Multatuli Encyclopedie

Frazen,

(frasen) ‘Door frazen is het volk bedorven. 't Zal door frazen niet genezen worden.’, aldus schrijft m. in zijn ‘Brief aan de voorzitter van het Demokratische Congres’ d.d. 29 mei 1873 (vw xv, p. 773; *congres 3). Het woord frazen wordt door m. in de betekenis van ‘holle woorden’, ‘praatjes’, veelvuldig gebruikt om zijn ergernis te uiten over de wijze waarop er gecommuniceerd wordt, d.i. tegen de rede (m.'s ‘godin’) en de waarheid in. In het tweede hoofstuk van Over Specialiteiten schrijft hij bijv.:

‘fraze, spreekwoord, zegswys, manier van spreken, dicton, citaat, zaag en deun... altemaal adjudanten van den leugenduivel, misbruik van het Woord - van den Logos -, zonden tegen den H. Geest der Waarheid, Godslastering.’

Al in den beginne werden frazen gebruikt om de waarheid te verhullen. Het ‘eerste woord waarmee de eerste misdadiger den eersten doodslag trachtte te vergoelyken’ was Kaïns praatje: ‘Ben ik myns broeders hoeder?’. Hij vervolgt:

‘Kaïn gebruikte die zegswyze - hy zal er wel bygevoegd hebben: gelyk de grote dichter zich uitdrukt, of: om een oud-echt-vaderlands spreekwoord te bezigen... dat kleedt 'n fraze! - hy sprak zo, uit verlegenheid. Juist. Wie broeders doodslaat, en met Waarheid overhoop ligt, voelt zich verlegen. En een fraze is daarvan de korollaire uiting. Waar we dus frazen ontmoeten, ligt ergens een vermoorde broeder in 't kreupelhout.’ (vw v, p. 492-493)

In het eerste hoofdstuk van Over Specialiteiten werd het gebruik van frazen om ‘onder vals voorgeven van overbodigheid, de aandacht van een onjuiste redenering af te leiden’ al aan de kaak gesteld (vw v, p. 488 e.v.). In Pruisen en Nederland ageert m. tegen het gebruik van frazen door *J. Bosscha, en vraagt zich af of de lezers in staat zijn om ‘iets te verstaan uit niets’, hoewel:

‘Het grootste gedeelte des publieks is zo lang onthaald op frasen, dat het waarlyk ten laatste karton heeft leren eten, of althans gebiologeerd wordt tot de mening inderdaad iets gegeten te hebben.’ (vw iv, p. 20)

*huurfraze *modewoorden *émollients *redeneringen *Rossinant