Multatuli Encyclopedie

Republiek,

Een republiek biedt niet meer, misschien zelfs minder kans op het goed behartigen van de algemene belangen dan een despotisch geregeerde staat, aldus betoogt m. in Idee 786 (vw iv, p. 507-508). Eenzelfde gedachtengang vinden we in Pruisen en Nederland (vw iv, p. 75). In de ‘Brief aan de voorzitter van het Demokratisch Congres’ (*congres 3) schrijft hij:

‘Republiek? Wel zeker... waar 't kan! Republiek? O ja, als er stof voor is! Maar in Holland bestaat die stof niet. Voor we zoo ver zyn, zou er heel iets anders moeten geschieden! Er is integriteit noodig, plichtbesef, waardigheid, rechtsgevoel, moed... altemaal zaken die in ons land niet bestaan. (...) Republikanisme is evenzeer of liever meer 'n zaak van karakter als van politiek. Zoolang 't karakter ontbreekt, heeft de zoogen, politiek niets te beteekenen, en dat karakter heb ik in Nederland niet gevonden.’ (29 mei 1873, vw xv, p. 773-774)

In Idee 833 gaat hij in op de beschuldiging dat hij geen oprecht republikein zou zijn. Hij noemt zichzelf een republikein ‘mits men dit woord niet opvatte in bekrompen betekenis’ en vervolgt:

‘Ik houd genot voor deugd. (...) De grootste genieting vinden wy in 't voortbrengen van genot, in 't doen genieten. Ook waar we niet of maar gedeeltelyk slagen, zyn we deugdzaam door 't pogen. Wie véél genot tracht te scheppen, wie 't algemeen welzyn wil bevorderen, in de mening dat hy daardoor de som van geluk verhoogt, is deugdzaam en republikein, onverschillig of hy z'n doel wil bereiken met één Koning of met zeventig. (...) De republikein kent als zodanig geen edellieden, geen ryken, geen werkman, geen vrouwen of mannen zelfs, hy kent en erkent slechts mensen. Door verheffing van mensen-waarde tracht hy de som van geluk te vergroten.’ (vw iv, p. 562-563)