Lezen doet je goed. Leerjaar 7c

[p. 85]

18 Een verhaal uit de geschiedenis (1)

Dit verhaal uit de geschiedenis gaat over de jongen Yaw, die gewerkt heeft voor de Duitse biologe Maria Sybilla Merian. Zij woonde al jaren in Amsterdam, toen ze in 1699 besloot met haar dochter Dorothea naar Suriname te gaan. Het was in die tijd zeer ongewoon dat vrouwen alleen zo'n gevaarlijke reis ondernamen, maar Maria Sybilla wilde tropische insecten bestuderen en was vooral geïnteresseerd in de gedaantewisseling van vlinders. Ze was ook een kunstenares, die prachtige tekeningen en schilderijen maakte van insecten, dieren en bloemen. De vrouwen woonden twee jaar in Suriname, waarvan een groot deel op de verlaten plantage La Providence aan de Surinamerivier. Na terugkeer in Amsterdam maakte Maria Sybilla Merian een boek dat wereldberoemd werd. De titel was ‘Over de Voortteling en wonderbaarlijke verandering der Surinaamse insecten’. Het boek werd de basis voor de wetenschap Entomologie (insectenkunde) en is in veel talen vertaald. Tot op heden worden wereldwijd tentoonstellingen georganiseerd over het werk van Maria Sybilla Merian; in het Surinaams Museum voor het laatst in 2009.

[p. 86]

Yaw

Een haan kraaide. In een klein hutje werd Yaw wakker. Waar was hij? O ja, in een vreemde hut op een vreemde plaats. Naast hem op de vloer sliep zijn moeder, terwijl zijn zusje Amba opgekruld tegen ma aan lag. Yaw wreef in zijn ogen. Hij wilde kijken en zien hoe de plek eruitzag, maar het was nog donker. Toch wist hij dat het al ochtend was, want hij had een haan horen kraaien en hij hoorde het gekwinkeleer en gekwetter van vogeltjes. Waar was hij en wat ging hier gebeuren?

Tot gisteren wist hij goed wie en waar hij was. Hij was een jongen van tien jaar en samen met zijn moeder en zusje woonde hij op een suikerplantage. Ze sliepen 's nachts in een klein hutje in het slavendorp net zoals alle andere slaven van de plantage. Want dat waren ze: slaven. Zijn moeder had hem dat verteld. De zwarte mensen op de plantage waren slaven. Ze moesten werken voor de witte plantagemeester.

De plantage was een suikerplantage. Alle grote mensen werkten. Sommige mannen en vrouwen werkten op de rietvelden, anderen in het pershuis of kookhuis. Enkele mannen werkten in een timmerloods. Dat werken was van 's morgens vroeg tot laat in de middag en soms zelfs de hele nacht door. Op de plantage werd suiker gemaakt. Dat begon met het planten van riet op de velden. Als het riet rijp was, werden stengels gekapt en naar het pershuis gebracht, waar ze door een grote pers gingen. Daarna werd het suikerrietsap in grote ijzeren pannen gekookt. Wanneer de suiker klaar was en werd weggebracht met de boot, dan was er soms een dag dat de grote mensen niet hoefden te werken.

Baby's werden overdag bij hun moeders op de rug gebonden en gingen zo mee naar het veld of een andere werkplaats. Kleine kinderen waren overdag bij Kwasiba, een oude vrouw. Een enkele keer gingen mannen jagen in het bos en dan kwamen ze terug met een geschoten pingo of pakira. Het wild werd schoongemaakt, een man sneed het pingovlees in grote stukken en het werd gebarbakot. Die dag werd er op een groot vuur veel eten gekookt; alle mensen keken blij, lachten en maakten grapjes, zaten 's avonds bij het vuur en vertelden tori. Kinderen vielen in slaap op de grond naast hun ouders. Yaw probeerde altijd om niet te slapen, maar te luisteren naar die tori.

Yaw was met zijn tien jaar al groot genoeg om ook te werken. Elke morgen

[p. 87]

vertelde een basya wat hij die dag zou moeten doen. Soms moest hij met de grote jongens mee om gras te snijden voor de koeien en paarden. Op andere dagen moest hij naar de stal, daar helpen schoonmaken en een enkele keer hoorde hij 's morgens dat hij op die dag in de timmerloods moest gaan bezemen en opruimen. Het liefste hoorde hij dat hij bij Ta Yusu in het botenhuis moest helpen. Ta Yusu was al oud. Hij moest zorgen dat de boot van de masra altijd schoon en mooi was en hij moest ook de pondo, de sleepboot, schoonmaken wanneer die terug was van foto, waar de suiker naartoe werd gebracht.

Yaw had nooit meer gezien dan de plantage waar hij woonde, maar hij hoorde zo vaak over foto. Hij wist dat foto een plaats moest zijn met veel grote huizen, waar grote boten van heel ver kwamen om de suiker te halen. Ta Yusu had een mank been waardoor hij haast niet kon lopen en zijn handen waren van binnen helemaal vereelt. Maar bij hem werken was fijn; hij gaf Yaw een lap om te wassen en te poetsen. Soms, wanneer de boten al helemaal piekfijn schoon waren, kreeg Yaw een hengel en gingen ze met zijn tweetjes op een plekje aan de waterkant zitten hengelen. En dan vertelde Ta Yusu! Hij vertelde over het grote land waar de zwarten vandaan kwamen; het grote land Dahomey! Daar had Ta Yusu vroeger gewoond met veel andere zwarte mensen, een land waar ze vrij waren, mochten doen wat en hoe ze wilden. Yaw hoorde hoe Ta Yusu en zijn vrienden op jacht gingen, hoe ze daar leefden, altijd blij, zingen, dansen, muziek maken, alles mooi en goed totdat... ja, totdat witten waren gekomen en ze hadden gevangengenomen. Op stinkende, grote boten waren ze over een groot water na wekenlang varen naar dit land gebracht waar ze moesten werken voor de witten. Want zo was het; alle zwarte mensen moesten op plantages werken voor witten. Wie niet werkte of te weinig werkte, werd vreselijk gestraft.

‘Luku bun nanga wan bakra’, zei Ta Yusu heel vaak. ‘Bakra no musu si yu! Efu yu si wan bakra, mi boy, lon go kibri!’

Dat zei ma ook altijd. Ze zei dat hij later hard zou moeten werken, net als al die anderen, maar hij moest dan wel ervoor zorgen dat hij braaf deed wat de bakra wilde, want anders zou hij gezweept worden of nog erger, er werd een hand of been afgekapt. Ma kwam ook uit dat grote land van ver weg, maar ze kon zich er niet veel meer van herinneren. Ze was nog maar een klein meisje toen ze met haar moeder was gepakt en uit haar dorp was weggevoerd en in de grote boot was gegooid. Ma werkte niet op het veld zoals veel vrouwen, ze werkte in

[p. 88]

de kukru. Daar moest ze meehelpen om het eten te koken voor bigi masra. Die masra woonde met bigi misi in het bigi oso, het plantagehuis. Yaw had die misi nog nooit gezien. Soms hoorde hij ma en de andere vrouwen fluisteren dat ze ziek was. Hij wist dus niet hoe een witte vrouw eruit zag.

Er waren twee witte masra. De bigi masra van de bigi oso en een andere witte masra die sliep in een kamer boven de timmerloods. De masra van de timmerloods zei waar mensen moesten werken en hij had altijd een geweer en een zweep bij zich. Hij was dikwijls op het veld wanneer de mensen werkten. Wie even niet werkte, kreeg meteen een paar zweepslagen. Yaw was doodsbang voor hem en hij hoopte dat hij nooit dichtbij die man hoefde te zijn.

Maar gisteren was alles opeens anders. Hij was bij Ta Yusu in het botenhuis geweest, toen bigi masra kwam en achter hem ma en een andere vrouw die een baby op haar rug gebonden had. De twee vrouwen hadden elk een mand op het hoofd en ma had nog een bundeltje in de hand. Amba liep naast haar met ook een klein bundeltje. Ze gingen allemaal in de boot en ma zei tegen Yaw dat hij ook moest instappen. Ta Yusu bleef op de steiger staan en keek naar de stuurman en zes roeiers die in de boot gingen. De bigi masra ging zitten op de stoel onder het dak. De roeiers roeiden en de boot voer weg.

Dit was de eerste keer dat Yaw en Amba in een boot zaten en ook de eerste keer dat ze die masra van zo dichtbij zagen. Amba verschool zich helemaal achter ma, maar Yaw keek stiekem naar die witte man die er zo raar uitzag met zijn bleke huid. Ze zaten heel lang in de boot en de zon was fel. Ma had hem en Amba een pangi gegeven om zich te bedekken.

De zon begon al te zakken toen de boot eindelijk stilhield bij een plantage waar de steiger oud en vermolmd was. Allemaal moesten ze uitstappen. Vanaf de steiger zagen ze een laantje met palmbomen en een zwarte vrouw kwam ze tegemoet. Ze maakte een lichte kniebuiging voor bigi masra en ging hem voor naar het huis. Bij het huis ging bigi masra de trap op en de twee vrouwen met Yaw en Amba liepen met de vrouw naar de achterkant van het huis. Daar moesten ze wachten.

[p. 89]

Na een tijd riep de masra vanaf de veranda dat ma en die vrouw naar boven moesten komen. Yaw en Amba wilden ook het trapje oplopen, maar de vrouw beduidde ze dat zij beneden moesten wachten. Ze hoorden dat er op de veranda van het huis gepraat werd en na een tijdje kwamen de vrouwen weer naar beneden.

Nu kregen ze elk een stukje cassavebrood. De vreemde vrouw bracht ze naar een huisje. Het was ondertussen al bijna donker. Naast de deur van het huisje was een kruik. Ze kregen daaruit een kalebasje water. Ze gingen naar binnen en ma zei dat ze op de vloer moesten gaan liggen en slapen. Yaw wilde vragen waarom ze in een vreemd huis moesten slapen en of ze nu hier moesten blijven, maar hij kreeg geen kans want ma sprak aldoor met die twee andere vrouwen en tenslotte viel hij in slaap. En nu was hij wakker in een vreemde hut op een vreemde plaats!