Multatuli Encyclopedie

Contracten,

Binnen het *Cultuurstelsel werden aan gunstelingen van de koning, de (conservatieve) regering en top van het Indisch bestuur contracten verleend voor de industriële verwerking van de koloniale produkten als suiker, tabak, thee en rijst. Het gouvernement verzorgde de aanplant en oogst, en leverde het inlandse werkvolk, waarmee de contractant deze produkten diende te bewerken in een door hem op te zetten fabriek. De bewerkte produkten werden aan het gouvernement teruggeleverd. Voor de noodzakelijke investeringen werden door het gouvernement grote leningen aan de contractanten verleend (tot soms f 500.000). Een contract kon enorme winsten voor de ondernemer opleveren, zoals bijvoorbeeld in het geval van de suikercontractant Fransen van de Putte, en het begrip ‘suikeroom’ deed in Nederland zijn intrede. De liberale oppositie was echter sterk gekant tegen de onderhandse uitbesteding en verlenging van de contracten, en eiste (in haar streven naar Vrije Arbeid vanaf 1854) de openbare uitbesteding ervan. In zijn boek Kultuurstelsel en koloniale baten (Leiden, 1975) beschrijft C. Fasseur het favoritisme in het toekennen van suikercontracten als een centrale factor in het einde van het Cultuurstelsel.

In een aantekening bij Nog eens: Vrye Arbeid schrijft m. dat deze contracten soms ‘roekeloos’ weggeschonken werden. Ze waren een ‘ongemotiveerde beschikking ten behoeve van gunstelingen over de werkkracht van duizenden huisgezinnen!’:

‘Zo'n contract, met één pennestreek naar luim verleend, werd dikwyls du jour au lendemain met tonnen winst verschacherd, zonder dat de begunstigde zelf zich de moeite had gegeven de streek te bezoeken, waar de hem toegewezen slaven woonden.’ (vw v, p. 477)

Ook *Rochussen heeft zich volgens hem aan dit vergrijp schuldig gemaakt (brief aan Tine d.d. 14 november 1859, vw x, p. 114). Aan het slot van het achttiende hoofdstuk van de Max Havelaar is sprake van (thee)contracten (vw i, p. 268).