Twente

Wierden.

⁺ Voor den naam zie nomina geographica neerlandica I, blz. 154.

⁺ Het wapen der gemeente vertoont in zilver een kruis van azuur, vergezeld in het eerste en vierde kwartier van een korenaar, en in het tweede en derde kwartier van een weversspoel, alles van goud.

+ Naam.

+ Wapen.

Voor- en vroeghistorische oudheden.

⁺ Bij het pompstation aan den esch te Wierden is een Germaansche grafurn gevonden. Verschillende grafurnen zijn aan den dag gekomen bij afgravingen aan de Noordzijde van den Enteresch, en uit de grafheuvels ten Zuiden van het Hooge Heksel. Geschonden grafheuvels van groote afmetingen liggen op de Scharlenbelt Westelijk van het Hooge Heksel.

+ Voor- en Vroeg-historische Oudheden.

Enter.

⁺ Omstreeks 1400 moet in Enter een kapel zijn gebouwd, die aan den H. Antonius was gewijd, en waarschijnlijk in den Spaanschen tijd werd verwoest (Memorieboek in het kerkarchief, zie ook: van der aa).

⁺ De NED. HERVORMDE KERK, gebouwd nadat Enter als kerkelijke gemeente in 1707 van Rijsen was afgescheiden, was in 1709 voltooid.

⁺ Het rechthoekige zaalgebouw is voorzien van schuin afgedekte steunbeeren tusschen de rondboogvensters. Boven den vlak gedekten ingang in den voorgevel bevindt zich een steen, waarop het jaartal 1709 is geschilderd. Boven den voorgevel rijst een klokketorentje uit het dak. Inwendig wordt de ruimte overdekt door een voor eenige jaren gewijzigd stucplafond.

Tot den inventaris behooren:

⁺ Koperen arm van een kaarsenblaker, (XVIII A), thans dienst doende als doopbekkenhouder.

⁺ Een tinnen avondmaalsstel, (XVIIId), bestaande uit een wijnkan, twee bekers, een vierzijdig blad en vier ronde schalen. Aan de onderzijde van het blad is ingekrast: I.E.D. 1792.

⁺ Klok (XIVa) van 85 cM. middellijn, voorzien van een zeer slordig gegoten tweeregelig opschrift in laat-Romeinsche kapitalen, luidende: NICOLAUS ME FECIT · TEMPORIBUS DOMINI SASCH(?)ERIPERSO¹⁾ / ANNO

+ Geschiedenis.

+ N.H. Kerk.

+ Beschrijving.

+ Doopbekkenhouder.

+ Avondmaalstin.

+ Klok.

1) Sasker is een Friesche naam. Kan ook worden gelezen: saso de riperso.

[p. 141]

MILLENO TRECENTENO · O(?) VN(?)OENO¹⁾ + NE +. De klok is indertijd uit Friesland gekomen (versl. en meded. o.r.g. XLI, 1924, blz. 147, L, 1934, blz. 103.)

1) Quindeno? Het jaartal wordt dan 1315.

Particuliere gebouwen.

1.	Bij de splitsing van den Almelooschen weg en den weg naar Bornerbroek^+ staat een oud huis (XVIII B) genummerd E K 1397, bekend als ‘de Mulderije’ Rechthoekig woonhuis van vakwerk, later verbouwd en aan de achterzijde van een deel voorzien. In een schouw een steen met het jaartal 1776.
2.	Tegenover den molen aan de Noordzijde van het dorp een dubbel huis (XIXa) genummerd E K, 1408 en 1409, opgetrokken van baksteen. Een steen in den voorgevel onder den ver overstekenden houten geveltop draagt het jaartal 1822. Het dakschild van de achterzijde dekt ook twee uitbouwtjes aan weerszijden van de inrijdeur.
3.	Achter de Ned. Herv. Kerk een baksteenen boerenhuis (XVIIId) genummerd E K, 1471. Houten geveltoppen, waarvan die aan de voorzijde op korbeels is overgestoken. In den stipel (middenpost) van de achterdeur het jaartal 1781.
4.	Aan de wegsplitsing van het Zuideinde van het dorp een baksteenen boerenhuis met houten geveltoppen, genummerd E K, 1608. In den voorgevel een venster met houten kruiskozijn (XVII of XVIII A). In den achtergevel jaarankers: 1791.
5.	Van het gesloopte landhuis ‘Kattelaar’, ten Z.O. van Enter aan de Regge gelegen, staat alleen nog een bouwhuis (1700), thans als woning gebruikt, met zandsteenen venster- en deurkozijnen en inrijpoort met vlakken zandsteenen boog.

+ Woonhuizen en Boerderijen.

Hooge Heksel.

Ongeveer 200 M. Zuidelijk van de school staat een oude schuur met ver overgebouwde⁺ kap boven den inrit aan de voorzijde.

+ Schuur.

Notter.

EVERSBERG is een voormalige havezate bij Nijverdal aan de Oostzijde⁺ van de Regge gelegen. Voor de geschiedenis zie: ter kuile, Havezathen, blz. 100. Het oude heerenhuis (XVIIa) is in de vorige eeuw gedeeltelijk afgebroken en verbouwd tot een eenvoudig gepleisterd landhuis zonder verdieping,

+ Eversberg.

[p. 142]

dat aan twee zijden nog wordt omgeven door een deel van de gracht. Een oude afbeelding van het huis is weergegeven bij ter kuile, Havezathen, blz. 101; twee teekeningen (XVIII B en XIX A) berusten bij Graaf van Heerdt tot Eversberg te 's-Gravenhage.

⁺ Van den GRIMBERG, een voormalige havezate bij Rijsen ten Oosten van de Regge gelegen, zijn slechts de grachten overgebleven alsmede twee baksteenen hekpijlers met zandsteenen dekplaten en siervazen. Voor de geschiedenis zie: ter kuile, Havezathen, blz. 105.

+ Grimberg.

Wierden.

⁺ De NED. HERVORMDE KERK is een modern gebouw ter vervanging van een ouder (XIX, zuidmuur XV), in 1927 opgetrokken tegen den ouden, laat-Gothieken toren. De kerk van Wierden was eertijds gewijd aan den H. Johannes den Dooper. De toren is eigendom van de burgerlijke gemeente.

⁺ Volgens geerdink (blz. 344) is de parochie van Wierden omstreeks 1230 van die van Rijsen afgescheiden. Een priester van de kerk van Wierden wordt in 1416 vermeld (tijdr. reg. II blz. 227). In 1683 werden kerk en toren nieuw gedekt (versl. en meded. o.r.g. XXV, 1909, blz. 88). lindeborn (blz. 449) vermeldt één vicarie, die van de H. Maagd.
In de jaren 1932 en 1933 is de toren gerestaureerd onder leiding van den architect J. Vixseboxse te Almeloo en onder toezicht van het Rijksbureau voor de Monumentenzorg.

Afb. 31. Wierden. Toren der Ned. Herv. kerk. Plattegrond.

⁺ De baksteenen, uitwendig rechthoekige, inwendig nagenoeg⁺ vierkante toren (afb. 31, pl. LXVII) is opgetrokken met gebruikmaking van een ouderen Westgevel van de kerk, die, blijkens de afgekapte aanzetten van metselwerk binnen den tegenwoordigen Noord- en Zuidmuur, naar alle waarschijnlijkheid tevens den Oostmuur van een vroegeren smalleren toren is geweest. Een buitenwaarts uitspringende vierzijdige spiltrap in den Zuidmuur leidt naar den eersten zolder. De baksteenen van het oudste deel van den Oostgevel meten 22 × 11 × 5 cM., die van het overige metselwerk 26 × 12 × 6 cM.

⁺ De drie door baksteenen waterlijsten gescheiden geledingen dragen een van vier- tot achtzijdig ingesnoerde spits. De trapuitbouw aan de Zuidzijde is door een lessenaardakje afgedekt. In den Westgevel bevindt zich een segmentboogingang en daarboven een spitsboogvenster met een bij de restauratie aangebracht baksteenen harnas. In elk der zijden van de tweede geleding een spitsboognis met in den top gesplitsten middenstijl, in de derde geleding vier spitsbogige galmgaten.

⁺ Gelijkvloers zijn langs de wanden de sporen zichtbaar van een verdwenen kruisribgewelf. Het oudste metselwerk van den Oostmuur is tot in de tweede

+ N.H. Kerk.

+ Geschiedenis.

+ Toren.

+ Beschrijving.

+ Uitwendig.

+ Inwendig.

[p. 143]

verdieping bewaard, en vertoont naast de hoeken sporen van de afgekapte zijmuren van den oorspronkelijken smalleren toren. De Oostmuur van den trapkoker vertoont overblijfselen van een waterlijst en van een schuine afdekking, waaruit blijkt dat deze muur oorspronkelijk een steunbeer van de kerk is geweest.

In den toren hangt een klok van 97 cM. middellijn met opschrift in Gothieke⁺ minuskels: jhesus · maria · johannes · gherardus · de · wou · me · fecit · anno · dm̄ · m · cccc · xcv.

Waarschijnlijk is de toren omstreeks 1495, toen de klok werd gegoten, gebouwd⁺ met gebruikmaking van gedeelten eener oudere kerk met toren (XV A?).

De ROOMSCH-KATHOLIEKE KERK, gewijd aan den H. Johannes den⁺ Dooper, is een modern gebouw.

Op het Noorderzijaltaar ligt een beschadigde altaarsteen (XV?) die in 1928⁺ is overgebracht uit de Ned. Hervormde kerk.

In den toren ligt op den klokkezolder een klok van 54 cM. middellijn met opschrift⁺ in Gothieke minuskels: Jhesus · Maria · Johannes · sanctus · Antonius · m · ccccliij. Deze klok is in 1851 aangekocht van de R.K. parochie te Borne, die ze indertijd had verworven van een klooster uit Munster (versl. en meded. o.r.g., 1934, blz. 107).

+ Klok.

+ Bouwtijd.

+ R.K. Kerk.

+ Altaarsteen.

+ Klok.