De Lage Landen 1780-1980

[p. 7]

[Deel 1. 1780-1914]

Voorwoord bij De Lage Landen 1780-1940

Dit boek is mijn Nederlandse versie van een werk dat ik voor de Oxford University Press geschreven heb en dat zal verschijnen in de Oxford History of Modern Europe. De twee versies zijn niet identiek. In de Nederlandse tekst kon aan de ene kant allerlei voor een buitenlands lezerspubliek noodzakelijke informatie worden weggelaten, maar anderzijds materiaal worden opgenomen dat voor niet-Nederlanders nutteloos zou zijn. In stijl en strekking zijn beide boeken echter gelijk.

Het was mijn opdracht een boek te schrijven over de geschiedenis van België en Nederland in de periode van ongeveer 1780 tot 1940. Hieruit blijkt dat het niet kan worden beschouwd als een vervolg op het werk dat P. Geyl in de jaren dertig begon en in de jaren vijftig afsloot, zijn Geschiedenis van de Nederlandse Stam. Zoals bekend wilde Geyl de geschiedenis van de Nederlandstalige Lage Landen in één grote interpretatie en vertelling verenigen; in zijn boek, dat tot 1798 loopt, vindt men de Waalse gewesten van de Zuidelijke Nederlanden dus niet beschreven. Voor mij kon van een dergelijke beperking geen sprake zijn. Het was mijn taak de geschiedenis van twee staten te vertellen die weinig sympathie voor elkaar hadden en waarvan de ene, België, gedurende het grootste deel van de hier bestudeerde periode voor alle zaken welke men van algemeen belang achtte aan het Frans de voorkeur gaf boven het Nederlands. Al hadden deze staten om geografische, economische en historische redenen zeer veel met elkaar te maken, zij legden er de nadruk op twee geheel zelfstandige gemeenschappen te vormen.

Natuurlijk ligt er een element van willekeur in een dergelijke opzet. Hoe kan men zonder ernstige verminkingen te veroorzaken de geschiedenis van deze twee landen lossnijden uit het geheel van de geschiedenis van Europa in het centrum waarvan zij sinds eeuwen liggen en leven? En waarom juist deze twee in één boek samengebracht? Wat het eerste bezwaar betreft: ik heb geprobeerd de schade zoveel mogelijk te beperken. Ten aanzien van het tweede punt dit: van de studie die ik moest verrichten, heb ik geleerd dat er tussen België en Nederland ook in de negentiende en twintigste eeuw voldoende overeenkomsten zijn geweest om zin te geven aan een

[p. 8]

geschiedenis van beide landen in één boek. In sommige hoofdstukken heb ik zelfs gemeend te mogen proberen om hun geschiedenis niet in afzonderlijke onderafdelingen te beschrijven maar als één geheel, zo gelijksoortig, leek mij, waren de reacties van deze landen op de politieke en intellectuele uitdagingen waarvoor zij stonden. Ik ben op dit punt overigens in het geheel niet systematisch geweest, maar misschien kan mijn opzet sommige lezers helpen om hun historische perspectieven wat te verruimen.

In mijn behandeling van de culturele geschiedenis heb ik niet gestreefd naar enige vorm van volledigheid. De geschiedenis van de beeldende kunsten en de muziek heb ik buitengesloten en ten aanzien van de letterkunde is mijn houding zuiver pragmatisch geweest. Op al die plaatsen waar ik meende dat enige verwijzing naar de schone letteren mijn verhaal kon verhelderen, heb ik niet nagelaten het onderwerp aan te roeren; nooit heb ik echter een beknopt overzicht van de literatuur willen toevoegen aan wat ik heb opgezet als een hoofdzakelijk politiek-sociale geschiedenis. Ditzelfde geldt voor vakken als de godgeleerdheid en de wijsbegeerte, die ik zo vrij was alleen dan te behandelen wanneer ik meende dat dit mijn betoog kon versterken.

Dit is een boek over België en Nederland geschreven door een Hollander van geboorte en opvoeding. Ik heb de eerzucht gehad om niet te laten zien dat ik Nederland vanzelfsprekend beter ken dan België. Indien ik daar niet in ben geslaagd (zoals ik vrees), dan kan ik alleen maar zeggen: ik heb mijn best gedaan.

Ik heb langer aan dit boek gewerkt dan ik van plan was geweest en het schrijven heeft mij meer plezier gegeven dan ik kon hopen. Ik spreek mijn dank uit aan een aantal vrienden, die ik zo nu en dan delen van mijn manuscript ter lezing gaf, voor hun aanmoediging en hun commentaar. Bijzondere dank ben ik verschuldigd aan prof. Maurits de Vroede te Leuven voor veel geduldig en nauwkeurig advies; van een reeks opmerkingen van prof. R.C. van Caenegem te Gent, die de tekst doorlas, heb ik naar ik hoop nuttig gebruik gemaakt.

Groningen, september 1975