'Paradoxaal is het gehele leven'. Het oeuvre van Vestdijk

[p. 2]

Wonderlijk, irrationeel en paradoxaal namelijk is het gehele leven, op ieder moment, en in al zijn manifestaties.

S. Vestdijk, De toekomst der religie

[p. 7]

Voorwoord

De tien opstellen in deze bundel zijn alle eerder gepubliceerd, maar de meeste hebben een geduchte gedaantewisseling ondergaan. Daarvoor waren drie redenen. In de eerste plaats wilde ik enkele overlappingen wegwerken: omdat de stukken in verschillende tijdschriften verschenen, moest ik bepaalde uitgangspunten en ideeën steeds opnieuw formuleren, speciaal waar het Vestdijks poëzie betrof. Nu de stukken bij elkaar staan, zouden die herhalingen alleen maar storen. In de tweede plaats wilde ik mij in dit boek tot een breder publiek wenden dan de specifieke Vestdijkliefhebbers. Daarom moesten enkele opstellen uit de Vestdijkkroniek herschreven worden: zaken die ik daar als bekend mocht veronderstellen, zoals de inhoud van de ter sprake gebrachte romans, heb ik in deze bundel uitvoeriger uiteengezet. Ten slotte sprak het vanzelf, dat ik de recent verschenen literatuur in dit boek verwerkte.

‘Vermommingen van Judas’ is een samenvoeging van ‘Trouw en verraad in het werk van S. Vestdijk. Een paradoxale Judas’ en ‘Trouw en verraad in het werk van S. Vestdijk. Vermommingen van Judas’ in respectievelijk Literatuur jaargang 11 (1994), nr. 4, pp. 194-199 en Literatuur jaargang 12 (1995), nr. 3, pp. 126-131. Enkele passages daaruit zijn geschrapt, enkele andere toegevoegd. ‘Spiegels van liefde en dood’ verscheen als ‘Spiegels van liefde en dood. Over het werk van S. Vestdijk’ in Sic jaargang 3 (1988), nr. 4, pp. 52-64. Het stuk is sterk uitgebreid, doordat ik de algemene opmerkingen over Vestdijks poëzie die over verschillende opstellen verspreid lagen, hier bijeen heb gebracht. ‘Een Lahringer Judas en zijn Jezus’ werd eerder gepubliceerd in Vestdijkkroniek nr. 58 (maart 1988), pp. 1-15. Aan dit artikel heb ik voor deze uitgave een introductie toegevoegd waarin onder andere de inhoud van de roman kort wordt weergegeven. Datzelfde is gebeurd met ‘Bijfiguren die het niet zijn’ dat oorspronkelijk verscheen in Vestdijkkroniek nr. 53 (december 1986), pp. 36-54. ‘Het romanschema ven Ierse nachten’ stond in Vestdijkkroniek nr. 79 (juni 1993), pp. 15-41. ‘De onvergetelijke Gerritje’ is onder de titel ‘De onvergetelijke Gerritje. Transformaties in proza en poëzie’ gepubliceerd

[p. 8]

in Vestdijkkroniek nr. 64/65 (september/december 1989), pp. 1-18. Dit opstel is sterk ingekort, doordat ik het introducerende gedeelte over Vestdijks poëzie in het tweede essay van deze bundel heb verwerkt. ‘Vestdijks “Jeugdvrienden”’ is eigenlijk een geheel nieuw stuk, al heb ik bij het schrijven ervan gebruik gemaakt van een eerder artikel met dezelfde titel, verschenen in Sic jaargang 6 (1991), nr. 1/2, pp. 44-63. ‘Een raadselachtig gedicht’ stond aanvankelijk in Vestdijkkroniek nr. 68/69 (september/december 1990), pp. 1-18. Ik heb het uitgebreid en grondig herzien. ‘Poëzie, gekunsteldheid, grammatica’ werd eerder gepubliceerd in Vestdijkkroniek nr. 83/84 (juni/september 1994), pp. 93-97. ‘Dichter versus burger’, ten slotte, verscheen in Vestdijkkroniek nr. 86 (maart 1995), pp. 35-49, onder de titel ‘Dichter versus burger. Het beeld van Thomas Mann bij Vestdijk’.

Ik heb ernaar gestreefd in deze bundel een zo breed mogelijk beeld van Vestdijks schrijverschap te geven. In de eerste twee stukken stel ik een aantal centrale thema's aan de orde (trouw, verraad, dood, liefde en geluk), waarbij ik de drie genres die Vestdijk beoefende, heb betrokken: poëzie, essay en roman. In de beide volgende essays analyseer ik achtereenvolgens een vroege en een latere roman, waarbij bovendien een tweede reeks Vestdijk-thema's aan de orde komt: macht, destructie en schuld. Het vijfde opstel informeert over Vestdijks werkmethode als romanschrijver. In het zesde essay leg ik een verbinding tussen Vestdijks romankunst en zijn poëzie. In de drie daarop volgende stukken ga ik nader op die poëzie in, terwijl ik in het afsluitende opstel een onderwerp uit Vestdijks essayistiek behandel.

Graag wil ik hier Harry Bekkering, Rudi van der Paardt en Martin Ros bedanken voor hun aanmoediging en epistolaire steun, Martin Hartkamp voor zijn commentaar indertijd bij het opstel ‘De onvergetelijke Gerritje’, Anne Wadman voor de belangeloosheid waarmee hij mij zijn aantekeningen over Vestdijks poëzie liet inzien, Sjoerd van Faassen van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum voor de prompte antwoorden op mijn vragen en mevrouw A.C.M. Vestdijk-van der Hoeven voor haar toestemming het romanschema van Ierse nachten te bestuderen.