Bloemenspeculatie in Nederland. De Tulpomanie van 1636-'37 en de Hyacintenhandel van 1720-'36

De Tulpomanie van 1636-'37 en de Hyacintenhandel 1720-'36

[p. 142]

De hyacintenhandel van 1720-36

I. De eerste hyacinten in Nederland

De Hyacinten van den bloembollenhandel zijn tuinvormen van Hyacinthus orientalis L. Deze is evenmin als de tulp in Nederland inheemsch. Haar vaderland is Klein-Azië, vanwaar ze omstreeks 1560 in West-Europa werd ingevoerd. Haar verspreiding danken wij aan Clusius, wien wij het meerendeel der destijds bekend geworden bolgewassen verschuldigd zijn.

Nog slechts weinige jaren geleden heeft een botanisch reiziger¹²⁴) onze Hyacint wildgroeiend aangetroffen in den Cilicischen Taurus in de nabijheid van den bergpas, die den overgang vormt van Klein-Azië naar Syrië, waar, zoodra de sneeuw smelt, de bodem bedekt is met de zoetgeurende bloemen van Hyacinthus orientalis.

Weldra was er behalve de blauwe stamvorm een witte kleurvariatie bekend. Ook de vroegbloeiende, kleine, witte Hyacint, die sinds het midden der 19e eeuw als Romeinsche Hyacint op groote schaal in Zuid-Frankrijk gekweekt begon te worden, werd reeds in de tuinen aangetroffen, onder den naam van wintersche witte Hyacint (H. brumalis).

Dubbelbloemige Hyacinten kwamen aanvankelijk niet voor. Pas in 1612 en volgende jaren wordt daarvan voor 't eerst gewag gemaakt en werden afbeeldingen gepubliceerd van bloemen met een uitgesproken dubbel karakter^{27, 28}): ze vertoonen een dubbele rij bloemslippen in elken nagel. (De afzonderlijke bloempjes van den Hyacintentros worden nagels genoemd, vandaar de geheele

[p. 143]

Hyacint nageltak.) Van enkelbloemige Hyacinten werden slechts een paar kleurvariaties in blauw en wit in den handel aangeboden. Er is geen enkele aanwijzing, dat de sorteering in den eersten tijd werd uitgebreid.

Omstreeks 1670 kwam hierin verandering¹⁰¹). Toen kende men eenige andere soorten onder de namen Bultenaer, Passetout, Turk-koyse bloem, Mayckeflips, Celestine, Witte van Katolijn, gekroonde en verschillende Simbolijns. Een nadere kleuraanduiding wordt hiervan niet vermeld.

De groote en blijkbaar plotselinge omkeer geschiedde kort vóór 1700. De aanleiding daartoe wordt vermeld door den Franschen officier De Saint Simon, die van zijn rustige, laatste levensjaren, die hij in ons vaderland doorbracht, gebruik maakte voor het schrijven van een standaardwerk over de Hyacint¹²⁰). Daar hij een betrouwbare autoriteit is, die in vriendschappelijke verhouding stond tot den vermaarden Haarlemschen bloemist Joris (George) Voorhelm (1712-1787), is er geen reden om de juistheid te betwijfelen van zijn verhaal, waarin diens grootvader de hoofdrol vervult.

Deze grootvader, Pieter Voorhelm († 1728) begon in 1684 dubbele Hyacinten te kweeken. De oudere Haarlemsche bloemisten hadden de gewoonte alle dubbele Hyacinten uit hun tuinen te verwijderen, daar zij destijds alleen waarde hechtten aan de enkele soorten. Huns inziens bestond de hoogste schoonheid der Hyacinten in de regelmatigheid en de gelijkheid der planten in de bedden, en in de zuiverheid der kleuren. Voorhelm en anderen wonnen reeds nieuwe soorten uit zaad en hij zag er steeds nauwkeurig op toe, dat alles weggeworpen werd, wat niet beantwoordde aan de hoogste eischen. Zoo vernietigde hij stelselmatig alle dubbelbloemige Hyacinten nog vóór hij had kunnen waarnemen, hoe ze zich zouden ontwikkelen. Hij achtte het van belang, alle soorten, waarvan de bloemen in staat waren zaad voort te brengen, aan te houden en daarom beschouwde hij de dubbele bloemen, die immers geen zaad gaven, als mismaakt.

[p. 144]

Tengevolge van ziekte was Voorhelm eens niet in de gelegenheid geweest, zelf zijn bloemen te controleeren, voordat zij bijna waren uitgebloeid. Toen zag hij een dubbelbloemige soort, die over 't hoofd gezien werd en niet uitgetrokken was. Deze was zeer klein en van een vorm, die hem alleen voortreffelijk toescheen, omdat ze slechts met de enkele soorten vergeleken kon worden. Hij kweekte haar voort en bemerkte, dat bloemenliefhebbers haar mooi vonden en bereid er een tamelijk hoogen prijs voor te geven. Daardoor kwam hij ertoe alle zaailingen met dubbele bloemen voort te kweeken en hij speurde naar deze thans even ijverig als hij ze te voren had uitgeroeid. Pieter Voorhelm's eerste dubbele Hyacint noemde hij Marie, maar deze ging, evenals de beide volgende, die hij uit zaad won, verloren. Omstreeks het jaar 1702 werd de Koning van Groot Brittannië gewonnen, genaamd door den Koning-Stadhouder Willem III, welke soort zeventig jaar later nog in cultuur was. Deze stond hoog aangeschreven en werd met meer dan ƒ 1000.- per bol betaald. Deze uitkomst spoorde uiteraard aan tot het schenken van de grootste opmerkzaamheid aan het winnen van nieuwe Hyacinten uit zaad.

De dubbele Hyacinten, welke vóór 1682 gewonnen waren, hadden nagels met een dubbele rij bloemslippen; de stampers en meeldraden ontbraken niet en er kon dus zaad van gewonnen worden. De later gewonnen soorten echter hadden volkomen gevulde bloemen, waaruit de geslachtsorganen in bloemblaadjes waren veranderd. Hoe de eerste gevulde Hyacint ontstaan is, wordt niet vermeld. Na het ontstaan van deze voorlooper zijn in den loop eener eeuw rond 2000 verschillende soorten van hetzelfde karakter ontstaan en in den handel gebracht.

Tusschen 1700 en 1720 zullen er een honderdtal verschillende dubbele soorten gewonnen zijn. De tuinbouwliteratuur van dien tijd legt getuigenis af van de toenemende belangstelling voor de Hyacint. Te voren had deze bloem slechts weinig plaats ingenomen te midden

[p. t.o. 144]

De ideale hyacint der 18e eeuw. Gravure van C. van Noorde naar een teekening van H. Budde. Uit N. van Kampen & Fils, Traité des fleurs à oignons 1760

[p. 145]

van de uitvoerige hoofdstukken, aan Tulp, Anjer en andere modebloemen gewijd.

De kleuren beperkten zich aanvankelijk tot blauw in tal van schakeeringen en wit, maar allengs verschenen ook roze tinten, die later door roode en donkerroode zouden worden aangevuld. Een Duitsch tuinbouwkundige, die in 1709 ons land bereisde¹⁰⁴), roemde de dubbele witte Koningin van Scheba als de volmaakste toen bekende soort; de bloemtros bestond uit 38 nagels, wit met een roze hartje. Waarschijnlijk was dit laatste aansprakelijk voor den prijs van ƒ 140.- per bol, terwijl de andere witte en blauwe verscheidenheden ƒ 30.- tot ƒ 50.- per bol geprijsd waren. De kleurschakeeringen beschrijft hij als loopend van diep blauw of ultramarijn naar parelkleur, en van zuiver wit naar vleeschkleur en zelfs rood-achtig. De eerste rozekleurige Hyacinten dagteekenen dus uit die jaren.

Uit de genoemde prijzen blijkt duidelijk, hoe begeerig de welgestelde bloemenliefhebbers waren om de fraaiste en zeldzaamste Hyacinten te bezitten. De Hyacint werd de modebloem en wist deze bevoorrechte positie gedurende de geheele 18e eeuw te handhaven, ten koste van de tulp en alle andere bolgewassen.

Twintig jaar had de Hyacint noodig gehad om de eerste plaats onder hare zusters in te nemen. Van 1720 tot 1734 had de steeds toenemende vraag een voortdurende stijging der prijzen tengevolge, totdat in de jaren 1733-1736 een toppunt in den Hyacintencultus was bereikt.