Rederijkersspelen

[p. 118]

V
Een nieuw vermakelijck bruijlofts-spel van drije persoonen

te weten:

1.	Jongeling.
2.	Wulps Leven.
3.	Reden.

jongeling

 

Waer sijt gij saligh eeuw met u vergulden dagen?

 

Waer sijt gij Saturnus¹⁾ gevloden met u magen?

 

Waer sijt gij nu al weer gevloden soeten tijt,

 

In welcken ick als kint in kintsheijt was verblijt?

5

Ick had geen angst, geen sorg, om spijs of dranck beslaven²⁾,

 

Mijn moeder ging mij met haer melckfonteijnen laven,

 

Met appelkens gebraen, met suijckertjen en wijn

 

En voort met al het soetste datter mochte sijn.

 

Wanneer ick sonder druck wert droevigh om te sussen,

10

Men leijd mij warm en sacht op peulu ofte kussen;

 

Men gaf mij strootjen, popjen, appeltjen of blom,

 

Doen lachte ick van vreucht en sweegh stil wederom.

 

Ken had geen lust in swaert of harnas om te strijden,

 

Ken had geen lust opt snel gesadelt ross te rijden.

15

Ken kad geen lust om tscheep te varen over zee,

 

Om sien een ander lant, in nieu gevonden ree.

 

Ken dede geenen vlijt met loopen ofte draven,

 

Om krijgen met gewelt of loosen list de gaven

 

Des rijcdoms Junonis³⁾, soo gierigaerts oijt deen,

1) de vader van Jupiter, wiens regeering het gouden tijdperk was.

2) met moeite verwerven

3) toesp. op haar aanbod aan Paris vóór diens oordeel.

[p. 119]

20

Maer hielt mij met mijn kinderspeeltuijch wel te vreen.

 

Ick hadde mijn vermaeck te hebben tot mijn deeltjen

 

Een trommeltjen, een fluijtjen, molenjen of veeltjen,

 

Een houten peerdeken met bellekens verciert,

 

En voort al wat sulck jong geslachte hier hantiert.

25

Maer nu is door den tijt en jaren hier gecomen

 

Mij leijder! al dees lieve soete vreucht benomen,

 

En een inwendigh swaer en pinkelend¹⁾ gepijn

 

Gecomen over hals, ken weet wat smert tmach sijn.

 

Dees smerte die mijn hert dus schielijck heeft bevangen,

30

Die druckt mij ondervoet²⁾: nochtans heb ick verlangen

 

Te voelen haer gewelt, want al haer streelen soet

 

Wert tot mijn lijden, laes! van mij selfs opgevoedt³⁾.

 

Door mijn gepeijs ick selfs op queecke mijn gebreken,

 

Door mijn gemoets anlock⁴⁾ soo wert mijn vier ontsteken:

35

Mijn vier dat stadigh brant tot mijn verderffenis.

 

Dus heb ick groot verlang om weten wat het is,

 

Om weten wat het is, en waer het is geseten,

 

Maer waer is hij die mij dit oprecht sal doen weten?

 

Ick sorge⁵⁾ nergens niet⁶⁾ op swerelts wijde rondt

40

Dus blijf ick sonder sieckt in sieckten ongesont.

wulps leven

 

Wel, wat geluijt was daer? en hoorde ick terstont

 

Niet een benaude borst uijtwerpen droeve klachte?

 

Of was het spokerij, die tvliegende gedachte

 

Bedwelmt, of wast een droom, of Echo, die met haer

45

Klincktonge vleijseloos haer liefste⁷⁾ bootset naer?

 

Bescheijt van dien ick wel te degen weten woude,

 

Dus ga ick daer na toe. Hola! siet als verfloude⁸⁾

 

Daer ginder eenen staen, becommert en belaen,

 

Die wil ick metterwijl cloeckmoedich spreken aen.

50

Hij, die het al beheerst, begnadicht en ontfermt,

 

Die geeff u sijne gunst.

1) prikkelend.

2) ter neder.

3) gevoed.

4) door hetgeen mijn gemoed in verleiding brengt.

5) vrees.

6) vgl. voor nergens met een ontk. Ned. Wdb. IX, 1844.

7) Narcissus.

8) = verflauwd, van moed en veerkracht beroofd.

[p. 120]

jong.

 

Den selven u beschermt

 

Van alle ongelucx ontmoeting boos en quaet.

 

Dat wensch ick dij.

wulps

 

Maer vrient, die hier dus druckich gaet,

 

En sijt gijt niet wiens clacht mij flus in dooren bromde?

jong.

55

Ja ick.

wulps

 

Wel, met verlof, of gij mij oprecht nomde¹⁾

 

Hetgeen u quelt of deert, het konde sijn misschien,

 

Dat ick tot uwer baet u helpen soud van dien,

 

Want eener²⁾, die sijn seer of leet ontdeckt, om wesen

 

Gekuert³⁾, die leeft op hoop te werden weer genesen,

60

Daer tegen diet verbergt of heijmelijck verschuijlt

 

Staet in perijckel dattet rot wert of vervuijlt.

 

Dus noemt u sieckt en segt vrij doorsaeck of waerhenen⁴⁾

 

Sij hercomt⁵⁾.

jong.

 

Och eilaes, voor mij is noijt verschenen

 

De kennisse der sieckt, de oorsaeck, of van waer

65

Sij haren oorsprong heeft, hoe soud ick u dan daer

 

Van kundschap⁶⁾ doen?

wulps

 

Mij dunckt aen tuijtwijs uwer oogen⁷⁾,

 

Dat ick u smert en quelling dij wel sal betoogen,

1) vgl. Patr., 302.

2) iemand.

3) genezen.

4) hier klaarbl. = vanwaar.

5) herkomstig is.

6) bekendmaking.

7) hetgeen uw oogen mij zeggen.

[p. 121]

 

En waer uijt sij voortcomt, begint, en oock ontstaet,

 

Mitsgaders om die te genesen goeden raet,

70

Want ick in sulcken staet geweest heb oock voor desen

 

Te bet ickt weet.

jong.

 

Gelooft sij hij, die waert gepresen

 

Van eewicheden is, dat op den wegh gij mij

 

Gevonden hebt, opdat ick van smert werde vrij.

 

Nu ras met reden gij voorstellet uwe meening,

75

Dats mijn verlangenis.

wulps

 

Als gij kreegt de vereening

 

Der leden, inden negen maentschen kercker, doen

 

Ontfingt gij tsoete aengename leven koen:

 

En daer beneffens noch int menschelijcke wesen,

 

Tgesicht, tgehoor, den reuck, den smaeck, en tuijtgelesen

80

Gevoel, twelck bij u is de eerst ingeefster van

 

Altgene dat natuijr in u voortbrengen kan,

 

Altgene dat natuijr in u kan doen of wercken,

 

Want door tgevoel begint gij aldereerst te mercken

 

Den inwendigen strijt des teelschen ingewant,

85

Ontsteken door een vier, dat sonder branden brant,

 

Ontsteken door een vier twelck in het bloet sijn vlammen

 

Uijtbreijden gaet, en doet de krachten gants verlammen

 

Door een gestadelijck op stijgende gewoel,

 

Dwelck inde sinnen maeckt een krevelich¹⁾ gevoel

90

En de gedachten doet verstroijt ter lucht heen swieren

 

Met droomgesichten veel, verscheijden van manieren,

 

Als sijnde hier, nu gins, dan daermen blijschap heeft,

 

Dan daermen droevigh sucht, dan daermen strijt voorgeeft,

 

Te winnen prijs, met worstlen, lopen, ofte rijden,

1) kittelend.

[p. 122]

95

Om eerelijcke schoone beelden, die verblijden

 

Des menschen geest, door hun lieflijck aenschijnen claer

 

En deur haer lieflijck soet anlockend wesen¹⁾; maer

 

Gij sijnde door tvertreck²⁾ des tijts gelijck bedrogen,

 

En dat den soeten slaep lichtvluchtigh³⁾ is vervlogen,

100

Soo baert tontwaken dij met schricking veel onrust,

 

Waerdoor gij gaet beangst met sielbedroefden lust,

 

Niet wetende of tleven u streckt tot een leven,

 

Niet wetende tot wie dat gij u sult begeven,

 

Om krijgen troost tot baet, om krijgen onderstant,

105

In alle dijn gepijn.

jong.

 

Recht seijt u lieve⁴⁾, want

 

Der sonnen licht is mij verdrietich, en den nacht

 

Die dunckt mij sijn een hel; maer isset in u macht,

 

Noemt mij doch eens den naem des viers in mij ong'nadigh.

wulps

 

Het is de min.

jong.

 

De min?

wulps

 

Ja, de min ongestadigh,

110

Die ist, die door haar kracht u dus hout inden dwangh.

jong.

 

De min?

wulps

 

Wel ja, de min.

1) uiterlijk.

2) voortsnellen.

3) lichtschuw.

4) u heeft gelijk: u lieve of Uwe(r) Liefde, een aanspreekvorm (als mnl.), waarin liefde waarsch. liefheid bet.; vgl. Uwe Edelheid, Uwe Hoogheid enz.

[p. 123]

jong.

 

Nu word ick efter¹⁾ bangh,

 

Want tis de min, dewelck (soo veel wijse vermonden),

 

So menich edel en onedel heeft verslonden.

 

Hoe kom ick leijder²⁾ aen dese hertknaegster dan?

115

Hoe hangt mij leijder oock nu dees sielmoortster an?

 

Hoe is sij laes tot mijn verderf in mij gecomen?

wulps

 

Sij heeft allenxkens dus meer en meer toegenomen

 

Al met dijn jaren, en gecomen sijnde bij

 

Haer volle crachten soo gaet sij beheerschen dij

120

En leijden dan soo vast beteugelt en bestringelt³⁾,

 

Tot daer u veel verdriet en hertenleet becingelt⁴⁾,

 

Waer door gij schier vergaet en tonder wert gevelt.

jong.

 

Wel isser geenen raet om boeijen haer gewelt?

 

En isser geenen raet om sijn verlost van desen?

wulps

125

Ja, daer is raet, en oock goe middel om genesen,

 

Maer niet door eenich kruijt, salf, olij ofte wijn,

 

Maer door een dierken soet met lodderlijck aenschijn,

 

Een dierken u bequaem, eel, suijverlijck van sinne,

 

Even als gij gequetst, sij oock gequetst van minne.

130

Want siet de selve min, die u brengt in ellent,

 

Die moet weer door de min gebrocht sijn tot een endt,

 

Dat is int kort den raet en middel tot de saken.

jong.

 

Wat dierken dat gij meent, wilt mij dat kondigh maken,

 

En hoe ick daer aen raken mach tot mijn behoedt.

1) toch.

2) helaas.

3) omstrengeld.

4) belaagt.

[p. 124]

wulps

135

Ick meen een dierken reijn, een vrouken beeldigh, soet,

 

Een vrouken rijck begaeft met allerleij schoonheden,

 

Bruijnoogigh¹⁾, swanigh wit²⁾, root lippich, wel ter reden,

 

Goutglansich thair, de wangen blosend als granaet,

 

Niet hebbende aen tlijf een lit dat haer misstaet.

140

Het hooft gailjaerdich³⁾, eel beoorringt en bepruijcket⁴⁾,

 

Vrij kostelijck tgewaet, twelck talderliefst beduijcket⁵⁾.

 

Sulck ist die u der minnen smert af nemen kan.

jong.

 

Sou dat een vrouwe doen, daer nochtans menich man

 

(Soo vele meenen) is vergaen en geraeckt tonder

145

Door tvrouwelijck geslacht?

wulps

 

Wel, dat en is geen wonder.

 

Dat quam dat sij in min min hulploos bleven, want

 

Gelijckmen water bruijckt om lessen vier dat brant,

 

Soo bruijcktmen vrouwe min, om mannen min te dooven.

jong.

 

Het is seer welgeseijt en ick wilt wel gelooven,

150

Maer of ick nu al schoon lust had tot een matres⁶⁾,

 

Waer soud ick vinden haer?

wulps

 

Hoort neerstich na mijn les.

 

Stelt⁷⁾ u heel lustich op, als een jongman kloecksinnich,

 

Die soeckt te leven inde wet Venus godinnich,

1) met donkere oogen.

2) blank.

3) lustig, vroolijk.

4) van pruijck in de bet.: hoofdhaar.

5) verbergt.

6) geliefde.

7) tooit.

[p. 125]

 

Net aenden voet geschoeijt met roosjens ongeplockt¹⁾;

155

Met sijde banden braef de hosen²⁾ op gestrockt³⁾;

 

Broeck, wambas en den hoet op vremde lants manieren;

 

Den mantel wel gekoort⁴⁾ en om het hooft te cieren

 

Gekrult, gelockt, gekuift; den hals met lobben⁵⁾ dicht,

 

Geravelt⁶⁾ op sijn hoofs. Dus sijnde toegericht,

160

Gaet dan met paeuschen tret seer heus ende leeumoedich

 

Ter plaetse daer bij een comen dees meijskens goedich,

 

Als in dansspelen⁷⁾, daer sij houden haeren loop,

 

Of daer ten avontspeel sij spelen overhoop⁸⁾,

 

Of buijtenstadts int groene velt daer sij vermeijden⁹⁾,

165

Of bij de huisluij, daermen feesten gaet bereijden,

 

Met gans afrijden¹⁰⁾, of clootschieten¹¹⁾, of den bal

 

Slaet, kolft, of loopt om prijs, of daer tot kortswijl sal

 

Een ringsteeckspel¹²⁾ angaen, of daer de redenrijcken¹³⁾

 

Konstlievers haere konst schouspeelsche wijs doen blijcken.

jong.

170

Daer comende, wat sal ick doen? Maeckt mij bekent.

wulps

 

Voegt int geselschap u, de maechdekens ontrent

 

Dij toonende beleeft, eerbiedigh en lieftaligh¹⁴⁾,

 

En wilt vrijpostich hun u meening zijn verhaligh,

 

Anbiedend uwen dienst, haer brengende tot hoop

175

Van trou, door trou beloft, en kuskens goeden koop.

 

En soo sij weigerlijck dij en dijn gunst versteken¹⁵⁾,

 

En laetet dan aen woort of gelt geensins gebreken,

 

Tis seker gij verwerft dijn wil, en wort bemint,

1) nagemaakte rozen.

2) lange kousen.

3) van strikken voorzien.

4) met koorden versierd.

5) geplooide kraag; vgl. Huygens I, 76: een omghebanden hals.

6) van gepunte kant voorzien.

7) dansfeesten.

8) bij elkander.

9) zich ontspannen.

10) het bekende ganstrekken; vgl. Kalff, Huis. en Maatsch. Leven (in: Amst. in de 17de eeuw), 96/7.

11) het om 't verst werpen met een bol of schijf.

12) vgl. Ter Gouw, Volksverm., 365.

13) = redenrijcke (bnw.); vgl. voor de vorming van dit woord Van Rijnbach, Bredero, 96.

14) lief van taal (Ned. Wdb. VIII, 2120).

15) versmaden.

[p. 126]

 

Want vrouwen lichtgeloof maeckt haer gemeen¹⁾ gesint

180

Tot schoone woorden soet, en wereltsche rijckdommen.

 

En soo gij niet alsoo tot minversoet kont kommen,

 

Gaet hier en daer, versoeckt de vroukens vande gildt²⁾,

 

Int Valckjen³⁾ tAmsterdam of inde Franschen Schilt⁴⁾.

 

Tantwerpen inde Lepelstraet⁵⁾ de schoon waerdinne

185

Die sal u tot gerief wel selve roepen inne.

 

Sgelijcx te Gendt, te Brugg', te Vlissingen, en heel

 

Middelburch deur, gij vint daer menich schoon bordeel.

 

Te Rotterdam, te Delft, te Leijden, inden Hage

 

Bij tjoffertjen opt Spuij⁶⁾, ten kost u maer een vrage.

190

En so gij wilt bij doncker buijtensweegs niet gaen,

 

Gaet inde Kasewaris⁷⁾ of inde Pellicaen⁸⁾

 

Tot bolle Katelijn, die vint gij altijt tuijs,

 

Of gaet achter de kerck⁹⁾ daer ist Geschildert Huijs¹⁰⁾,

 

Om boeten uwer minnewonden smert onsoet.

jong.

195

Gij wijst mij na tbordeel, kan dat oock wesen goet?

1) gewoonlijk.

2) de snollen.

3) misschien = De Witte Valck, op den hoek van den Nieuwendijk en de Kapelsteeg, bij Van Lennep en Ter Gouw (De Uithangteekens I, 46, 83) een herberg genoemd, blijkens het verband (op de laatst aangehaalde plaats) vermoedelijk een van verdacht allooi. Het Valckjen was ook de naam van een huis op den Dam, in 1613 ook De Appelboom geheeten, waarvan echter geenerlei aanwijzing van ontucht bekend is.

4) vgl. nog in 1640 Tengnagel, St. Nicolaes milde gaven, aen d'Amstelse Ionckheyt, 14 vlgg.:

't Franse schiltje tot moy Saertje,
Vinje 's avonts selden leegh,
Want daer komt zoo menigh Vaertje
Die sijn wijf loopt uyt de weegh.
En veel liever by de stralen
Van de soete Weesper vliet,
Haer vermaken weer gaen halen
Of het noyt en was gheschiet ....

5) waar, ten gevolge van verschillende magistraatsbesluiten, de huizen van ontucht waren bijeengebracht (vgl. o.a. Bredero II, 153; Huygens I, 566; Van Moerk., Ned. Kluchtsp. II, 497 vlgg.).

6) berucht om zijn bordeelen.

7) bekend bordeel op den hoek van de Korte Houtstraat en het Lange Voorhout; vgl Huygens, Mom. Desult. 210; W. Meijer in Ha. Jaarb. 1898, 72; Th. Morten in Die Haghe 1910, 293.

8) naam van een bekend huis op de Plaats, waarvan mij echter op het Haagsche Gemeentearchief omtrent ontucht niets gebleken is.

9) vgl. Muller in Tschr. XXXVIII, 149 (noot 1) en in Nom. Geogr. Neerl. VII, 122.

10) waarsch. bijnaam voor een der toen nog vrij vaak voorkomende houten huizen.

[p. 127]

 

Want twaer immer schande voor mij en voor mijn magen,

 

Datse mij teeniger tijt daer uijt of ingaen sagen,

 

Dus ben ick twijfelich te volgen uwen raet.

wulps

 

Wel, vreest gij voor tbesien, bij nachte daer in gaet,

200

Wanneer des werelts oogh in Thetis¹⁾ is gaen dalen;

 

Dan ist out spreecwoort waer, en dat en can niet falen,

 

Dat inde duijsterheijt de katten al graeu sijn.

jong.

 

Maer daer waer ijemant in die dan bekende mijn,

 

Men soudet, vrees ick, haest de heele stat deur weten.

wulps

205

Die daer self in is salt wel houden in secreten,

 

Want soo hij seijt van u, hem selven hij oock meldt.

jong.

 

Ick ben te bloo.

wulps

 

Waer toe?

jong.

 

Om bij sulck volck verselt

 

Te wesen, daer nochtans den lust toe is gedreven.

wulps

 

Sijt onbeschaemt, ick sal u als trou maet ancleven,

210

En door mij sult gij daer geacht sijn en geeert.

1) de zee.

[p. 128]

jong.

 

Op die beloften sal ick doen tgeen gij mij leert.

 

O wel gewensten dach van Venus mij gesonden,

 

O wel gewensten dach, dat ick u heb gevonden,

 

O wel gewensten dach, op welcken ick nu sal

215

Gaen blussen mijnen brant, mijn smert en lijden al,

 

Met ijverigen lust genegen tot die saken.

reden

 

O jongeling, siet om, siet om, wat wildij maken?

 

Gaet niet soo onbedacht den wech, die u hier toont

 

Het Wulpse Leven boos.

wulps

 

Wijckt Reden! Of geloont

220

Wert gij, met slagen tot verderf van uwe leden.

reden

 

O Jongeling, verlaet dien leijder en volcht Reden,

 

Ick sal u toonen wel een beter middel om

 

Te helpen van u sieckt en minneviers weedom,

 

Dies hoort mijn woort en neijcht u ooren niet tot desen.

jong.

225

Maer Reden, kander wel een beter middel wesen,

 

Als die Wulps Leven mij geleert heeft aen te gaen?

reden

 

Ja, duistmael beter, soo gij mij maer wilt verstaen.

 

Want gij moet weten dat den wech, die u Wulps Leven

 

Dus radet in te gaen, vol ijdelheijt beseven¹⁾

1) verl. deelw. v. beseffen; hier eenigszins pleonastisch; vgl. Everaert III, 469: De mesdaet .... en was niet beseven voor Gode zo zwaer.

[p. 129]

230

Is, maer ansiet den padt, die ick u wijsen wil,

 

Die is vol suijverheijt, en eerbaer deuchden stil,

 

Als sijnde selfs van Godt geleijt voor u om wandlen.

wulps

 

Aij ijpocrijts¹⁾ geveijnsde, wilt toch met mij handlen,

 

Wat middel dat gij doch sout nemen bij der hant,

235

Daer gij den Jongling met afnemen wilt den brant

 

Der minnen, die hem kruipt door aderen en senen²⁾.

reden

 

Godt, die daer is een Godt van eewicheijt verschenen,

 

Wel kennende des menschen swackheijt hulpeloos,

 

En dat hij van tbegin was van natueren broos,

240

Soo gaf hij hem een wijf tot hulp in echten staten,

 

En dit is noch den mensch in vrijheijt toegelaten,

 

Opdat hij niet int vier der sonden brande staegh,

 

Maer soude leven met de deuchtsaemen niet traech

 

In liefde goedertier, wandelend op de paden

245

Der vromen na Gods wet.

wulps

 

Soo wildij hem dan raden

 

In huwelijcken staet te nemen hier een wijf?

reden

 

Ja ick: want dat oijt was der heiligen bedrijf,

 

Die anders haer int vleijs niet rein en konden houden.

wulps

 

Wel warender oijt sotter menschen dan die trouden,

250

Of haer verbonden aen een eenich wijf in echt?

1) hypocritisch.

2) zenuwen. Van der Laan, Rederijkersspelen

[p. 130]

reden

 

Aij dwaes, en sijnse niet veel sotter ende slecht,

 

Die hier de soete jeucht in dertel wulps te leven

 

Besteden en haer selfs tot hoererij begeven?

 

Dat welck een middel is van smenschen ondergang.

wulps

255

Neen, dat is thouwelijck, dat smenschen leven lang

 

Duert, maer los, ongetrout, vrij sijnde, machmen stille

 

Uijt en in gaen en staen en bruijcken eijgen wille.

 

Daer tegen die aen twijf in echte hem verbint,

 

Die moetse houden doch, tsij goet of quaet gesint,

260

En volgen haeren moet¹⁾, wil hij leven in vrede.

 

Want een wijf is een dier gerekent vol booshede,

 

Dat welcke datse krijcht, die krijcht hier tot sijn deel

 

Een ongerusten strijt, een stadelijck²⁾ krakeel,

 

Een hertdoorstralend vier, den man een aertsche helle,

265

Een grouwel en verdriet, oneijndich van gequelle,

 

Want lieft hij haer te seer, sij wert vermeten stout,

 

En acht hij haer niet groot, sij knorret en sij grout.

 

Siert hijse kostlijck op, sij gaet de straet orboren³⁾,

 

En hout hij haer te nau, sij besteelt sijn comtoiren⁴⁾.

270

In cort, het houlijck is des mans verderving quaet.

 

Want siet, oft hem hier in al schoon ten besten gaet,

 

Hij komt in angst, in sorg, van alle shuijs behoeven,

 

En wert deelachtich oock het groote sielbedroeven,

 

Der kinders ongeluck, dus isset al veel bet

275

Te blijven ongetrout, en hebben altemet

 

Een dierken in het wild om tweispel⁵⁾ me te spelen.

reden

 

O godtverachter boos, seer schadelijck van kelen,

 

Tgeen gij hier vrijheijt noemt is enckel slavernij

 

Des duijvels en des vleijs; dit merckt men wel, want sij,

1) stemming.

2) aanhoudend.

3) gebruiken; de straet -, op straat flaneeren.

4) geldkasten.

5) het minnespel.

[p. 131]

280

Die hijer het houwelijck verachten, ende prijsen

 

Donkuisheit goddeloos, die vergaen met afgrijsen

 

In hun onguer¹⁾ gebruick, want sulcke volget naer

 

Den loon der sonden straf, dick sijnde in gevaer

 

Van slagen, wonden root, blond ende blaeu²⁾ aenschijnen,

285

Oock pocken, lemten³⁾ vuijl, dat krepel, lam, vol pijnen

 

Sij gaen, bespot van elck, quijt sijnde goet en gelt,

 

Ja worden dan begeckt, belacht ende gequelt,

 

Selfs vande hoeren, die sijt oock mildelijck gaven.

 

Tgeen haer mocht helpen tot een eerelijck begraven

290

Wert van den hoere voocht en lombaert opgeslockt,

 

Soo moeten sij uijt noot in tgasthuis sijn gehockt⁴⁾,

 

En werden daer gevoedt bij bedelaers en fielen,

 

Vergaende soo in schand tot schade haerder sielen.

 

Daer tegen die haer in Gods vreese temmen tvleijs,

295

Hier trouwende een vrou recht na der schriften eijs,

 

Hier trouwende een vrou om eerlijck bij te leven,

 

Die werden hier geacht, geeert ende verheven.

 

Want siet een deuchtsaem wijf gegeven vanden Heer,

 

Die is den man een kroon, die is den man een eer,

300

Die is den man een roem en hulpe tallen dagen.

wulps

 

Hoe comt dan dat van outs veel wijse oijt ontsagen,

 

Te trouwen hier een wijf, sulcx achtend hun verniel?

reden

 

Dat was om het misbruijck dat tussen beijden viel,

 

Nochtans sen achtent niet te wesen scha of schande,

305

Te trouwen een goet wijf, want in den heelen lande

 

En isser geen gesteent in waerden menichvout⁵⁾

 

Soo goet als een goet wijf: wel hem dies' heeft getrout,

 

Want sis den man een troost in ongeluck en schade,

1) onbetamelijk.

2) oudere verbinding voor het later vooral gebruikelijke: bont en blauw.

3) venerische ziekten (pocken = Spaansche pokken, syphilis).

4) opgesloten.

5) Spreuk. 31 : 10.

[p. 132]

 

Een druck verjaegster soet, een herte wijs van rade,

310

Een eijgen rib en siel met sijn siel in een lijf,

 

Een cieraet in sijn huijs, een hulp ende gerijf,

 

Ja sis den acker daer hij sijn lijfs vrucht af teelen

 

Mach door des Heeren hulp. Wie souse dan vervelen

 

Te hebben tot een deel? Ick meene niemant niet.

wulps

315

Ick bid u, segt mij doch waer datmen eene siet,

 

Van sulcken aert, en wie daer oijt kond aen geraken.

reden

 

Men krijchtse van den Heer met bidden ende waken,

 

Tot onderhout, want siet, die hier godvreesich viert

 

Des Hoochsten wille goet, die werter door verciert,

320

Als met een dierbaer pant hem tot een loon behouden,

 

Want weerdiger is sij een man als dat van gouden¹⁾

 

Hij hadde schatten veel, gehoopt al in sijn kas.

wulps

 

Tis waer, een goede vrou den man noijt quaet en was.

 

Maer onder duijst niet een die goet is van manieren,

325

Want sij meest al gesint sijn tot onguer hantieren,

 

Tot ontrou, tot bedroch, klapachtich int bedrijf,

 

Onkuis, en self jaloers, genegen tot gekijff,

 

Tot twist, tot smaet en oock tot alle quade dingen,

 

Daer mede sij den man dicmael in dolen bringen.

330

Dus ist veel beter vrij dan aen twijf sijn verknocht,

 

En vrijen hier en gins.

reden

 

Ofmen der vinden mocht

 

Eenigh onvroom, men mach de goe dies niet versmaden,

1) = goude; vgl. r. 168.

[p. 133]

 

Noch niemant oock daerom het huwelijck ontraden,

 

En wijsen aen te slaen¹⁾ tsieldoodelijck gebruick.

335

Want douders lang voorheen, nu liggend int beluick²⁾

 

Des grafs, die hebbent ons tot voorbeelt nagelaten,

 

En selve na gevolgt den reijnen staet der staten,

 

Gelijck Noach, Abram, Isack en Jacob me,

 

Met sijn twaelf sonen goet en Moses, die oock de

340

Met Aron thoulijcx bant voor elck met eeren blijcken,

 

Oock Tobias³⁾, die Sara nam, noch desgelijcken

 

Veel ander vaders vroom, gedienstich sHeeren wet.

wulps

 

Men vonter oock genoech die thouwelijck besmet

 

Met plagen sagen, dat sijt hun geslacht ontrieden,

345

Want haer docht dat geen meerder quaet hun cond geschieden,

 

Dan hier te sijn verselt al met een wijf in echt.

 

Want een Rooms keiser, Marcus Aurelius, seijt⁴⁾:

 

Geen dier soo wilt, soo woest, of tis veel bet te temmen

 

Dan een onstumich wijf, want sij kan overklemmen⁵⁾

350

Met valsheijt ende list smans wijsheijt en gewelt.

 

Want Socrates die met Xantippe was gequelt,

 

Wat leet hij al verdriet, geslagen en begoten⁶⁾,

 

Hoe heeft Philips van Macedonien verdroten

 

Tgeselschap van sijn wijf Olimpiade⁷⁾ quaet,

355

En Alexander oock Roxane boos van raet,

 

En wat most Caesar⁸⁾ al van Domitia lijden.

reden

 

Dees fabel schriften moetmen al stellen besijden

 

En sien wat ons in theilich woort Gods wert geleert,

 

Van Salomon en Sierach, die thoulijck geeert

360

Hebben en oock de deucht der wijven seer gepresen.

1) te beginnen.

2) besloten ruimte.

3) Tob. VII.

4) onzuiver rijm.

5) overtreffen.

6) vgl. Diog. Laërt. II, v, 36: Πρòς Ξανϑίππην πρότερον μὲν λοιδοροῢσαν, ὕστερον δὲ ϰαὶ περιχέασαν αῠτῷ, ‘οὐϰ ἔλεγον,’ εἶπεν ‘ὄτι Ξανϑίππη βροντῶσα ϰαὶ ὕδωρ ποιήσει’

7) Olympias; vgl. Plutarchus, Alex. passim.

8) nl. Domitianus.

[p. 134]

wulps

 

In Sirach? Ho, daer heb ick oock al in gelesen

 

En vont daer wel veel quaet van vrouwen in verhaelt,

 

Als dat sij sijn des mans verdervinge, doorstraelt

 

Van haet en nijt, tot twist altijd bereijt om strijden¹⁾.

reden

365

Maer hij verheft oock weer de vroukens, die verblijden;

 

Haer deucht den man weldoet, want in sijn reden daer

 

Hij seijt: geluckich is hij die een wijf eerbaer

 

Getrout heeft²⁾, want sij is tot troost van Godt gegeven.

wulps

 

Maer wat seijt hij van die, die hier oneenich leven?

370

Als ongelijck gepaert twee ossen in een jock³⁾,

 

En nochtans moeten tsaem gecluistert aen den block

 

Des houlijcx blijven vast tot schae hun beijder lijven.

reden

 

Hier med' veracht hij niet den echt, maer tboos bedrijven

 

Der gene die dien staet vleislustich⁴⁾, boos bedacht,

375

Door geltsucht, ijdel liefd, angaen, gelijck tgeslacht

 

Der werelt goddeloos, met siende oogen blindich.

 

Maer gij, Wulps Leven, maeckt door dijne raet verslindich

 

Hier menich thoulijck wars; mits gij hun voren beelt

 

Het quaet voor goet.

wulps

 

Ksegt: noch noijt meerder quaet geteelt

380

En was, dan daer aen een twee vrije haer verbonden.

1) Sirach XXV: 17 vlgg.

2) ib. XXVI: 1-7; 14 vlgg.

3) ib. XXVI: 8

4) ib. XXV: 25.

[p. 135]

 

Dus Jongeling, volcht mij, laet Reden sijn versonden

 

Met al haer neuswijs prevelich geclap.

jong.

 

O neen, Wulps Leven, siet, te volgen uwen stap,

 

Dat dunckt mij ongeraen door claer vertoon van Reden.

reden

385

Och ja, hubs Jongeling, wilt mijnen raet na treden

 

En mijdt Wulps Leven met sijn schadelijck anlock.

jong.

 

Dat wil ick doen, maer helpt mij, Reden, van tgerock¹⁾

 

Tgeen hij mij doet, omdat ick hem noch sou na volgen.

reden

 

Wech, wech van ons, gaet wech, gij boos gebroet, verbolgen

390

Maeckt gij met die u volcht Hem, die het al regiert,

 

Daerom dijn boosen lust tot u geslachte stiert

 

En metter haest vertreckt van desen lieven jongen.

wulps

 

Noch soo niet.

reden

 

Gij moet wel.

wulps

 

Segt eens door wien.

1) het trekken.

[p. 136]

reden

 

Gedwongen

 

Sijt gij door Redens kracht. Dus Jongeling lofbaer¹⁾,

395

Verlaet hem.

wulps

 

Gaet hij deur; ick sal hem volgen naer,

 

So lange als ick kan sonder eens af te wijcken.

jong.

 

Maer Reden, siet toch eens Wulps Leven mij na strijcken,

 

Tschijnt hij mij hertich²⁾ lieft, dies tvalt mij swaer dus van

 

Hem af te scheen³⁾.

reden

 

Gelooft, nochtans moet gij daer an,

400

Wilt gij behouden sijn, nu en teewigen tijden.

jong.

 

Och ja ick, maer het sijn gewoonten, die bestrijden

 

Tgemoet, maer gij, Wulps Leven, wilt vertrecken dra,

 

Want uwen raet is vals, alsoo ick nu versta,

 

Dus, wech van mij, gaet heen, met Reden sijn mijn gangen.

wulps

405

Gaet daer gij wilt, ick sal u noch dicwils aengangen⁴⁾,

 

Door de gewoonte, die ick u noch late bij.

1) prijzenswaardig.

2) hartelijk.

3) vgl. M.H., 147.

4) naderen (als mnl.).

[p. 137]

reden

 

Comt Jongeling, en acht niet op sijn veserij¹⁾,

 

Maer laet u sin en lust met mij vast sijn beteugelt,

 

Want alsolang gij van mijn wiecken sijt bevleugelt,

410

So kondij van het quaet beschaet sijn tgeener tijt.

jong.

 

Om u bijsijn soo is mijn hert en siel verblijt,

 

O welgerusten wech, o lichte last om dragen!

reden

 

Die mij navolcht, die schept in alle goet behagen,

 

Maer nu gij sijt het snoo Wulps Leven afgegaen,

415

Soo voegt u totte deucht, Gods hulp sult gij ontfaen.

 

Bidt hem, gij sult tot vreucht en segening genieten

 

Een wijf tot hulp en troost van tminneviers verdrieten,

 

Want, die Godt bidt, hij geeft hem mildlijck tgeen hij hoeft.

jong.

 

Maer Reden, mijnen geest noch weinich²⁾ is bedroeft,

420

Om dat ick niet en weet, bij wie of waer beginnen,

 

Om tot mijn brants versoet een lief voor mij te minnen³⁾.

reden

 

Sijt niet becommert, maer met eerbaer hert en sinnen

 

Versoeckt een dochter stil, van eerelijcke faem,

 

Van goe manieren en van deuchdelijcken naem,

425

Van ouders goedertier in wercken ende leven,

 

Gelijck als heeft gedaen hier menich waert verheven

 

Voorvader, gepasseert⁴⁾ tot grooter eer en rom⁵⁾.

 

Ja tegenwoordich selfs ons heer en bruidegom,

1) oorblazing.

2) een weinig.

3) lees: winnen.

4) gekomen.

5) roem.

[p. 138]

 

Die niet en heeft gevolcht den raet der wulpse benden,

430

Maer hem¹⁾ tot dees eerbaer maecht, ons bruijt, gaet wenden

 

En heeft ontfangen weer dontnomen ribbe soet.

jong.

 

Ick danck u, Reden, dat gij mij geleert hebt goet

 

Wulps Leven af te gaen en oock den wech der vromen

 

Getoont hebt tmijner baet, maer dient hier niet genomen

435

Albijderhant een lof ter eeren thoulijcx bant?

reden

 

Ja, niet alleen tot lof des houwelijcken, want

 

Den wercker van het werck en mach niet sijn vergeten,

 

En oock ons brudegom en bruijt dient toegemeten

 

Van eer de volle maet, met wensch dat gluck en spoet

440

Tot heil hem naken mach met al tgeselschap soet.

finis.

Luijckt geen deught.

1) lees: die hem.