Lezen doet je goed. Leerjaar 8c

[p. 5]

1 Jan en Kwame

Het is het jaar 1771. Mijn naam is Jan. Ik ben zestien jaar en huursoldaat in Suriname. Ik maak samen met mijn peloton jacht op slaven die van de plantages zijn weggelopen en zich in de bossen schuilhouden. Voor elke wegloper die we vangen, krijgen we een premie. We lopen in het oerwoud van het Cotticagebied. Het is heel anders dan ik mij had voorgesteld. Ik dacht dat het met onze wapens een koud kunstje zou zijn om die weglopers te vangen. Ik had gedacht dat we te paard door het bos zouden draven. Ik had ook gehoord dat het goud voor het oprapen lag in het oerwoud en was van plan mijn ogen goed de kost te geven. Als we de negers hadden afgeleverd, zou ik teruggaan om het goud te halen. Na mijn diensttijd zou ik naar Holland terugkeren als een rijk man.

Maar het oerwoud is één grote verschrikking. We sjokken voort in een lange rij. Voorop gaat de kapitein, die de leiding heeft. Vlak achter hem lopen de

[p. 6]

onderofficieren; dan de lastdragers, dat zijn slaven die alles moeten dragen wat we nodig hebben, en daarachter komen de soldaten. Wij moeten al onze persoonlijke spullen meesjouwen; een ransel met kleren, ons eigen eten en een hangmat. We moeten ook onze geweren schietklaar houden. Het oerwoud is donker, zelfs midden op de dag. Het is zo benauwd, dat je het gevoel hebt te stikken. Elk ogenblik kun je gebeten worden door een giftige slang of een roofdier. Verder zijn er mieren, wespen, grasluizen en zandvlooien. Mijn armen en benen zitten onder de zweren doordat ik gebeten ben door allerlei beestjes. Vooral in mijn liesstreek is het één grote zweer, daar zaten de grasluizen en het jeukte verschrikkelijk. Ik krabde en de boel ging ontsteken. Elke stap doet mij pijn. Weet je wat nog erger is? Muskieten! Die steken niet alleen, maar die zoemen 's nachts om je oren, zodat je geen oog dichtdoet. Ten einde raad bind ik nu 's nachts lappen om mijn hoofd en lig ik met mijn hoofd in een gat, ransel erbovenop. Mijn kameraden zijn er even erg aan toe als ik, sommigen nog erger. Die hebben koorts en ijlen.

Iedere keer horen we dat we in de buurt van de weglopers zijn, maar tot nu toe hebben we er nog geen gevangen. Wel hebben we twee keer een weglopersdorp gezien, maar er waren geen bewoners. Volgens de kapitein hielden ze zich ergens schuil. Wij moesten naar hun kostgrondjes zoeken en alle cassave uitgraven en verbranden. Natuurlijk hebben we die niet verbrand, maar zelf opgegeten, net als de kippen die we aantroffen. Toch moeten ze hier in de buurt zijn.

De kapitein zegt dat hier ergens het fort van Boni, hun leider, moet zijn. Van hieruit terroriseren ze alle plantages in de omgeving; ze roven van alles, en steken soms de gebouwen in brand. Maar waar zijn ze? We zien ze nergens.

Goud? Nee, ik heb geen goud gezien. Ik denk trouwens helemaal niet aan goud. Het kan me gestolen worden. Als ik maar levend uit deze hel kom en weer naar Holland terug kan. Ik heb zo'n pijn en ik ben zo moe, zo moe... De kapitein en voorste mannen houden halt. Wat is er aan de hand?

‘Biri-biri’, hoor ik fluisteren.

O hemel, alweer! Eerst wisten wij, nieuwelingen, niet wat een biri-biri was.

Nu weten we het maar al te goed. Het lijkt op een grote grasvlakte, maar zodra je erop stapt, zink je weg en waad je door slijk en modder, die soms wel tot borsthoogte komt. In deze biri-biri's huizen wurgslangen en kaaimans.

[p. 7]

De kapitein geeft het sein. We moeten erdoor. Er is geen andere manier om aan de andere kant te komen. De voorsten zijn al in het water; de lastdragers houden de bagage op hun hoofd en wij moeten het geweer met beide handen in de lucht houden, zodat het kruit niet nat wordt. Het stinkende modderwater reikt tot mijn middel.

Plotseling horen we een salvo van schoten. Kogels en pijlen vliegen ons om de oren. Aan de overkant van de biri-biri is opeens een hele bende zwarte mannen. Ik zie hoe twee van mijn makkers geraakt worden en bloedend in het moeras wegzinken. Niemand van ons kan schieten, want we staan in de biri-biri, de handen met het geweer in de lucht. De zwarte mannen lachen ons uit, juichen en springen. Dan verdwijnen ze opeens. Een paar lastdragers zijn ook weg en een stuk of zes soldaten zijn verdronken in het moeras. Ik strompel samen met de andere overblijvers voort tot we een droge plek bereiken waar we een kamp kunnen opslaan voor de nacht. Goddank, rust. Ik doe mijn natte kleren en schoenen uit en wikkel me in een doek.

Ik droom van sneeuw en ijs, als we worden opgeschrikt door schoten. Een stem roept: ‘Vlucht, soldaten, vlucht! Red je leven!’

Ik schrik wakker, net als de andere soldaten. Er is een grote verwarring. Alle mannen rennen door elkaar heen. Ik ren ook en zoek dekking in het struikgewas. Daar schuil ik tot het licht wordt. Als ik naar ons kamp ga, zie ik niemand. Waar zijn ze? Zijn ze weggegaan zonder mij? Ik ga terug naar mijn schuilplaats. Daar zit ik nu, vlak bij een kreekje.

Wat zal er met mij gebeuren? Zullen de weglopers me vinden en doodschieten? Zal ik van de honger omkomen, zo alleen hier in het bos? Of word ik door een giftige slang gebeten, of door een roofdier verscheurd? Ik weet het niet. Was ik maar nooit op dat onzalige idee gekomen om als soldaat naar Suriname te gaan. Ik, die zo stom was om te denken dat het een koud kunstje was om negers te vangen en dat ik nog goud zou vinden ook. Nu zie ik mijn ouders nooit meer, want ik zal hier doodgaan. Ik doe mijn ogen dicht. Ik voel me zo ellendig, zo alleen, zo erg, zo erg... Als ik na een poosje mijn ogen weer open doe, zie ik hem staan. Een jongen, misschien net zo oud als ik. Hij heeft een geweer, dat hij op mij richt. Afwerend hef ik mijn handen op en onwillekeurig roep ik: ‘Mama.’

Dan doe ik mijn ogen dicht en ik bid in mijzelf: ‘Here God, maak dat hij mij recht

[p. 8]

in mijn hart treft en dat ik meteen dood ben; laat me niet lijden Heer, direct dood.’ Nu komt het schot... nu... nu...! Waar blijft het? Waar blijft het schot?

Voorzichtig doe ik mijn ogen open. Ik zie hem niet meer, de jongen is weg. Ik leef!

Ik ben Kwame. Ik hoor bij de vrije negers in het Cotticagebied. Wij hebben met bloed gezworen dat we nóóit slaven zullen zijn. We zijn tot alles bereid om onze vrijheid te behouden. Onze leider is Boni. Hij is nooit een slaaf geweest, want hij is in het bos geboren. Ik ben geboren op plantage Zuinigheid. Daar was de meester zuinig met alles, behalve met de zweep. Toen de plantage een keer werd overvallen, vluchtte mijn moeder met mij en nog enkele andere slaven het bos in. We gingen bij de vrije negers wonen. Boni is heel slim. We hebben een fort in een moeras, waar de soldaten niet kunnen komen. In ons dorp hoorde ik gisteren zeggen dat er soldaten onderweg waren. Vrouwen en kinderen moesten zich verstoppen. Ons voedsel, onze gereedschappen en materialen hebben we weggebracht. Alleen wat kippen lieten we achter om geen argwaan te wekken.

De mannen maakten zich klaar voor de aanval. Eerst mocht ik niet mee omdat ze me te jong vonden, maar ik ben al veertien en ik heb laten zien hoe flink en sterk ik ben. Ik kan heel goed met pijl en boog schieten en ik kan een zware mand met cassave helemaal alleen optillen. Boni heeft wel een uur ernstig met me gepraat en uitgelegd dat ik moet gehoorzamen en vooral de bevelen opvolgen. Dat heb ik beloofd.

Dus nu mag ik toch meedoen! De uitkijkposten geven het sein. De soldaten komen! We zien hoe de soldaten aan de overkant van de biri-biri voorzichtig in het water gaan. We letten op Boni. Zodra hij een schot lost, moeten we in de aanval gaan. Ik ga ook schieten; niet met een geweer maar met pijl en boog.

We houden ons allemaal stil. Ik ben zo zenuwachtig, mijn handen zweten ervan. Als ik nu maar goed schiet. Ik wacht... Pang! Dat is het schot! We springen allemaal tevoorschijn en schieten. De soldaten schreeuwen en roepen.

Ze kunnen niets doen. Ze staan in het water. Als ze willen schieten, wordt hun geweer nat. Wij schreeuwen ook, maar van blijdschap. Ik lach en ik juich, ik dans van plezier wanneer ik zie hoe soldaten geraakt worden en in het moeras wegzakken en verdrinken. Net goed voor jullie, gemene kerels. Mijn pijl treft iemand! Hij zit in de arm van een soldaat! Yeeeeh! Ik wil nog verder kijken, maar iemand roept: ‘Kwame, kom!’

[p. 9]

We gaan naar het kamp waar we zullen overnachten. We hebben meer mannen, want zes lastdragers van de soldaten zijn plotseling bij ons. Ze praten en lachen met de andere mannen en laten ons zien wat ze allemaal in de kisten hebben die ze op hun hoofd droegen. Kogels, kruit, medicijnen, dram. We zijn blij, want er waren haast geen kogels meer. Ik krijg een geweer. Boni heeft gezegd dat ik heel flink ben geweest en een geweer mag hebben. Ik ben zo blij met het geweer.

Ik wrijf erover met de halsdoek die ik van een lastdrager heb gekregen. Ik zal heel zuinig zijn op mijn geweer en het altijd bij me hebben. Ik zou zo graag iets willen schieten, maar je mag niet zomaar schieten. Dat is een bevel van Boni.

Een schot kan onze schuilplaats verraden en zo verspil je ook kogels.

's Ochtends ben ik vroeg op. Weet je wat? Ik ga op zoek naar iets dat ik kan schieten, een agouti of een konkoni of misschien een anamoe. We kunnen die roosteren en opeten. Dan zal iedereen mij flink vinden. Ik loop weg van het kamp en kijk of ik iets zie. Hoor ik daar iets? Ja, ik hoor water. Ik sta stil en luister aandachtig. Er is een kreekje vlakbij en ik geloof dat ik iets hoor in het water.

Daar is vast een beest dat zwemt of drinkt. Ik sluip erheen en hou mijn geweer schietklaar. Ik verstop me achter een boom en kijk. Ja, daar zie ik iets. Wat is het? Het is een soldaat! Een bakra! Hij zit alleen met zijn voeten in het water en ik zie geen geweer. Ha, nu heb ik je, gemene bakra, jó vuile kerel die ons wil vermoorden. Ik sluip dichterbij en neem hem onder schot. Nu heb ik je; ik zal je schieten, recht in je hoofd of in één van die blauwe vissenogen. Een tak kraakt.

Hij hoort het. Hij kijkt op. Hij ziet me. Hij schrikt. Hij is bang. Ik zie de angst in zijn wijd opengesperde ogen. Afwerend heft hij zijn hand omhoog.

Hij roept: ‘Mama.’ Hij sluit zijn ogen. Nu zal ik hem schieten, nu schiet ik, ja, ik schiet... ik schiet...

Waarom beeft mijn hand? Waarom schiet ik niet? Ik wil toch schieten! Ik moet schieten! Waarom aarzel ik en schiet ik niet? Is het omdat ik zie dat het een jongen is, net als ik? Is het omdat ik opeens moet denken hoe het voor mijn moeder zou zijn, als ik werd doodgeschoten? Waarom schiet ik niet? Ben ik bang om te schieten? Ben ik nu een lafaard? Ik weet niet waarom, maar ik laat het geweer zakken en ik loop weg, snel weg. Ik ga terug naar de anderen. Ik vertel ze niet dat hij daar zit, een bakra-jongen, die ‘mama’ riep.