De konst der poëzy in Nederduytsche verssen

(1721)–Jan Antoon Labare– rechtenstatus



[pagina 1]
De konst der Poëzye Eerste gesangh. 'T Is te vergeefs dat op Parnass' een onbedachten Blijft naer de kenniss' der verheven Rijm-konst wachten; Zoo hy, den in-vloed der verborgene Hemel-jonst Niet voelt, en niet en is geboren met die Konst; Hij is en blijft in zijn bepaelt begrijp gevangen, En Phoebus altijd doof voor alle zijn gesangen. O gij dan die daer brand om in de doorne-baen Te loopen, daer niet dan verlichte Geesten gaen, Wil U niet vruchteloos in 't Rijmen gaen verteiren, Of sonder daed, de naem van een Poët begeiren, Maer voor de schande van een ydel vreugt bevreest Zoo ondersoeckt eerst wel de kracht van uwen Geest. Natura vrucht-baer in uyt-muntend' Volck te teelen Weet haere gaeven aen de Geesten uyt te deelen; Dien weet een op-schrift net te stellen in Gedicht. Een ander treft in Rijm de kracht der liefde-schicht.
[pagina 2]
Racan, magh d'Herders in het wout doen samen komen. Malherbe, van een Held de vroome daden rômen. Maer die zigh zelven streelt en al te zeer bemint Is in de kenniss' van zigh zelven dickwils blint. Zulck eenen die wel eer in d'Herbergh veel verkeerde Daer hy zijn Rijmen op den muer met koolen smeerde Singht met een dertel Stem den wonderlijcken tocht Doen Moises, Is'rel heeft uyt slavernij gebrocht, En door de Wilderniss' na volgende de schaeren, Loopt zigh met Pharo noch verdrincken inde baeren. Of gij verheven Stoffe, of jets vermaecklijcks meld Ziet dat den goeden zin allom de Rijm verzelt. Schoon daer af-keerigheydt schijnt tusschen tween geresen, De Rijm is eene slaeve en moet gehoorsaem wesen: Wanneer men neerstigh is in't soecken zoo bekent Den Geest, dat hij zeer licht het vinden word gewent, En verr' van onder't Jock der reden te beswijcken Zij dient gewillighlijck, en helpt het werck ver-rijcken. Maer als men dat versuymt de Rijm loopt voor de wind Zoo dat den zin die moet gaen soecken tot s'haer vind. Volght dan de reden in uw Schriften, om met eenen Den luyster van U Schrift, zelfs van U Schrift t'ontleenen. Veel loopen g'lijck als dol verkeerde wegen in En zoecken hun gedacht verr' van den rechten zin, 't Schijnt dat zij zijn verkleent wanneer zij in hun Dichten Het geen een ander oock kan peysen, niet en swichten. Mijd zulck een overdaed, en laet den Italjaen Met dat valsch klater-goud verciert te proncken staen.
[pagina 3]
't Dient alles op den leest der goeden zin geslegen, Onaengesien de steyle en slibberige wegen Die daer toe leyden: het gebeurt al dickwils, dat De reden maer alleen kan voortgaen langhs een pad. Een Schrijver somtijts al te vol van inbeeldingen Tot hij is uyt-geput blijft van zijn voorwerp singen; Ontmoet hij een gebauw hij stelt den Ghevel voor, Daer naer zoo wandelt hij de plaetsen door en door Hij telt de Kamers op zoo boven als beneden, Hier vind hij iets vergult, geschildert, oft' gesneden, Daer is een wandel-plaets gevloert met zulcke steen. Ter vluchte keere ick thien, of twintigh blaên voor een Met hope van alzoo aen't eynde te geraecken; Noch moet ick inden hof een deel der Fruyten smaecken. Van zulcke schrijvers vlucht d'onvruchtbren overvloed; Al wat te veele word geseyt is nimmer goedt. Wie zigh niet teug'len kan zal noyt wel konnen schrijven. De vreese voor een quaet, doet somtijdts wel bedrijven Een zaeck, die in zigh zelfs noch arger quaet besluyt, Men mijd een kleene feyl, en daer volght grooter uyt. Dat Vers was flauw, 't is door't verand'ren hart geworden, Ick mijde langh te zijn, 'k verliese zin en orden. Die Muse is niet te veel getoyt, maer s'is te naeckt, Die mijd de leeghte, en vlieght dat s'uyt gesichte raeckt. Wilt gy de liefde van een yder tot U trecken, Laet de veranderingh in't schrijven sulckx verwecken. Een al te platten stijl gestaegh op eenen trant Word om dat hy verdriet, gesmeten aen een kant.
[pagina 4]
Gheluckigh die in Rijm weet zoet'lijck als met trappen Van't bitter tot het zoet, van druck tot vreugt te stappen, Zyn boeck van Lesers op het alderhooghst gesocht Is staegh omringht van volck en word zeer wel verkocht. Wat dat gij schrijft wilt noyt den leegen wegh betreden, Schoon dat den slechsten stijl oock heeft zijn frayegheden. Een onbeschaemden (spijt den goeden zin) verleyd En hy bedrieght het volck door zijne nieuwigheyt. 't Schijnt dat Parnassus maer den aessem kan vergiften; Men ziet schier anders niet dan vuyle en laster-schriften, Apollo dus erkleedt verweckt doorgaens een schroom: Want als de Poëzy blijft loopen sonder toom Haer smettelijck fenijn beschaedight alle staeten, Noch Borger, Geestelijck, noch Prins word vry gelaeten. Geen Guygelaer hoe slecht hoe godd'loos uyt-gestort Die niet gelesen en oock niet verkocht en word. Maer na t'ontdecken vande buytenspoorigheden Versmaed men alles g'lijck verbastert vande reden. Dat nimmer in U schrift dien handel wort gesien, Besmet uw' wercken noyt met deugenieterien Laet ons die malligheyt voor Jan-pottagie laeten. Wil oock niet als brebeuf in zijn pharsale praeten Die op een waterkant, van stervende en van doôn Wel hondert klagende geberghten stelt ten toon. Wilt gij in U gedicht iets merckelijck verheffen? Tracht plaets en woorden daer toe dienende te treffen. Ziet dat gy noyt de pael der Konst te buyten gaet, Zijt deftigh op-gepronckt met eygen Konst-cieraet.
[pagina 5]
Schenckt aen den Leser niet dan 't geen hem kan behaegen. Wilt voor den goeden klanck in d'oore sorge draegen. Dat in uw' Verssen staegh den zin de woorden snijd. En teeckent oock de ruste, en stil-stant op zijn tijdt. Een klinckend' letter, of wel een der vijf vocaelen De welcke op't eynde van het woord de stem doet daelen, Wanneer zij in haer wegh een diergelijcke ontmoet En magh niet stooten, of het Vers en is niet goedt. De schoonste Verssen vol van d'edelste gedachten Als d'oore word gequest zijn weerdigh te verachten. Doen eerst in Vranckerijck de Konst wiert voor-geset De Zinn'lijckheyt alleen versterckte tot een wet, De Rym op't eynde van de woorden wiert gepresen En scheen het eenighste cieraet der konst te wesen. Het was Villon, die eerst dees mis-slagh heeft gezien En tot d'ontwarringh van de konst quam hulpe bien. Korts achter hem, begonst men Refereynen t'hooren, Niet maeteloos gelijck gebeurde van te vooren, Maer wel geschickt door een langhduerigh overlegh En zoo wierd tot de konst gebaent een nieuwen wegh. Ronsard, die ondernam zijn Musa te bedwingen Om op een and'ren trant, een nieuwen thoon te zingen, En scheen een ruymen tijdt Apollo zelfs te zijn, Maer mengelende 't Fransch met Grieckx en met Latyn Zagh met verloop van tijd zijn vremde on-eygen woorden Verachten, die te voor zoo krachtighlijck bekoorden. Desportes, en Bertaut, dit merckende en beschroomt Voor zulck een stronckel-steen, die bleven ingetoomt.
[pagina 6]
Malherbe quam daer na de Franschen onder-richten En deed d'oprechte maet gevoelen in zijn dichten, In't woorden schicken heeft hy hun naer wensch verlicht, En bracht zijn Musa tot de regels van haer plicht. Tot hier toe magh Boileau op dese schrijvers rommen. Maer g'lijck het Nederduyts heeft ander eygendommen En aengezien ick in mijn moederlijcke tael Voor Nederduytschen schrijf, het waer te byster kael Niet eenen Land-genot tot voorbeeld aen-te-wijsen. Dit geeft my ruyme stoffe om Vondels stijl te prijsen, Die zoet'lijck, onverwaent zigh zelfs ten Hemel heft, En in den zuyv'ren thoon de Franschen overtreft: Noyt is gezien geweest in een van Vondels wercken Den slechten rijm-klanck die wy inde Franschen mercken, Ga naar voetnoot* C'est en vain qu'au Parnasse un temeraire Auteur Pense de l'art de Vers atteindre la hauteur. L'un n'est point trop fardé, mais sa Muse est trop nue L'autre á peur de ramper, il se perd dans la nue. Ga naar voetnoot* Ou de trente feüillets reduits peut-estre á neuf, Parer demi rongez les rebords du Pont-neuf. Combien pour quelques Mois, ont vû fleurir leur Livre, Dont les Vers en paquet se vendent á la Livre? En menighte ander al van diergelijcke slagh Brenght den berispende Boileau selfs aen den dagh; Een openbaer gebreck der fransche tael in't dichten. Het geen den Vlamingh heel gemackelijck kan swichten Zijn taele is rijck genoegh. Schoon dat Michiel de Swaen Zoo als de Franschen, doet gelijcke woorden slaen.
[pagina 7]
Volght dan den zuyv'ren wegh door Vondel aen-gewesen. Dat men den zin van't Vers verstaet met 't Vers te lesen. Bemind de klaerigheyt in alles wat gy doet, En volght geen Schrijver na die altijdt zoecken moet. Men vind oock Rijmers waer van veeltijdts de gedachten Door nevel-dampen gansch belemmert, schier versmachten, Den redelijcken dagh kan nauwelijcks daer door. Dus om te schrijven, zoo leert peysen van te voor. Want, naer dat het begrijp in ons is, klaer of duyster Zoo heeft oock d'uytdruckinghe of meer, of minder luyster. Het geen men wel bevat wort mack'lijck uyt-geleyt, De woorden volgen licht daer't mede dient gezeyt. Maer boven al weerdeert de Taele in uwe schriften. Zijt noyt uytspoorigh, maer beteugelt uwe driften; Bekoorelijcken sangh is te vergeefs, indien Gebreck'lijckheyt in't Vers of spreucken word gezien; Ick neme geensins aen, in tegendeel 'k verzaecke Al d'opgeblasentheyt van een Barbaersche spraecke; En met een woord, een die zyn tael niet kan, gewis Hoe treff'lijck dat hy schrijft een slechten Schrijver is. Wat dat u praemen magh en overhaeft u nimmer. Werckt maer op u gemack, de Konste wort noyt slimmer Ge-oeffent dan ter vlucht, een al te rassen loop Toont dat het oordeel en verstand light over hoop. Ick zien veel liever in een Parck daer Bloemen groeyen Een water-loop al zacht langhs eenen zantvloer vloyen, Als wel een hollen stroom die over boord en dijck Haer pael te buyten gaet en maeckt het Land tot slijck.
[pagina 8]
Gaet traegh maer neerstigh voort, en zonder te verflauwen Wilt uwe Schriften wel en menighmael herkhauwen, Schaeft en herschaeft u werck, zijt op U selven straf Voeght daer somtijdts wat by, en neemt'er dickwils af. Men kan een werck dat krielt van feylen, wel verfraeyen Met daer van tijdt tot tijdt wat geestighs in te zaeyen. 'T is noodigh dat elck ding op eygen plaetse staet, Dat het begin en eynde oock op het midden slaet: Zoodanigh dat de Konst kan tot haer oogh-wit raecken Dat is, maer een geheel van al die deelen maecken. Vreest gij't berispen van u werck in't openbaer Zijt aen U eygen zelfs een scherpen hekelaer. Gemerckt d'onwetentheyt zigh lichtelijck verwondert Zoo maeckt U Vrienden die gelijck als uyt-gesondert Bequaemheyt hebben om uw' feylen te doen zien, Neemt d'onder-richting waer, 't is noodigh, 't magh geschien En laet vermetelheyt u nimmermeer verleyden, Maer ziet een waeren vriend van Vleyers t'onderscheyden. Een Vleyer zoeckt doorgaens alleenigh zijn vermaeck, Een slechte reden schijnt bij hem een wonder zaeck; Geen woorden quetsen hem 't zijn al bekoorlijckheden; Hy springht van vreught en schijnt beroert in al zijn leden Ja, weent van teerderheyt al of U Schrift hem trof; En dus ontfanght gij maer bedriegelijcken lof. Maer een oprechten Vriend die gaet heel ander wegen, Uw' mis-slagh blijft by hem geen oogenblick verswegen; Met 't geen gij hebt verzuymt, hij, U geduerigh quelt, En laet U niet gerust voor dat het is herstelt.
[pagina 9]
Dat Vers springht heên en weêr gelijck een Sperrewerre Hier stut den zin, en het vervolgh is ghinder-verre. Die t'zamenstellinge is met duysterheyt beswaert. Dat heeft een dobbel zin en dient wat meer verklaert. Een waeren Vriend die zal op zulcker wijze spreken. Maer dickwils zietmen dat een Schrijver vol gebreken, Zigh zelfs laet voorstaen dat hij 'tal verdeed'gen moet, En daerom half gestoort gaet voort op desen voet, Wilt gij die Verssen om de slappigheyt versteken? Mijn Heer, vergeeft het my, 't zijn wel twee schoone reken. Gij seght my dat dit woord heeft al te weynigh kracht. Daer is in gansch het Werck geen kloecker by-gebracht. Dat en behaeght U niet, en 't word van elck gepresen. En vaerende aldus voort de quael blijft ongenesen. Ja, merckt hij dat een woord U ergens heeft gequetst Het schijnt een treff'lijckheyt by hem, waer op hy swetst. Niet tegenstaende 't schijnt hy mind het tegen-seggen, En zal gewillighlijck zijn Schrift U vooren leggen, Maer al zijn insicht is, terwijl hij streelt en vleyt, Dat eens zijn werck voor U mocht worden opgeseyt. Maer nauw'lijckx is hy wel gemoed van U gescheyden Of loopt hun soecken die hem dwaselijck mis-leyden, Waer mede hij is gedient. Dus zietmen dat een Geck Noch grooter Gecken vind die voeden zijn gebreck.	voetnoot* Art Poetique. voetnoot* Satire IX.

Vorige Volgende

De konst der Poëzye

Eerste gesangh.