Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid

[zinnespelen]

zinnespelen, spelen van sinne, moraliteiten = lerende en stichtende toneelspelen uit de 15de en 16de eeuw, van de rederijkers, waarbij abstracte begrippen als de Tijd, de Moed, de Ouderdom, de Geldzucht, Dwaze Dolinge als personen optraden. Over onderwerpen als: Wat den mensch aldermeest tot conste verweet; Den Boom der schriftueren; Wat den Lande can houden in ruste. zie zin.

Een der bekendste is de Spieghel der Salicheit van elckerlyc Mensche, ± 1500. De moraliteit werd in de 16e eeuw de overheersende vorm van de ‘edele conste van rethorycke’; het stichtelijk of didactisch drama, tegenover de kerkelijke misteriespelen en heiligenspelen.

De oudst bekende is van 1450: een moraliteit vander verrisenisse ons liefs Heeren, een overgang van het misteriespel naar de moraliteit.

Het hoogtepunt werd bereikt op 't Landjuweel te Gent, 12-23 Juni 1539. De tekst dier Spelen van Zinne werd opnieuw uitgegeven door Dr. L.M. van Dis en Dr. B.H. Erné, 1939. Dan het grote Landjuweel van Antwerpen in 1561. Bekend is ook Van der siecten der broosscer naturen.

Over de bouw der zinnespelen G.A. v. Es in de Geschiedenis van de Letterkunde III; over de opvoering H.J.E. Endepols in Het Dekoratief van het Mnl. Drama, 1903.

Nog in 't begin der 17e eeuw, bv. op de rederijkerswedstrijd te Vlaardingen, 1616. Leefde weer op tegen 1700; zie Rammazeyn en Bernagie.

In de Z. Nederlanden bleven de spelen van zinnen in ere, alsmede de sacraments- en heiligenspelen. In de 18e eeuw zinnespelen van Jan Pook, Feitama en Jan de Marre; zie daar. Zinnekluchtspel, zie Enoch Krook. En Iemant en Niemant van Jan Nomsz, 1768. M. v.d. Winden, De Vriendschap, 1760.

Ook Tieranny van Eigenbaat was een zinnespel, 1679.

Weer in ere tegen het eind der 18e eeuw: Kinker, Loots; van Uylenbroek Het feest van Apollo, 1799, ter viering van het 25-jarig bestaan v.d. Schouwburg.