Het veranderend gezin in Nederland

[p. 5]

Voorwoord

Het wordt langzamerhand bijna een gemeenplaats, wanneer men zegt, dat de gezinssociologie in Nederland een min of meer verwaarloosd gedeelte van de sociologie vormt; van verschillende kanten is dit in de laatste jaren reeds naar voren gebracht. Bovendien is deze bewering maar in betrekkelijke mate juist. Ongetwijfeld is aan de gezinssociologie in ons land te weinig gedaan, maar dit geldt evenzeer voor verschillende andere takken van de sociologie.

Dit laatste neemt natuurlijk niet weg, dat aan de gezinssociologie hoog nodig meer aandacht moet worden besteed. Niet alleen zuiver wetenschappelijke overwegingen leiden tot het constateren van deze noodzaak. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog is men zich in ons land in toenemende mate gaan interesseren voor het gezin en zijn belangen. De overheid, semi-overheidsorganen, de kerken en allerlei andere lichamen vertonen een groeiende belangstelling voor het gezin en zijn doen en laten en proberen door allerlei activiteiten en maatregelen de belangen van het gezin te bevorderen. Het behoeft nauwelijks betoog, dat bemoeiingen met het gezin, die niet berusten op een degelijke, sociaal-wetenschappelijk gefundeerde kennis van dit gezin in zijn maatschappelijke en regionale verscheidenheid, de kans lopen ondoelmatig, verkeerd gericht en op een bepaald ogenblik misschien zelfs gevaarlijk te worden. De Nederlandse sociaal-wetenschappelijke onderzoekers zijn op het ogenblik echter nog maar in beperkte mate in staat om de gewenste kennis en het gewenste inzicht te verschaffen.

De oplossing ligt uit den aard der zaak in de stimulering van het gezins-sociologisch onderzoek. Bij de opbouw van dit onderzoek kan men twee wegen bewandelen. Men kan beginnen met gedetailleerd onderzoek, waarbij men bij kleine groepen van de bevolking door middel van uitvoerige enquêtes, interviews, enz. nauwkeurig tracht vast te stellen hoe daar nu de gezinsverhoudingen precies liggen. Een bezwaar van deze werkwijze is, dat men vrijwel zeker moet beginnen zonder voldoende en zonder behoorlijk gefundeerde hypothesen en daardoor het gevaar loopt zonder bruikbare richtlijnen gegevens te moeten verzamelen. Men zal misschien veel niet relevant materiaal bijeenbrengen en tenslotte zijn doel toch niet bereiken. Weliswaar kan de Nederlandse onderzoeker een aantal algemene denkbeelden omtrent de ontwikkeling van het gezin

[p. 6]

in de Westerse wereld, die hem als uitgangspunt bij zijn studie kunnen dienen, opdoen uit de buitenlandse literatuur, met name de Amerikaanse en de Duitse, maar hij heeft hieraan zeker niet voldoende. Afgezien van de waarde van deze buitenlandse onderzoekingen op zichzelf, zijn deze ongetwijfeld maar van betrekkelijke betekenis als basis voor een gedetailleerd onderzoek van het gezin in Nederlandse bevolkingsgroepen. Daarvoor onderscheidt de situatie van het gezin in Nederland zich te duidelijk van die b.v. in Duitsland en Amerika.

Om deze redenen heeft het veel aantrekkelijks aan het gedetailleerde onderzoek - dat natuurlijk moet gebeuren - een voorlopige, samenvattende studie van het gezin in Nederland als geheel te doen voorafgaan. Een dergelijke studie, berustende op verspreide opmerkingen in sociografische en prae-sociografische literatuur, historische gegevens, statistisch materiaal, eigen observatie e.d. kan leiden tot een voorlopige vaststelling van een aantal kenmerkende eigenschappen van het Nederlandse gezin. Deze denkbeelden kunnen het uitgangspunt vormen voor verder onderzoek en kunnen in dit onderzoek worden getoetst. Nagegaan kan worden waar en in welke mate de in het eerste, samenvattende onderzoek geconstateerde eigenschappen voorkomen.

Deze laatste en naar mijn overtuiging meest juiste weg heeft Dr. Kooy voor zich gezien. Hij heeft in de hier aan de lezer aangeboden studie de beschikbare kennis over het Nederlandse gezin getracht te verzamelen, kritisch te waarderen, te analyseren en zodanig te rangschikken, dat deze een grondslag voor toekomstig onderzoek kan vormen. Naar mijn mening is hij hierin uitstekend geslaagd.

Het welslagen van zijn werk brengt mee, dat het niet slechts kan dienen als een beginpunt voor verdere studie. Het boek geeft een ieder, die zo goed mogelijk over het Nederlandse gezin wil of moet zijn geinformeerd, een beeld en een inzicht, dat voor hem van grote waarde zal blijken te zijn. Ongetwijfeld zal te zijner tijd, wanneer het onderzoek voortgang heeft gevonden - en in dit verdere onderzoek zal Dr. Kooy zelf zeker een belangrijk aandeel hebben - een nog beter boek over het Nederlandse gezin kunnen worden geschreven. Vermoedelijk echter zal deze studie nog vele jaren de beste gids blijven voor degenen, die zich in de problemen van het Nederlandse gezin als sociaal verschijnsel wil verdiepen. Ik moge het boek dan ook een ruime lezerskring toewensen.

Wageningen, oktober 1957

E.W. Hofstee