Paradijs in tranen

[p. 208]

Ver weg en dichtbij
door J.W. Roosenbrand

Acht uur vliegen. Dan ben je er, in Suriname. Een heel andere wereld, maar het merkwaardige is dat je er gewoon met Nederlands terecht kunt. Is het een stukje Nederland in de tropen? Absoluut niet. Alles is anders. Het gebruik van de Nederlandse taal is een herinnering aan de koloniale tijd, de driehonderd jaar dat Nederlanders daar de dienst uitmaakten.

Vanaf 1975 is Suriname een zelfstandige republiek. De taal bleef Nederlands. Ja, welke taal zou er anders ook gebruikt moeten worden? Niet dat er gebrek is aan talen, integendeel. Dat is juist het probleem. Er zijn zoveel groepen, met zoveel verschillende culturen, godsdiensten en talen, dat het niet mogelijk lijkt om één taal te kiezen die iedereen als landstaal acceptabel vindt. Daarom blijft het voorlopig maar bij 't Nederlands, tot op de scholen toe.

Natuurlijk is er behalve die band van het verleden nog de band van vandaag. Ik bedoel dan niet de politieke onderhandelingen en gesprekken over ontwikkelingssamenwerking en dergelijke. Maar ik heb het oog op al die families die verscheurd zijn:

[p. 209]

de ene helft woont in Suriname, de andere helft in Nederland. De kraan van de ontwikkelingsgelden werd dichtgedraaid toen Bouterse zich als een dictator ontpopte, maar dagelijks sturen (klein)dochters en (klein)zonen, broers en zussen, neven en nichten, ooms en tantes voor duizenden guldens op aan familieleden in hun oude vaderland: pakketten met levensmiddelen, onderdelen en ook geld.

In Nederland merken we de laatste jaren hoe de samenleving steeds kleuriger wordt: Marokkanen en Turken, Surinamers en Antillianen, Chinezen en Pakistanen wonen temidden van Hollanders. Culturen en godsdiensten ontmoeten elkaar.

Suriname heeft op dit gebied een veel grotere ervaring. Hindostanen en Creolen, Javanen en Chinezen, Bosnegers en Indianen, Boeroe's, Libanezen en Joden leven, met een handjevol blanken, naast elkaar. Dat levert naast spanningen ook een geweldige veelkleurigheid op.

De oudste bewoners zijn de verschillende stammen van de Indianen. De zogenaamde ontdekkers van Amerika noemden hen zo omdat ze dachten in India te zijn gekomen. Maar de echte ‘India-nen’ (Hindostanen) zetten pas veel later voet aan wal in Suriname!

Na de Indianen waren het eerst Europeanen die in Suriname kwamen: Engelsen (een korte tijd) en natuurlijk vooral Nederlanders. Voor Nederland was Suriname in die tijd een wingewest: het ging niet om de ontwikkeling van dit deel van Zuid-

[p. 210]

Amerika maar om de winst die er te maken viel. Die winst werd gemaakt door de plantages en daarmee samenhangend door de slavenhandel. Nederlandse slavenhandelaars voerden uit Afrika negers aan om het zware werk te verrichten. Een periode die nog steeds, zodra je er maar iets over leest, een gevoel van grote weerzin en machteloosheid opwekt.

Sommige slaven slaagden erin te ontsnappen. Zij bouwden in het binnenland een nieuw bestaan op. Het zijn de tegenwoordige Bosnegers of Boslandcreolen. Met de Indianen bewonen zij het binnenland. Door de verwikkelingen rond legerleider Bouterse en zijn rivaal Brunswijk en de guerilla in het binnenland zijn zij wat meer uit de schaduw naar voren gekomen.

De slavernij werd eindelijk afgeschaft op 1 juli 1863.

De nakomelingen van de slaven, vermengd met andere rassen, zijn de Creolen van tegenwoordig. De slaven kwamen uit verschillende stammen en streken en spraken dus verschillende talen. Er groeide daarom een nieuwe contacttaal, gebaseerd op het Engels, met invloed van Afrikaanse talen, Portugees en Nederlands. Het is deze taal die nu door de meeste bewoners van Suriname wordt gebruikt, het Sranan Tongo (Surinaamse taal).

Toen de slaven niet meer beschikbaar waren om het werk op de plantages te verrichten, werd er met Engeland een overeenkomst gesloten die toestemming verleende om in Brits-Indië contractarbeiders te ronselen. In 1873 zetten de eerste Hin-

[p. 211]

dostanen voet aan wal in Suriname. Zij werden te werk gesteld onder slaafse omstandigheden als arbeiders op de plantage. Na vijf jaar mochten ze gratis terug naar India, of ze kregen f 100,- plus een stukje grond. De meesten bleven. Zij vormen op dit moment de grootste bevolkingsgroep. Na hen komen, in grootte, de Creolen. En daarna komen de Javanen, ook een groep die net als de Hindostanen als contractarbeider in Suriname is terecht gekomen.

Door deze geschiedenis kent Suriname een veelheid van talen. Sranan Tongo is de taal van de Creolen, maar tussen de verschillende bevolkingsgroepen is het ook de omgangstaal. In toenemende mate wordt de taal ook op de radio en tv gehoord en ook wel bij officiële gelegenheden gesproken. Maar, zoals gezegd, het Nederlands blijft de officiele taal, op school, in de krant en in regeringsstukken.

Hindostanen spreken een in Suriname verder ontwikkeld Indiaas dialect: Sarnami of Sarnami Hindostani (Hindostaans Surinaams). Javanen spreken Javaans, Chinezen Chinees, Boslandcreolen en Indianen spreken verschillende stamtalen. En uiteraard heeft ook het Nederlands in Suriname, naast een heel eigen uitspraak, ook een speciale kleur door eigen uitdrukkingen, woorden en zinsbouw.

Hoe zit het met de godsdienst van de belangrijkste groepen?

Hindostanen zijn voor het grootste deel hindoe,

[p. 212]

een godsdienst die net als de islam, niet alleen godsdienstige leerstellingen heeft, maar vooral ook regels voor het gedrag; het is sterk verweven met een hele cultuur. In de praktijk is het vaak een godsdienst die vooral beleefd wordt en uitdrukking vindt in feesten en rituelen, bijvoorbeeld rond trouwen of cremeren.

Javanen zijn afkomstig uit wat nu het islamitische Indonesië is, en Hindostanen uit het oude Brits-Indische rijk, dat in 1947 verdeeld werd in een islamitisch Pakistan en een merendeels door hindoes bevolkt India. Vandaar dat, naast de hindoes, een minderheid onder de Hindostanen moslim is, evenals haast alle Javanen. In de stad en vooral ook op het platteland staan tal van hindoetempels en moskeeën. Maar ook kerken.

Want Creolen zijn grotendeels christelijk. Lange tijd hebben de heren van de plantage, Joden of leden van de blanke hervormde kerk, zich krachtig verzet tegen pogingen om de boodschap van de Bijbel ook aan de slaven te verkondigen. Uiteindelijk is het de Hernhutters gelukt om toch (onder bepaalde voorwaarden) die toestemming te krijgen. Met veel liefde, moed en inzet hebben deze Hernhutters, oftewel de Evangelische Broedergemeente, zich van deze opdracht gekweten. Zij namen ook het onderwijs ter hand. Later kreeg ook de Rooms-Katholieke Kerk toestemming om christelijke zending te bedrijven.

Gevolg is dat de meeste Creolen lid zijn van de Evangelische Broedergemeente (de ebg) of de Rooms-Katholieke Kerk. Op het ogenblik zijn er

[p. 213]

ook tal van grote en kleine pinkstergroepen (nog afgezien van de toenemende invloed van de Jehovah's Getuigen).

Dwars door alle bevolkingsgroepen en godsdiensten heen is er een wijdverbreid geloof in geesten. De oorspronkelijke godsdienst van de slaven werd door hun christelijke(!) heren verboden maar is in het verborgene uiteraard nooit afwezig geweest. We spreken hier van Winti, een natuurgodsdienst waarin geesten een belangrijke rol spelen inzake gezondheid en andere aspecten van het dagelijks leven.

Veel Creolen zijn officieel lid van een christelijke kerk terwijl ze via de achterdeur toegang geven aan geesten en demonen. Binnen de ebg en de Rooms-Katholieke Kerk wordt hier zeer verschillend op gereageerd: van scherpe afwijzing tot aanmoediging.

Verschijnselen als bezwering en toverij, bezetenheid en genezing door rituele baden, amuletten en heilige spreuken komen niet alleen voor onder Creolen met hun Winti, maar onder alle bevolkingsgroepen, ook bij moslims en hindoes. Aan de basis vertoont deze volksgodsdienstigheid van hindoes, moslims en animisten onderling grote openheid en er is sprake van wederzijdse beïnvloeding.

Vanwege de blijvende verbondenheid van Nederland met Suriname ben ik blij met de verschijning van deze roman van Japke de Kraker-van Abbema. Zij heeft zelf een aantal jaren in Suriname gewoond. Anders dan veel Nederlanders die een aan-

[p. 214]

tal jaren naar het buitenland gaan, zocht en vond ze intensief contact met Surinamers. Ook nu ze al weer jaren terug is in Bakra-kondre, blijft Suriname haar trekken. Contacten met de Estherstichting, met de huisgemeente van de Gereformeerde Kerk, maar ook in Nederland weer contacten met Surinamers die bij haar in de buurt zijn komen wonen, oude en nieuwe contacten.

Het boek is hier en daar concreet herkenbaar: je herkent straatnamen, de Estherstichting en uitzendingen van de gov (Gereformeerde Radio Omroep) worden bij de naam genoemd. In één adem door wordt ook melding gemaakt van de Gereformeerde Kerk die diensten belegt voor mensen van die Estherstichting. Hier lopen werkelijkheid en wenselijkheid door elkaar.

Er is namelijk niet (meer) zo'n Gereformeerde Kerk in Paramaribo. Van 1974 tot 1980 is er namens de (vrijgemaakt) Gereformeerde Kerken in Nederland een zendeling actief geweest. Maar daarna is dat actieve zendingswerk beëindigd: een samenloop van diverse omstandigheden en argumenten.

Dit boek wil Suriname dichterbij brengen, dat wil zeggen het gewone leven, mensen uit verschillende bevolkingsgroepen, hun dagelijkse zorgen en hun onbezorgdheid. De bedoeling daarvan is niet onduidelijk: laten Nederlanders en Surinamers elkaar opzoeken, ontmoeten en steunen. We hebben elkaar veel te geven. Dit boek is dan ook geschreven voor Nederlanders èn voor Surinamers. Ik hoop dat het bij Nederlanders liefde en interesse

[p. 215]

mag kweken voor Suriname, voor Surinaamse mensen uit hun eigen straat. Deze roman schetst een achtergrond van deze buren. Het wil duidelijk maken hoe het evangelie van Jezus Christus betraande blanke en bruine gezichten uitzicht geeft op een nieuw paradijs.

Ik hoop dat het boek ook in handen komt van Surinamers. En dat het bij hen interesse en liefde mag kweken voor ditzelfde evangelie, het Grote Nieuws voor alle volken en culturen.

Na de beëindiging van het zendingswerk van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) in 1980, is er wel een huisgemeente overgebleven. Een kleine, langzaam groeiende groep van mensen die meestal zelf of via hun familie te maken hebben met de Estherstichting. De Estherstichting geeft huisvesting en andere praktische hulp aan ex-leprozen. Deze huisgemeente wordt verzorgd door de Gereformeerde Kerk van 's-Hertogenbosch, die jaarlijks vier of vijf maal een predikant naar Paramaribo stuurt. Maar ook wanneer er geen dominee uit Nederland is, komt de gemeente bijeen, om het evangelie vanaf een bandje uit 's-Hertogenbosch te beluisteren en samen te bidden en te zingen.

Sinds enige tijd werkt ook de opc (Orthodox Presbyterian Church) uit de Verenigde Staten in Suriname. Er is een Engelstalige gemeente van de opc, maar sinds kort is ook een begin gemaakt met het werk onder Nederlands sprekende Surinamers. Natuurlijk is er contact tussen deze gemeente en de kerk van 's-Hertogenbosch. Hoe zich dat verder

[p. 216]

ontwikkelt, moeten we nog afwachten.

Het is mijn hartelijke wens dat temidden van alle godsdienstigheid het evangelie van Christus overeenkomstig de brede, gereformeerde en presbyteriaanse overtuiging onder alle bevolkingsgroepen stem mag krijgen.

Dit evangelie is een kracht voor mensen persoonlijk, voor gezinnen en voor Suriname als geheel.