Twente

Losser.

naam: Zie nomina geographica neerlandica I, blz. 113.⁺

wapen: Gedeeld: I, in azuur een kruis van goud; vergezeld in het eerste kwartier⁺ van een te halven lijve uit den rechter kruisarm opkomenden omgewenden bisschop met aangezicht en handen van natuurlijke kleur, mijter en gewaad van goud en zilver, en een kromstaf van goud; II in keel drie weversspoelen van goud.

+ Naam.

+ Wapen.

Voor- en vroeghistorische oudheden.

Op verscheidene plaatsen in deze gemeente bevinden zich vóór- of en vroeghistorische⁺ grafvelden. Klokbekers, gevonden westelijk van Oldenzaal op de ‘Zandhorst’ en ten Zuiden van den grintweg Oldenzaal - Losser op ‘de Snippert’, alsmede de bij de kalkzandsteenfabriek aan den straatweg Enschede - Oldenzaal, berusten in de verzameling der Oudheidkamer Twente te Enschede, evenals Germaansche urnen, gevonden bij het erve de Aust in de⁺ Lutte, aan den Dinkel ten Noorden van den straatweg Oldenzaal - Bentheim. Op den Tankenberg kwam Germaansch vaatwerk te voorschijn bij de buitenplaats ‘Egheria’, eveneens op het buiten ‘de Hulst’; de laatste vondsten berusten in de Oudheidkamer te Oldenzaal, evenals verscheiden Germaansche urnen op de Thije, even Westelijk van Oldenzaal gevonden.

Verder werden Germaansche urnen gevonden tusschen het dorp Losser en de Dinkel; in de heuvels bij Overdinkel werden scherven gevonden, op het erve Horrekotte aan den straatweg van Losser naar Oldenzaal werden een vijftigtal jaren geleden urnen gevonden.

Verscheiden vuursteenen pijlspitsen, bewaard in de verzamelingen der Oudheidkamer⁺ te Enschede, zijn afkomstig van een terrein even Noordelijk van het dorp Losser.

De grafheuvels in de heiden van de Elsmors aan den straatweg Oldenzaal - Enschede, en in de Zoeke, Westelijk van den straatweg Losser - Gronau, zijn bij ontginningen vrijwel geheel vergraven.

+ Klokbekers.

+ Germaansche urnen.

+ Vuursteenen pijlspitsen.

Grenssteenen.

Langs de Rijksgrens staat een aantal oude grenssteenen: Paal 1 is een driezijdige steen met de wapens van Overijsel, van het bisdom Munster en het graafschap Bentheim, elk met onderschrift: A^o 1659. Paal 3 vertoont aan de eene zijde het wapen van Overijsel met onderschrift: A^o 16...... De palen 5 en 6 vertoonen aan de Nederlandsche zijde een wapenschild met St. Andries-

[p. 72]

kruis en vuurslag (Bourgondië) en aaan de Duitsche zijde het wapen van Bentheim (midden XVI. Zie w.a.f. bannier, De landgrenzen van Nederland, blz. 163 vlgg). Paal 16-oud is aan de Nederlandsche zijde voorzien van het wapen van het Sticht Utrecht, waaronder het jaartal 1659 (blijkbaar later aangebracht) en aan de andere zijde van het wapen van Bentheim.

Losser.
Kerkelijke gebouwen.

⁺ 1. De TOREN der voormalige parochiekerk van den H. Martinus behoort aan de burgerlijke gemeente.

⁺ geschiedenis. De kerk was een dochter van de Oldenzaalsche kerk. Zij verbrandde in 1665, en, volgens van der aa, ook in 1672. De eerste eigen predikant werd in 1637 aangesteld. Volgens lindeborn (blz. 199) was in de kerk één vicarie gevestigd. In 1810 werd het kerkgebouw aan de Roomsch-Katholieken overgedragen; het gebouw werd eenige keeren uitgebreid en in 1903 gesloopt met uitzondering van den toren.

⁺ De toren (± 1500, pl. XXXIV, n^o. 4), gelegen op de Westzijde van het Marktplein, is opgetrokken van baksteen met toepassing van zandsteen voor plint, hoekblokken, lijsten en andere constructieve deelen. Plattegrond 7,74 × 7,79 M., hoogte tot bovenste waterlijst 15.80 M. Hij bestaat uit drie geledingen en wordt gedekt door een zadeldak tusschen twee geveltoppen, welke sinds het midden der vorige eeuw de vroegere trapgevels vervangen. Tegen den Zuidmuur een rechthoekige traptoren met zandsteenen lessenaarsdak. Een hooge baksteenen spitsboognis in den Westmuur omsluit den ongeprofileerden spitsbogigen zandsteenen ingang en een rechthoekig houten lichtkozijn, welk laatste een zandsteenen bovenlicht vervangt, dat in 1914 grootendeels nog aanwezig was. De Oostmuur vertoont een dichtgemetselden spitsboog, moeten van kerkgewelven en -daken, en een opening, welke toegang gaf tot de kerkzolders. In Noorden Zuidmuur elk een rondbogig galmgat (XVII). In den sluitsteen van het Zuidelijk galmgat het jaartal 1637(?). Tegen den Oostmuur is een modern brandspuithuisje aangebouwd. Inwendig zijn sporen aanwezig van een kruisribgewelf boven de gelijkvloersche ruimte, in welke arrestantenlokalen zijn aangebracht.

⁺ In den toren bevinden zich een gesmeed ijzeren slingeruurwerk (XVII B) en drie klokken:

Klok van 103 cM. middellijn met opschrift: VT LOSSERANOS VIVENTES CONVOCO PULSU SIC MULTOS ET IN DOMINO PLANGO MORIENTES, en: TheoDorVs froen MInIster JesVChrIstI est In Losser (1666). Op het lijf aan de eene zijde een kruis waaromheen: ANNO 1666, aan de andere zijde een afgesleten medaillon, waaronder een klein medaillon met anker, kruis en bloem, alsmede: I.F. ME FECIT (Jan Fremy).

+ Toren.

+ Geschiedenis.

+ Beschrijving.

+ Uurwerk. Klokken.

[p. 73]

Klok van 89 cM. middellijn met opschrift: OMNIBUS OFFERTUR DIVINI GRATIA VERBI ILLUD QUI RETINET CORDE BEATUS ERIT, en ChrIstUs est saLVator MVnDI. (1667).

Klok van 121 cM. middellijn met opschrift: MORTUUS ET VIVUS SUM MANEOQUE TUUS VIVO TIBI MORIORQUE TIBI DULCISSIME JESU ESTO MEMOR VITAE MORIENS BENE SIC MORIERIS ESTO MEMOR MORTIS VIVENS ET SIC BENE VIVES. Op het lijf aan de eene zijde een engelkop als middelpunt van een kruis, gevormd door rankfriezen; om dit kruis een cirkelvormig randschrift: SIGILLUM ECCLESIAE LOSSERENSIS, aan de andere zijde een medaillon met kruis, anker en bloem, en: JAN FREMY ME FECIT, en daaronder: Ao 1676.

2. De NED. HERVORMDE KERK is een onbelangrijk zaalgebouwtje⁺ (XIXa) met een modern torentje op het dak. Tot den inventaris behooren de volgende meubelen en voorwerpen:

Eikenhouten preekstoel (XVII B) met een vierkante kuip, tegen welker⁺ afgeschuinde hoeken getorste kolommetjes; vierzijdig klankbord.

Eikenhouten balpoottafel (XVII), voor eenige jaren hersteld, waarbij de bladen een weinig zijn ingekort.

Orgel (midden XVIII) met eenig lof- en snijwerk, afkomstig uit Westfalen. Eenige banken, waarin eiken schotwerk (XVII) is verwerkt.

Koperen kaarsenkroon (XVIII?) met twee rijen van zes armen. Op den bol⁺ een wapenschild met een hert, op de andere zijde het opschrift: Deeze kroon is gegeven door Hermanus Teylers gebooren den 17 Sept. 1774 en gestorven in Losser den 10 Augustus 1794.

Gladde zilveren beker (XVII B?), waarop een gegraveerd wapenschild met⁺ huismerk en de initialen H en K, omgeven door twee gekruiste bloesemtakken. Merk: dooreengestrengeld S en W.

Tafellaken van geblokt linnen, gemerkt: ‘M.A.A.H. 1838. Herv. kerk’, met bijbehoorend servet.

Een kan en twee borden, alle van tin, werden geschonken aan de in 1908 opgerichte Ned. Herv. Gemeente te Overdinkel (zie blz. 74).

3. DE ROOMSCH-KATHOLIEKE KERK (H. Maria Geboorte) dagteekent⁺ van 1902, en bezit:

Dertien gesneden eiken apostelbeelden (XVI A), hoog 73 cM., nieuw gepolychromeerd,⁺ afkomstig van het klooster Glane (even over de grens) en tegenwoordig voor de balustrade van de zangtribune geplaatst.

Kazuifel van groene zijde, geborduurd met bloemen en het jaartal 1778 (zie⁺ pl. XXXIV, n^o. 2).

Teylersstraat D. 179. Huis met houten geveltop en baksteenen inrijpoort,⁺ op welker sluitsteen het tijdvers: ChrIstVs soLVs est ser Vator MVnDI (1672).

+ N. Herv. Kerk.

+ Meubelen.

+ Kaarsenkroon.

+ Avondmaalsgerei.

+ R.-K. Kerk.

+ Beelden.

+ Kazuifel.

+ Woonhuis.

[p. 74]

De lutte.

⁺ De ROOMSCH-KATHOLIEKE KERK, een onbelangrijk waterstaatsgebouwtje van 1831 met modern koor, bezit de volgende voorwerpen:

⁺ Kaarsenkroon (XVII?) met twee rijen van zes armen;

Kaarsenkroon (XIX A) met twee rijen van zes armen, in 1832 te Koesfeld (Westfalen) gekocht;

⁺ Klok van 78 cM. middellijn, met opschrift: AD FESTA VOCO EX JUVENUM LIBERALITATE 1834 ALEXIUS PETIT ME FUDIT 1835.

Klok van 67 cM. middellijn, met opschrift: IN HONOREM DEIPARAE VIRGINIS EX LIBERALITATE VIRGINIS ELISABETHAE BEKKER EX ENSCHEDIA 1834 ALEXIUS PETIT ME FUDIT 1835.

⁺ Standaardmolen: Bij het dorp staat een standaardmolen (XVIII?), rustend op vier van Bentheimersteen gemetselde voetstukken.

⁺ Erve Groot Bavel. Even Westelijk van de R.-K. kerk ligt een niet meer bewoond boerenhuis, een zoogen. ‘los huis’, zeer goed bewaard, opgetrokken in vakwerk met vullingen van baksteen. Houten geveltoppen. Aan de voorzijde een ‘bovenkamer’. In den achtergevel een steen met opschrift: ANNO 1784.

+ R.-K. Kerk.

+ Kaarsenkronen.

+ Klokken.

+ Molen.

+ Boerenhuis.

Overdinkel.

⁺ Tot den inventaris der NED. HERVORMDE KERK behooren een tinnen kan, hoog 23,5 cM., en twee tinnen schalen, elk van 35 cM. middellijn (alles XVIII, geschonken door de Ned. Herv. Gemeente van Lonneker).

⁺ De ROOMSCH-KATHOLIEKE KERK bezit een misbel van 26,5 cM. middellijn, met opschrift PIETER BAKKER ME FECIT Ao. 1767.

+ N. Herv. Kerk. Tinwerk.

+ R.-K. Kerk. Misbel.