Geschiedschrijving als opdracht

Abel Herzberg, Jacques Presser en Loe de Jong over de jodenvervolging

[p. 356]

Geraadpleegde bronnen

Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (riod):

Archief Bureau Inlichtingen (226b)

Bestuursarchief (707)

Collectie Eichmann-proces (270c)

Collectie Onderzoekingen-Ondergang (261)

Collectie geschiedwerk De Jong

Collectie congresverslagen (566)

Correspondentie-archief

Collectie krantenknipsels (kb i en kb ii)

Kwartaal- en jaarverslagen

Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA):

Collectie J. Presser (Hs. xxxa1)

Letterkundig Museum (lm):

Collectie Abel J. Herzberg (h.559)

Het archief is ongeordend en niet geïnventariseerd. De dozen worden op uiteenlopende manieren aangeduid. In het notenapparaat is de aanduiding overgenomen die op de dozen te vinden is.

Ministerie van Defensie, Centraal Archievendepot (cad):

De archieven van het ministerie van Defensie te Londen, vanaf 21 augustus 1941 ministerie van Oorlog te Londen, voortgezet vanaf 20 juni 1945 tot 25 april 1947 als bureau Londen departement van Oorlog en de afwikkeling, alsmede onder de verantwoordelijkheid van de minister van Defensie/Oorlog te Londen vallende instanties en de afwikkeling daarvan (vmol), inv. nr. 1376.

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (iisg):

Collectie Sijes

Central Zionist Archives (cza), Jeruzalem:

Correspondentie Blumenfeld (a222/87)

Beit Lohamei Haghetaot (Ghetto Fighters' House), Israël:

Nederlands Archief, persoonlijk dossier A.J. Herzberg (90)

[p. 357]

Wiener Library (Tel Aviv University):

Hannah Arendt dossier

De volgende personen werden in het kader van het onderzoek geraadpleegd, hetzij in een persoonlijk onderhoud, hetzij telefonisch of schriftelijk De aard van de gesprekken was zeer verschillend. In sommige gevallen betrof het feitelijke inlichtingen, in andere een inhoudelijke gedachtenwisseling.

J. Baneke

Yehuda Bauer, Jeruzalem

J.C. Boogman

M.C. Brands

Ch. Brasz, Jeruzalem

Christopher Browning, Tacoma

A.E. Cohen

S. Dresden

Saul Friedländer, Tel Aviv/Los Angeles

Amos Funkenstein, Berkeley (overleden)

Martin Jay, Berkeley

E.G. Groeneveld

H.W. von der Dunk

Raul Hilberg, Vermont

A. de Jong

L. de Jong

H. Keilson

Dominick LaCapra, Ithaca

A.J. van der Leeuw

J. Meulenbelt

J. Michman, Jeruzalem

Peter Novick, Chicago

Arnold J. Pomerans, Colchester

Matthew I. Spetter, New York

A. de Swaan

C.J.F. Stuldreher

Literatuur

Gezien het onderwerp van deze studie ligt het voor de hand het werk van de drie geschiedschrijvers los van de overige literatuur te vermelden. Daarom volgt hieronder eerst een opsomming van de relevante publicaties van respectievelijk Herzberg, Presser en De Jong.

[p. 358]

A.J. Herzberg

Een lijst van publicaties is opgenomen in Arie Kuiper, Een wijze ging voorbij. Het leven van Abel J. Herzberg (Amsterdam 1997), 663-664. Voorts is het Verzameld Werk in drie kloeke delen beschikbaar, waarin de meeste van onderstaande titels te vinden zijn. Hieronder volgen slechts publicaties van Herzberg die in dit onderzoek zijn gebruikt.

Vaderland. Tooneelstuk in acht tooneelen (Amsterdam 1934).

Amor Fati. De aanhankelijkheid aan het levenslot. Zeven opstellen over Bergen-Belsen (1946; 7e dr.; Amsterdam 1987).

Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945 (5e herz. ed.; Amsterdam 1985). Dit werk verscheen voor het eerst in 1950 als zelfstandig onderdeel van het verzamelwerk J.J. Bolhuis e.a. (ed.), Onderdrukking en Verzet. Nederland in Oorlogstijd III (Arnhem z.j. [1950]).

Tweestromenland. Dagboek uit Bergen-Belsen (4e dr.; Amsterdam 1980). Dit werk verscheen voor het eerst in 1950.

Eichmann in Jeruzalem (Den Haag 1962).

Brieven aan mijn kleinzoon. De geschiedenis van een joodse emigrantenfamilie (Den Haag 1964).

‘Woord vooraf’ bij J. Presser, De nacht der Girondijnen (2e dr.; z.p. 1957), 7-13.

Bespreking van Ondergang door J. Presser, in: de Volkskrant (23 april 1965).

Om een lepel soep. Over advocaten en hun cliënten (Amsterdam 1972).

Bespreking van Studies over Jodenvervolging door B.A. Sijes, in: Studia Rosenthaliana 10 (1976), 108-111.

‘Schurkenrol in tragedie niet voor leiders Joodse Raad’, in: NIW (17 december 1976/24 kislew 5737).

‘Een andere visie. Bijlage bij de heruitgave van Het Joodsche Weekblad’ (Den Haag 1979).

De man in de spiegel. Opstellen, toespraken en kritieken 1940-1979 (Amsterdam 1980).

Brieven aan mijn grootvader (Amsterdam 1983).

‘Het scheve rechtsgevoel van Hans Knoop’. Bespreking van De Joodsche Raad door Hans Knoop, in: Vrij Nederland (22 oktober 1983).

Verzameld Werk. 3 dln. (Amsterdam 1993-1996).

J. Presser

Een bibliografie, samengesteld door Nicolette Mout en afgesloten op 31 december 1968, is opgenomen in Uit het werk van dr. J. Presser. M.C. Brands, J. Haak en Ph. de Vries (ed.), 295-320. Hier wordt volstaan met een lijst van publicaties die in dit onderzoek zijn gebruikt.

[p. 359]

‘Anatole France en de geschiedenis’, in: Historische Opstellen, opgedragen aan prof. dr. H. Brugmans (Amsterdam 1929), 234-255.

‘Het antisemitisme als historisch verschijnsel’, in: H.J. Pos (ed.), Anti-semitisme en Jodendom. Een bundel studies over een actueel vraagstuk (Arnhem 1939), 1-18. Dit artikel is tevens opgenomen in Uit het werk van dr. J. Presser, 143-158.

J. Romein, B.W. Schaper, A.C.J. de Vrankrijker, R.E.J. Weber, J.W. Wijn, De Tachtigjarige Oorlog (Amsterdam 1941). Achter de naam Schaper verschool zich J. Presser. Met ingang van 1948 prijkte Pressers naam op het titelblad als hoofdauteur en werden de overigen, met uitzondering van Schaper, vermeld als medeauteurs.

‘Afscheid van het avondland’. Bespreking van Het verdwenen Ghetto. Wandelingen door de Amsterdamse Jodenbuurt door J. Meijer, in: Vrij Nederland (18 september 1948).

Amerika. Van kolonie tot wereldmacht (Amsterdam 1949).

Historia hodierna. Inaugurele rede (Leiden 1950).

Heinrich Heine. Ich weiss nicht was soll es bedeuten. Een bloemlezing uit zijn poëzie, bijeengebracht en ingeleid door J. Presser (Den Haag 1956).

De nacht der Girondijnen (Amsterdam 1957). Deze novelle werd onder meer vertaald in het Engels, Frans, Duits, Italiaans, Noors en Spaans.

‘Enige losse gedachten over het hedendaagse zionisme’, in: Koemie Orie (januari 1959), 13-15.

Antwoord aan het kwaad. Getuigenissen 1939-1945, samengesteld door J. Presser (Amsterdam 1961)

‘Het verzet van Joden in Nederland 1940-1945’, in: Het Vaderland (4 mei 1961). Dit artikel is eveneens opgenomen in Uit het werk van dr. J. Presser, 159-165.

‘Eichmann. Een nabeschouwing’, in: De Gids 125 (1962), 81-88. Dit artikel is tevens opgenomen in Uit het werk van dr. J. Presser, 159-165.

‘Een zwak gefundeerd betoog’. Bespreking van Eichmann in Jerusalem door Hannah Arendt, in: Tijdschrift voor Geschiedenis 77 (1964), 108-112. Deze recensie is eveneens opgenomen in Uit het werk van dr. J. Presser, 179-185.

‘Inleiding’, in: Philip Mechanicus, In Dépôt. Dagboek uit Westerbork (Amsterdam 1964), 5-11.

‘Ten geleide’, in: Documenten van de Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 (Amsterdam 1965), 7-12.

Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945 (Den Haag 1965). Dit werk verscheen in 1968 in een Britse editie onder de titel Ashes in the wind. The Destruction of Dutch Jewry en in 1969 in de Verenigde Staten onder de titel The Destruction of the Dutch Jews.

Uit het werk van dr. J. Presser. Feestbundel aangeboden aan professor dr. J. Presser bij zijn afscheid als hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. M.C. Brands, J. Haak en Ph. de Vries (ed.) (Amsterdam 1969).

‘Joden en dagboeken’, in: Tijdschrift voor Geschiedenis 83 (1970), 226-237.

[p. 360]

Gesprekken met Jacques Presser, gevoerd door Philo Bregstein (Amsterdam 1972).

Dingen die niet voorbijgaan. Persoonlijk geschiedverhaal van 1900 tot vandaag, in beeld gebracht door Philo Bregstein (Amsterdam 1970). Herdrukt in 1981 onder de titel Dingen die niet voorbijgaan. Persoonlijk geschiedverhaal.

Louter verwachting. Autobiografische schets 1899-1919 (Amsterdam 1985).

L. de Jong

Een lijst van publicaties is opgenomen in Madelon de Keizer (ed.), ‘Een dure verplichting en een kostelijk voorrecht’. Dr. L. de Jong en zijn Geschiedwerk (Den Haag 1995), 175-185. Onderstaande lijst bevat slechts publicaties die in het kader van dit onderzoek zijn geraadpleegd.

‘Arlosoroff’, in: Koemie Orie (september en oktober 1938).

Je maintiendrai. 4 dln. (Londen 1941-1945).

Verslag van de conferentie ‘World War II in the West’, in: Nederland in Oorlogstijd. Orgaan van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie 5 (1950) 3, 11-14.

Bespreking van The Final Solution door Gerald Reitlinger, in: Wiener Library Bulletin 7 (1953) 3-4, 17.

De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog (Amsterdam 1953). Dit werk verscheen eveneens in het Engels, Duits, Amerikaans en Russisch.

‘De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog’, in: De Nieuwe Stem 9 (1954), 55-58.

‘We have suffered most horribly here’, in: Jacques Presser. Geschenk van zijn vrienden bij zijn zestigste verjaardag. 1899 - 24 februari 1959 (Amsterdam 1959), 45-50.

‘Jews and Non-Jews in Nazi-Occupied Holland’, in: Max Beloff (ed.), On the track of tyranny (Londen 1960), 139-155.

De bezetting. Een weergave in boekvorm van de uitzendingen der Nederlandse Televisie-Stichting over Nederland in de Tweede Wereldoorlog (Amsterdam 1961-1965). 5 dln.

De Bezetting. Tekst en beeldmateriaal van de uitzendingen van de Nederlandse Televisie-Stichting over het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, 1940-1945 (Amsterdam 1966).

‘Een sterfgeval te Auswitz’. Inaugurele rede (Amsterdam 1967).

Ingezonden brief, in: Yad Vashem Bulletin nr. 21 (november 1967/chesjwan 5728).

‘The destruction of Dutch Jewry’, in: Fourth World Congress of Jewish Studies (Jeruzalem 1967-1968), 21-26.

Israël en de wereld in 1967 (Amsterdam 1967).

Praag en de wereld in 1968 (Amsterdam 1968).

‘The Netherlands and Auschwitz’, in: Yad Vashem Studies 7 (1968), 39-55.

[p. 361]

Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. 14 dln. (Den Haag 1969-1991).

‘Problemen van oorlogsdocumentatie’, in: Groniek 6 (1973), 80-95. Tekst van een op 4 november 1972 te Groningen gehouden voordracht.

‘Jacques Presser 24 februari 1899 - 30 april 1970’. Herdenkingsrede uitgesproken in de vergadering van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, afdeling Letterkunde (9 november 1970), in: Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, afdeling Letterkunde 33 (1970), 419-433.

‘Sobibor’, in: Encounter (december 1978), 20-28.

‘De vervolging van de joden’, in: De Tweede Wereldoorlog en zijn vervolgden (Hilversum 1979), 3-22.

‘Woord vooraf’, in: J. Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945 (8e dr.; Den Haag 1985), vii-ix.

‘Zelfkritiek’. Voordracht, gehouden op de jaarvergadering van het Nederland Historisch Genootschap, 21 oktober 1988, in: BMGN 105 (1990), 178-185.

De actualiteit van de Tweede Wereldoorlog. Voordracht in het kader van de Alexander Hegius Lezing 1989 (Deventer 1989).

Drie voordrachten aan de Harvard Universiteit (Den Haag 1989). Vertaling van de Erasmus Lectures gehouden aan Harvard University in 1988. In 1990 verschenen deze lezingen in het Engels en met een voorwoord van Simon Schama onder de titel The Netherlands and Nazi Germany.

Herinneringen. 2 dln. (Den Haag 1993-1996).