Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

Regelnummers proza verbergen

20 Vlissingen bevrijd

Adrianus Valerius, notaris en schepen te Veere, geeft in zijn Neder-Landtsche Gedenck-Clanck een beschrijving van de Nederlandse geschiedenis ‘tsedert den aanvang der Inlandsche beroerten tot den jare 1625’. Dit werk dat na de dood van de auteur in 1626 verscheen, is een mengeling van proza, poëzie en muziek. Bekend hieruit zijn nog de liederen ‘Com nu met sang van soete tonen’, ‘Geluckig is het Land, dat God den Heer beschermt’ en ‘Merck toch hoe sterck’.

Het volgende fragment vertelt hoe de steden Vlissingen, Veere en Zierikzee zich in 1572 in navolging van Den Briel van ‘'tSpaensche jock’ bevrijd hebben.

1Den Duc d' Alf, uyt oorsake vanden genomen Briel, nam voor 2 op zijne saken beter te letten / ēn hem vande zee-gaten meer te 3 versekerē / veerdigt daer over af na Vlissingen synē cosijn 4 Don Pedro Patieco ingenieur en̄ Colonnel / met veel Spaensche 5 soldaten / op dat in t spoedichste het begonnen casteel mochte werden 6 aldaer voltrocken / en̄ de stad met garnisoen versekert. Patieco is 7 een getije vooren uyt gekomen / ende inde stad gelant / zijne soldaten 8 een getijde daer aen: Doch zijne compste heeft inde stad Vlissingen 9 veroorsaeckt een groot rumoer van wegen de quade geruchten die van dē

[p. 162]

10 selven gingen. Hy werd derhalven gevangen / zijn pampieren ondersocht / 11 ēn selfs wel nauwe ondervraegt; sulcx datmen uyt hem heeft geput 12 als dat Duc d' Alve veel quade saken (door hem gevangen) meende uyt te 13 rechten; Daer over hy dan geoordeelt wert de doot weerdig te syn / en̄ 14 is dien volgens gestraft metter coorde / synde op syn borst gehegt een 15 pampier met de redenen van zijn door. Ondertusschen zijne Soldaten / 16 onbewust van't gene haren Oversten was bejegent / komen seer blymoedig 17 aen / met hope van wel ontfangen te werden ende goeden buyt te bekomen; 18 doch voor de stad liggende heeftmen op haer met grof geschut so dapper 19 geschoten / dat sy om genade biddende / versochten te mogen weder henen 20 trecken van daer sy gekomen waren / 'twelckmen haer heeft toegestaen. 21 Vlissingen 'tSpaensche jock aldus vanden hals geschud hebbende / heeft 22 de stad Camp-Veere (alwaer het Arcenael vande provisien van oorloge 23 voor de provintie van Zeelant word gehouden) mede gevolgt en̄ de stad 24 Zieric-zee oock seer corts daer aen; En̄ hebben also dese drie 25 zee-steden haer getoont vyand van Spanjen; Waer door de benoude 26 Nederlanders bekomen hebben dese drie vermaerde zee-gaten / als 27 de Wielinge, 't Veer-gad en̄ den Room-pot. Hier en boven 28 heeft de goede God de sake noch so gelieft te segenen / dat sy goeden 29 buyt bequamen uyt de vlote die den Hertoch van Medina Celi uyt 30 Spanjen na de Nederlanden bracht: daer van sy een deel costelijcke 31 geladen schepen veroverden / de goederen vercochten / en̄ de penningen 32 gebruyckten tot hare defensive oorloge / en̄ vooreerst de stad 33 Middelburch (die vol Spaensch garnisoen was onder Mons-Dragon) 34 mede uyt het Spaensche geweld te rucken / en̄ haer in vryheyt te 35 stellen / en̄ also het eylant van Walcheren te suyveren vanden 36 bloet-dorstigen Spanjaerden. Bequamen oock noch 23. metale 37 stucken geschuts / die Duc d' Alve van Mechelen na de stad Sluys 38 hadde gesonden / om te gebruycken op eenige schepen diemen aldaer 39 tegens de Zeeuwen toemaeckte.

Gae voort, o Zeeuw! gae voort; niet licht weest als de winden;
Maer hout malcand'ren trouw, ghy sult noch wel bevinden,

Hoe dat Gods cracht, in nood, wanneermer minst op denct,

De goede luyden helpt, de Goddeloose krenct.

Com syt ghy 't instrument, waer door de God van boven
Syn volck verlossen wil, dat nu so leyt verschoven:

Maer syt eendrachtich toch: want dat is al u macht;

Daer eendracht niet en is, daer is oock geene kracht.

[p. 163]

Vlissingen bevrijd

Vragen

1	Geef een verklaring voor het gebruik van de vorm Den. Wic is Den Duc d' Alf? Vertaal -den genomen Briel.
2	Benoem hem taalkundig.
2/3	hem [...] versekerē =
3	veerdigt: welke tijd? Waarom wordt deze tijd gebruikt? daer over = synē cosijn =
4	Benoem ingenieur en̄ Colonnel redekundig.
5	Hoe moet in t spoedichste vertaald worden? het begonnen casteel: vergelijk vanden genomen Briel (1). mochte: welke wijs? Verklaar het gebruik van deze wijs.
5/6	op dat ... versekert: los de samentrekking op.
6	garnisoen = versekert =
6/7	Wat wordt bedoeld met Patieco ... gekomen?
6/8	Los de samentrekking op in Patieco ... aen. Hoe is deze te beschouwen?
8	daer aen =
9	van (voor dē) =
9/10	Benoem dē selven taalkundig. Waarnaar verwijst dē selven? Vertaling:
10/11	Hy ... ondervraegt: ook hier is sprake van...
11	Benoem selfs taalkundig. Vertaling:
11	sulcx dat- =
12	Wat is de redekundige functie van gevangen? Vertaal door hem gevangen. Wat is de waarde van de haakjes rond deze woordgroep?
13	Wat is het subject van geoordeelt wert (zie par. 6.7.3.)? Deze syntactische constructie heet...
14	dien volgens = Wat wordt bedoeld met gestraft metter coorde? Begrens en benoem de participiumconstructie met synde.
16	onbewust ... bejegent: verzwegen is het participium ... Dit gedeelte is dus op te vatten als een... Ontleed de bijzin -'t gene ... bejegent in zinsdelen.
18	Begrens en benoem de participiumconstructie met liggende. Waarbij sluit deze aan? dapper =
20	Wat is het antecedent van 'twelck-? Is hier sprake van een relatieve aansluiting? Benoem haer taalkundig.
21	Wat is het subject van heeft?
22	Welke stad wordt bedoeld met Camp-Veere? provisien =

[p. 164]

21/4	Los de samentrekking op in Vlissingen ... aen. Hoe is deze te beschouwen?
23	word: welke tijd? Waarom wordt deze tijd gebruikt? mede =
25	Benoem haer taalkundig. Wat voor verbinding brengt Waer door tot stand? benoude =
26	als =
27	Verklaar het gebruik van de vorm den.
27/30	Ontleed de zin Hier en boven ... bracht in zinsdelen.
28	Wat voor soort werkwoord is gelieft?
30/1	Beschrijf de binnenbouw van de woordgroep een deel ... schepen.
31	Welke nevenschikking brengt en̄ tot stand? penningen =
32	vooreerst =
33	Middelburg werd in februari 1574 bevrijd. onder =
34	Waarnaar verwijst haer?
36	Welke zelfstandigheid moet als subject bij Bequamen gedacht worden?
37	Verklaar de -s in geschuts.
39	toemaeckte =
40	Gae: welke wijs?
41	Benoem malcand'ren redekundig.
42	Wat voor genitivus is Gods? Los de enclisis op in -mer (zie par. 5.1.4.).
43	krenct =
44	syt: welke wijs?
45	leyt komt van het werkwoord... Benoem verschoven redekundig. Vertaling:
46	Benoem al en u taalkundig.
47	Benoem Daer en daer taalkundig.