meer, ik ben uw kind niet meer! Een verworpeling ben ik! een verdoemde, een brandstok der helle... Ik heb u beide verraden! Hem verloochend, u verkocht! Wat spreekt gy van bidden! Waerom zon ik
| |
| |
dat?... ik die voor eeuwig gevloekt en verdoemd ben!... Bidden met den mond die Hem gelasterd heeft!... Hoort gy het kletteren myner ketens niet, en het geknars myner tanden?... Ha! zoo zal ik by den Satan ook zyn. Daer zullen gloeijende banden my omknellen, daer zal ik vloeken en knarsetanden!... Bidden! bidden!... Ziet gy dan niet dat de Satan aen myne zyde staet?... Deze kuil is voor my niet duister... de oogen des vyands branden spottend in de myne en grynzend wyst hy my naer de diepte!... Ha! vloek op my! eeuwige vloek!... Ja, gy zelf hebt het eens gezegd..., toen was ik een verdwaelde. Nu kunt gy dat woord niet meer terug nemen! Nu ben ik een verrader, een Godverzaker, een aertsschelm als Judas! Ho! zoo myn halsband sluiten wou, zoo myne handen niet geboeid waren! ik zou my verworgen als hy! myne ingewanden uit myne borst rukken... Ha!... die vloek!
- Broeder, - riep Lauwreys, - ô broeder, geef geen gehoor aen den roep der wanhoop!
- Myn zoon, - hernam de vader tot in het diepste zyner ziele bewogen, - myn lieve, myn beminde zoon; sluit uwe ooren voor de inspraek des Satans. God heeft mynen vloek niet gehoord,
| |
| |
neen! of hy heeft my dien als eene zonde aengerekend. Ik ben de schuld uwer misdaden; ik heb u in mynen toorn veroordeeld!.. Uwe wanhoop is zinneloos; maer... het is God die my, om dit verbreken, straft! -
De woorden des ouden Wesenbeeks hadden een ander uitwerksel, dan dat welk men natuerlyk van dezelve verwachten mogt. De wanhoop des jongelings ging schier tot de razerny over, en schuimbekkende, huilde hy tusschen onverstaenbare kreten:
- Geene vertroosting, geen medelyden, geene barmhartigheid voor my!... Waerom spreekt gy my van genade, zeg! Vond Judas genade; vonden Dathan en Abiron genade? Waerom ik dan?... een Godverrader!... Maer ben ik dan niets meer! ben ik ook geen vadermoorder!... Als Judas kan ik nu niet sterven! maer op den brandstapel zal ik mynen boezem openryten en myn ingewand den beul in het aenzicht werpen. Dat, ja, moet myne dood zyn... Zingt liederen en psalmen, gy regtveerdigen! maer ik, ik mag zingen noch bidden; myne ziel is in het bezit van den Satan!
- Kind! myn duerbaer kind, - riep de oude Wesenbeke met hartverscheurende klem, -
| |
| |
heb medelyden met uwen gryzen vader! Ik heb u alles vergeven, ik heb my in uwe bekeering verheugd en u weder als myn zoon ontvangen! ô Wees dan ook niet wreeder dan ik! Heb medelyden, heb erbarming met myne vadersmart. Waerom hebt gy geen betrouwen in de barmhartigheid Gods by wien het berouw alle zonden te niet doet. -
Een schaterlach, wreeder en zinneloozer dan alle de lasteringen, deed het akelig verblyf dreunen en werd duizendwerf door de sombere vouten herhaeld. Na eene poos hoorde men weêr de stem van den jongeling:
- Eedbreker, broedermoorder, vadermoorder, landverrader, godverloochenaer, heb berouw. Werktuig van den Satan, heb betrouwen op God!... Toon Hem uw leven en heb betrouwen op zyne genade! Uw leven van leugen, valschheid en bedrog! van huichelary en verraed! Ja roep tot Hem: Ik heb de onnoozelheid verracht en verstooten, de deugd miskend! ik heb de vuige ondeugd op beide knien aengebeden en voor haer als een verachtelyke slaef, in het stof gekropen! Om een weinig wereldsche wellusten heb ik Uwe dienaren verkocht en geleverd,
| |
| |
Uwe tolken verjaegd, Uwe belyders op den brandstapel doen klimmen en de vyanden van Uwen naem gediend, verblyd en doen zegepralen! Ik stel myn betrouwen in U!.... ô Laster en verdoemnis!... Myne ziel hoort den Satan... en dáér, dáér nevens my, grynst hy my aen! Ho! zyne klauwen gloeijen in myn vleesch!... -
Hier zweeg de jongeling en zeeg neder in zyne boeijen. De doodverw die zyn aengezicht bedekte, scheen nog bleeker en vreesselyker onder de stralen van het rookende lamplicht en loste zich akelig uit op de omringende schaduw.
- Vader, - sprak Lauwreys, met eene stem die van diepen rouw getuigde, - uw zoon is dood, en deze laetste beproeving is my te wreed.
- Mor niet tegen Hem die ze ons oplegt, - hernam de oude Wesenbeke op strengen toon, - zyn heilige wil geschiede. Doch bidden wy, myn zoon, ik heb te veel betrouwen in den Heer dan dat ik zou gelooven dat Hy uw broeder in de wanhoop op zyne barmhartigheid zoude laten sterven. -
Beide mannen wendden hunne blikken ten Hemel en bleven eene wyl in vurige gebeden verslonden, tot dat Norbrecht door eenige
| |
| |
stuiptrekkende bewegingen, een teeken van leven gaf en hunne aendacht weder op zich riep. Eindelyk scheen hy geheel uit zyne bezwyming te verryzen. Hy was kalmer. De woede die hem over weinige stonden bezield had, had voor een stiller doch niet minder nypende gevoel plaets gemaekt. Alle zenuwkracht scheen hem ontzonken en een vloed van tranen stroomde over zyne verslensde wangen.
- Myn zoon, sprak de ouderling zachtjes, - myn zoon, betrouw op de barmhartigheid Gods.
- Wie spreekt tot my, - stamelde de jongeling verbaesd, - wie spreekt tot my!
- Ik, uw vader, myn zoon; ik die u bemin en wil vertroosten. Kent gy myne stem dan niet meer? -
De jonker zweeg eene poos als of hy zyne verwarde gedachten gepoogd had by een te roepen, en dan hernam hy, doch met eene trage en verbrokene stem:
- Vader, vader, gy zyt wreed jegens my, schoon ik geen regt heb om er my over te beklagen. Waerom hebt gy my in het leven terug geroepen? De duizeling bevrydde my van de wanhoop. ô! Kon ik myne zonden met eene eeuw
| |
| |
van lyden herkoopen! maer nu... nu is het te laet.
- En waerom niet met eenen stond van berouw, myn zoon? Gedenk Gods barmhartigheid is oneindig; voor alle zyne kinderen opent Hy zynen schat van genade.
- Voor my, die een verrader ben, is het te laet...
- Het is nooit te laet, myn zoon, by Hem die tyd noch perken kent. Heden nog geeft gy in de vlammen getuigenis van uwen God; en heeft de Zaligmaker niet gezegd dat in den wyngaerd des Heeren de laetstgekomenen ook den vollen loon ontvangen? -
Eene strael van hoop blonk er, by het hooren dezer woorden, als een glans des Hemels in 's jongelings oogen, en hy sprak met eenen min beklemden gorgel:
- Vader, vader hebt gy my dan alles vergeven?
- Myn zoon, gered! myn zoon! riep de grysaerd, - en in de opgetogenheid zyner vreugde, wilde hy, wellicht om hem te omhelzen, tot den jongeling naderen, doch de ringen die hem omknelden spanden zich vruchteloos en rukten hem met geweld tegen den pyler terug.
| |
| |
Op dit oogenblik ging de luik van den kuil open en de dienaers van het geregt stegen langs de neêrgelatene ladderkoorde af.................................................
Terwyl de beulen der Inquisitie in den diepen kerker nederdaelden, stond de jongeling dien wy by den dageraed ter puijen gezien hebben, in eene der ryke en schitterende zalen van het stadhuis van Antwerpen. Hy had zynen mantel afgelegd en leunde met lossen zwier op den rand eener eikene tafel. Niet verre van hem, by een open venster, zat eene vrouw die alles wat er op de Groote-Markt gebeurde met belangstelling en nieuwsgierigheid, gadesloeg. Deze was met prachtigen smaek gekleed; doch de blanke peerlen die heuren hals versierden, deden deszelfs bruine tinten nog meerder voorkomen en gaven getuigenis van hare zuidelyke geboorte. By wylen wendde zy het hoofd tot den jongen man en stuerde hem eenige woorden toe, welke hy meestal met verstrooidheid beantwoordde:
- De Groote-Markt is reeds met volk bedekt. Komt gy dit schouwspel niet eens zien, myn Karlos?
| |
| |
- Komen de Wesenbeeks, Susannah?
- Nog niet, schoon ik geloof dat zy niet lang meer toeven zullen. Alles is bereid tot hun ontvangst.
- Weet gy, lieve, wat er van de Fellenberch geworden zy?
- In 't geheel niet. Maer, om Gods wil, waerom bekreunt gy u met het lot van dit meisje? -
De vorige woorden waren, even als of de sprekers over dagelyksche voorvallen gehandeld hadden, met schynbare onverschilligheid gewisseld. Op de laetste vraeg keerde de jongeling ylings het hoofd om, en knarsetandend sprak hy tot zichzelven:
- Waerom ik my met haer lot bekreun! Ja, dit kan zy vragen! Heure wenschen zyn voldaen! Zy heeft geenen hoon meer te wreken, en morgen noemt men haer met den naem van Sierra-Fuoca; maer ik... -
Plotselings ging de deur der zael open en een kreet van wreede blydschap ontvlood den jongeling by het aenzien van de vrouw die binnentrad. Een oogenblik later stond deze met toegewrongen handen voor hem, en bad met wanhopige snikken.
| |
| |
- Genade! heer van Mansfelt, genade! Ik heb geenen anderen toevlucht dan tot u! Een woord van u kan ze redden; ik weet het. Gy zyt hier stedehouder van den landvoogd! Oh, spreek dit woord, en ik zal uwen naem gebenedyden! eeuwig, eeuwig gebenedyden! -
Het meisje kreeg geen antwoord. De jonker aenzag haer met strakheid; eene helsche vreugde gloorde uit zyne oogen, en het was als of hy een voor een alle heure gelaetstrekken doorschouwen wilde, om de diepte van heur lyden te peilen. Na eenen stond hernam de doodbleeke freule:
- ô Ridder, verstoot my niet, venwerp niet de bede die ik u doe! Een woord, een enkel...... ô Keer u van my niet weg! -
De jonker boog zich tot de biddende, en fluisterde met nypende scherts:
- Geheugt het u?.. Myn wreker woont onder uw eigen dak!
- Erbarming, ridder! ô erbarming! Heeft het lot u niet genoeg gewroken, dat gy my nog boeten doet om een stond van onzinnigheid! Zie! hier voor uwe knien kruip ik neder; zie! uwe handen kus ik, ik zal uwe voeten kussen, ik zal my tot in het stof vernederen; maer... verstoot my niet!
| |
| |
- Ridder, - sprak de markgravinne van Candore met gevoellooze koelheid, - het volk loopt by benden Steenwaerts heen.
- ô, - Vervolgde het meisje zonder op deze woorden acht te slaen, - ô! wees een mensch! Is er eene smart gelyk aen de myne? Uit hoogmoed, zegt gy, heb ik u beleedigd en nu ziet gy my smeekend en wanhopend voor uwe voeten. Alles wat ik bemind heb is geslagen! de mynen dwalen op vreemden bodem! het brandschavot wacht op mynen voedstervader, op mynen broeder, op mynen.. ach!.. op uwen vriend! Voelt gy niet hoe myn hart verscheurd wordt, myne ziel verbroken? Myne tranen zyn tranen van bloed!.. ô Genade! genade!.. Maer uw hart wordt week! Ja, gy zult niet wreed en onbarmhartig zyn als de beulen die my den ingang van het Steen geweigerd hebben! Een woord, ridder Mansfelt, een enkel woord!
- Het volk stroomt weder op de Markt; de gevangenen volgen. Komt gy niet hier, ridder Karlos? - hervatte de Spaenjaerdin.
- Hoort gy, riep de freule, hoort gy niet wat men u zegt! de gevangenen komen! Spreek, spreek het woord van genade! spreek het spoe- | |
| |
dig!... Ik zou u langer bidden, ik zou tot morgen voor uwe voeten kruipen als eene onedele slavin; maer de stond is daer! de tyd eischt spoed! Nog één oogenblik en uwe magt is verbroken, één oogenblik en de vlam stygt ten hemel! ô Genade! spoedig, spoedig genade! -
De jongeling trad eenen stap achteruit. Zyn gelaet glansde onder het gloeijend gevoelen van eene voldane wraek, zyn oog schitterde kwaedaerdig als dit van den engel der duisternis, en als of hy elk zyner woorden tot een snydenden dolk maken wilde, sprak hy met trage en yzingwekkende stem:
- Eens heb ik tot de freule van Fellenberch eenige woorden gesproken die haer deden vreezen dat ik haer mogt lief hebben, en op dien dag heeft ze my erger dan eenen knecht behandeld! Ik heb den hoon verduerd; maer om op de wraek te wachten!... en het lot is my gunstig geweest; het heeft met de wraek gewoekerd... Neen, in myne uitzinnigste droomen heb ik nooit durven hopen u zoo voor myne voeten te zien kruipen!... Waerom glinsteren uwe oogen niet van verontweerdiging, waerom jaegt gy my niet weg, waerom heet gy my niet lasteraer!... Nu weenen
| |
| |
die schoone blauwe oogen, nu heffen die handen zich tot smeeken omhoog, nu bidt die hoogmoedige stem... Ha, nu is het ook myne beurt om u hoon voor hoon, smaed voor versmading terug te geven; myne beurt om te juichen en te zegepralen!... Genade!... en waerom zou ik genadig zyn?... opdat gy in de armen van eenen dubbelen verrader met myne weekhartigheid zoudt kunnen spotten?...
- Neen, Ridder! opdat ik uwen naem zou kunnen zegenen! ô Wreek u niet zoo onmenschelyk over een ydel woord!
- Genoeg geweend en gebeden, genoeg u vernederd en onteerd, sta op! - en de freule met geweld opligtende vatte de jonker naer eene bel die op de tafel stond en deed ze hevig bewegen. Een bediende trad op den eigen stond in de zael:
- Dat men de zwarte vlag opsteke en de trommen doe slaen, - sprak van Mansfelt op bevelenden toon.
Annah werd eene wyl bedwelmd door deze woorden, welke niets anders dan een teeken van gewissen dood waren, en bedekte haer aengezicht met beide handen. Dan, de bewustheid
| |
| |
van het gevaer dat de veroordeelden liepen, bezielde haer nog eens met eene bovenmenschelyke sterkte, en zich eensklaps tot de koele Susannah wendend, riep zy met eene drift- en wanhoopvolle stem:
- ô! Gy ten minste, zult my niet verstooten, gy zult medelyden met my hebben, en my bystaen om dien regter te verbidden! Ja! ja! dit zult gy, want gy ook hebt eens bemind, gy ook moet den angst der liefde beproefd hebben. Ach! dael in uwen boezem en zeg: daer stygen de vlammen om mynen bruidegom, daer stygen zy om myn hart, myne hoop, myn leven te verslinden; dáér in het midden van dien vuergloed staet de beheerscher myner ziel, en een woord kan hem redden!... ô Zeg u dat, en het enkel denkbeeld van zulk een lyden zal u doen yzen en barmhartig maken! -
De Spaenjaerdin wierp eenen haetvollen blik op het verstuipte wezen der vlaemsche jongvrouw, en met eenen wreeden spotlach brak zy 's meisjes aenroeping af:
- Wat hulp vergt gy van my, schoone freule? Hoe komt gy op het denkbeeld te gelooven dat dáér waer zulke bevallige bidster als gy, on- | |
| |
magtig is, eene dagelyksche schoonheid als ik, eenige magt zou bezitten. Het is te laet daerenboven, de gevonniste ketters klimmen reeds op het brandschavot. -
De freule van Fellenberch liet hare verschrikte blikken over het geregtsplein dwalen, en erkende dat de vreemde waerheid gesproken had. Nu stond zy ylings op. De uitdrukking van heur gelaet was veranderd en geen zweem van nederigheid bleef er langer in hare houding. Hare oogen fonkelden in haer opgeheven hoofd, hare trekken verbreedden, hare lippen trilden en de verwarde lokken die wild over hare schouders henenvlogen, maekten haer gelyk aen eene woedende leeuwin. Helder en ontzettend klonken hare woorden:
- Het is te laet!... Ja het is te laet om hen te redden; maer niet om u te vervloeken!..... niet om de wraek des Hemels over uwe hoofden te roepen!... Gy hebt u willen wreken, van Mansfelt; nu! gy zult gewroken zyn;... met woeker gewroken!... Maer weet het! myn vloek rust op u beide, en het is een onherroepelyke vloek... de vloek eener stervende!..................................................
| |
| |
De oude Wesenbeke en zyne twee zonen hadden het schavot beklommen. Hun gang naer de geregtsplaets was een ware zegetogt geweest. Niettegenstaende de vrees die de spaensche dwinglandy inboezemde, niettegenstaende de vervolging die aller hoofden bedreigde en ze snel en onverbiddelyk als de bliksem trof, waren de harten des volks te zeer door de liefde voor vaderland en vryheid ontgloeit, om het toetelaten aen de baetzuchtige inspraek der voorzichtigheid het oor te leenen. De menigte daerenboven, heeft iets grootsch en ontzettends in zich, dat zelfs de koudste boezems voor edelmoed en begeestering vatbaer maekt en de enge denkbeelden van eigenbelang door een gevoel van trotschheid en magt komt vervangen. Treffend ook en ontzachelyk was het tafereel dat de scharen aenboden. Deelneming, medelyden, verwondering, vreugde zelfs, stond er op aller aengezichten te lezen, en menige roep van ‘Leve de vryheid, Heil aen de martelaren, Dood aen Spaenje,’ kwamen vreesselyk in de ooren der krygsknechten wedergalmen; en telkens, voor eenen aenval vreezende, sloten deze meer en meer hunne saemgepreste gelederen.
| |
| |
De gevangenen echter traden langzaem en statig in het midden hunner wachters, en by de stille voldoening die zy blyken deden zou men veeleer gezegd hebben dat zy tot eenen troon dan tot eenen brandstapel geleid werden. Nauwlyks waren zy aen den doodpael vastgeklonken of de oude Wesenbeke sloeg eenen langen blik op de woelige menigte, en zyne handen ten hemel heffende, sprak hy met eene stem welke, krachtig en vurig als die eenes godstolks, in alle gemoederen eenen weêrklank vond:
- Gy allen, broeders die my hoort, droogt uwe tranen en vergeet uwe droefheid!.. Dat er op dezen dag van zaligheid en zegen geene smart in uwe boezems huisveste. God die ons heeft uitverkoren om aen zyn volk den weg der verlossing te banen, om in de marteldood getuigenis te geven van zynen naem, heeft ons ook de sterkte verleend om, naer zyn voorbeeld, elke foltering met blydschap te gemoet te gaen! Bidt dan met ons opdat Hy in het laetste oogenblik zyne magtige hand niet van ons aftrekke, opdat Hy onze menschelyke broosheid ondersteune en het lichaem niet late zegepralen op den geest!...
- Gy zult niet sterven, riep de menigte, neen! wy willen onzer geleider terug! -
| |
| |
De scharen drongen zich nader tot den brandstapel met zulk een geweld dat de spaensche krygsknechten tot by deszelfs voet gedreven werden. Deze staken nu hunne hellebaerden en pieken vooruit en laedden hunne kruidbussen. Een gevecht, een hardnekkig en bloedig gevecht scheen onvermydelyk; doch weder klonk de stem des ouderlings en beheerschte het donderend gedruis:
- Houdt op, ô broedren, houdt op! en ontrukt my niet aen de marteldood! Berooft my niet van de blinkende kroon, waer ik zoo vurig heb om gebeden! Waerom uwe krachten ydel en onnuttig verspillen? waerom noodeloos uw bloed vergieten? waerom opgestaen tegen den wil van God?.. ô! Ik bezweer u, bedaert uwe woede en stelt uw aller leven niet in gevaer voor een weinig verstolde bloed. -
Deze aenroeping bragt de menigte stondig tot bedaren, en wen de stilte weder teenemael hersteld was, ging de grysaerd voort:
- Wat ons gebeurt, is door den profeet Jesaïa voorzegd: ‘Van wege de verbolgendheid des Heeren der heirscharen zal het land verduisterd worden: ende het volk zal zyn als een voedsel
| |
| |
des vuers.’ Daerom verdraegt geduldig de plagen die het den Heere belieft ons toetesturen; verdraegt ze met vreugd en gelatenheid; want de dag der verlossing is niet verre. Uit het vergoten bloed komen helden te voorschyn, en uit de vervolging worden wrekers geboren. Nog eenen tyd en het woord is volbragt: ‘Wee den Assyrier die de roede myns toorns is.’
Op een teeken der Roode-Roede, verdoofde het geratel der trommen, het geschal der klaroenen de stem des ouderlings, en de onbekende beul klom op den houtstapel. Hy rigtte zich regtstreeks tot Norbrecht en, tot zyn oor zich bukkend, vroeg hy hem met heesche en woedevolle stem:
- Norbrecht van Wesenbeke, waerom sterft gy in de vlammen?
- Om mynen godsdienst.
- Om uw verraed! -
By dezen roep, ligtte de onbekende de kap op, die tot nu toe zyn aengezicht bedekt had. De jonker sloeg zyne oogen op het grynzend gelaet van den spreker, doch keerde die spoedig ten gronde, en huiverde als of hy eene vervaerlyke verschyning gezien had.
| |
| |
- Herkent gy my? - vroeg de monik, want niemand dan deze was de vermomde beul, - herkent gy my?... Dan weet gy ook dat gy niet om uw verraed tegen Spaenje, maer om uw verraed tegen uwe broederen, sterven zult. -
En zich, zonder een antwoord te wachten, tot den ouderling wendend, drukte hy hem vurig de hand, en zuchtte:
- ô Martelaer, bid God voor het verdrukte vaderland! - dan van den brandstapel springend, vatte hy de gloeijende toorts.
Op dit oogenblik ontstond er eene ongewoone beweging onder het volk. Het was niet, als zoo even, eene pooging tot oproer die dezelve veroorzaekte, neen; aller oogen waren nu van het moordschavot afgewend, en staerden in verstomming op eene meisje dat zich met nydige en onwêerstaenbare kracht, door de scharen heen, eenen weg tot de gevonnisten baende. De drift die haer bezielde moest bovenmenschelyk zyn, want haer aengezicht droeg geen kenmerk meer van aerdsch gevoel. Zy zag, zy voelde, zy hoorde niets meer: de menigte die haer omringde bestond niet voor haer. In die ontellyke scharen ontwaerden heure oogen een enkel punt,
| |
| |
de brandstapel; en dáér, dáér mogelyk een enkel mensch. Vruchteloos poogde men heure vaert te verhinderen; geen geweld, geene smeeking hield haer tegen, en het eerste schrikgeroep der menigte was niet verklonken of de freule van Fellenberch klemde zich met alle het vuer der wanhoop en der liefde tegen de borst hares bruidegoms.
- Norbrecht, riep zy, Norbrecht! omhels my nog eens! Ik ben gekomen om met u te sterven!.. - Meerder kon zy niet spreken, doch zy hechtte hare oogen op de zyne, als wilde zy in deze laetste beschouwing gansch heuren schat van liefde en zelfsopoffering uitputten; eilaes! de blik van den zwakken Norbrecht was styl en sprakeloos. De herhaelde schokken die hy op dien dag ontvangen had, hadden alle zyne krachten verbroken.
Grootsch en statig als een aertsvader, spreidde de grysaerd zyne handen over zyne kinderen en sprak, met een laetste dankgebed, zyn laetsten zegen over hen. - Een weinig later steeg er eene rookkolom ten hemel, en kronkelden de vlammen boven de hoofden der verslagene menigte.
| |
| |
Den avond van denzelfden dag waren Klaes Debinder en zynen makker, weder in de kroeg van de Kloosterstraet voor eenen pot antwerpschen bruinen, gezeten, en hadden het volgende gesprek:
- Maer zeg eens, Klaes, waer duivel toch hebt gy die goudmyn gevonden?
- Ja, goudmyn, zegde, he? Nu 't is zoo wel iets. Dat ik zeker was dat gy niet klappen zoudt...
- 'k Kan immers zwygen, en goed. Gy weet, als ge dat beurseken...
- Nu, nu!.. Gy herinnert u wel dat wy hier, over eenigen tyd, eenen Mechelaer gevonden hebben.
- Ja, die eerst knecht is geworden by Mynheer van Mansfelt, en nu by den beul.
| |
| |
- Knecht, knecht!... Weet gy wie het was?
- Neen, ik.
- Hoort, vriendtje, - en mompelend ging hy voort, - het was Pieter Herman, de predikant van de Geuzen.
- Domkop, riep Koben, waerom hebt gy hem niet geleverd; zyn hoofd is op prys gesteld!
- Omdat hy my beter betaelde dan de koning.
- En nu?
- Nu is de vogel buiten scheut. Daer hy is zal Spelleken of ik hem niet gaen halen! want de geuzen kogels zyn even zoo gevaerlyk als de spaensche solferstekken. -
einde.
|
|
Auteursrechtvrij