Het nationaalsocialisme als geestelijk gevaar

[p. 5]

Ter inleiding.

Het bestuur van het op 27 Juni j1. te Amsterdam opgerichte Comité van Waakzaamheid van anti-nationaalsocialistische intellectuelen heeft overeenkomstig de bij de oprichting vastgelegde doelstelling de culturele bestrijding van het nationaalsocialisme ter hand genomen. De eerste vrucht van zijn werkzaamheid is de geschriftenreeks, die heden wordt geopend met de brochure van prof. dr. Ph. Kohnstamm over het nationaalsocialisme als geestelijk gevaar. De verdere geschriften - voorlopig een twintigtal - zullen met tussenpozen van gemiddeld drie weken verschijnen. Zij zullen door hun prijs voor ieder belangstellende toegankelijk zijn. De namen der auteurs zijn waarborg voor het niveau dezer geschriften, terwijl ze naar den vorm zo gesteld zijn, dat ieder landgenoot van enige ontwikkeling ze zal kunnen lezen. Zo richten ze zich tot de massa der intellectuelen. -

‘Waakzaamheid’ is sedert haar oprichting nader bekend geworden door bestrijding van verschillende zijden, niet alleen van nationaalsocialistische. Ten dele op misverstand en vooroordeel berustend, heeft deze bestrijding bij het bestuur bijgedragen tot verheldering van den grondslag waarop wij staan.

De auteurs die wij bereid vonden door geschrifte de verwerkelijking van ons doel te steunen vertegenwoordigen een front van rechts tot links zoals het moeilijk breder had kunnen zijn. Juist hierin hebben sommigen een zwakheid van onze beweging gezien. Zij vergissen zich: deze

[p. 6]

schrijvers zijn niet ‘verbaasd elkander te ontmoeten’. Inderdaad zijn zij in opvattingen verschillend. En in rustiger tijden hebben zij misschien ieder het heil van eigen groeps- en levensverband gediend zonder zich om het verband des geheels te bekommeren: de vanzelfsprekende vrijheid deed hen dit vergeten. Maar nu een gevaar dreigt dat de gemeenschappelijke wortel van ieders ontplooiing zou kunnen doden, nu zijn zij zich die wortel als een dieper-liggend en gemeenschappelijk te verdedigen bezit bewust geworden en scharen ze zich aaneen. -

Dit gemeenschappelijke goed is de vrijheid, hèt geestesgoed bij uitnemendheid van Nederland. De arbeid der grootsten van ons voorgeslacht die haar hebben tot stand gebracht, betekende nooit inspanning tot behoud van een verworven goed, maar strijd tot verwerving. Zo was het bij Willem van Oranje, bij Erasmus en Grotius en het is daarom dat de beschavingsgeschiedenis aan deze namen een blijvende plaats toekent. In haar scheppende vertegenwoordigers is de vrijheid altijd radicaal geweest. Ze had dan de traagheid der overheersende meningen tegen zich, maar de toekomst vóór zich en werd door den tijd in het gelijk gesteld. Zo heeft ieder tijdperk onzer geschiedenis zijn strijders voor de vrijheid op het gebied van samenleving, wetenschap en religie gekend. En slechts daar waar geestelijke beperktheid de vrijheidsdrang knechtte, kon het schijnen alsof de ene streving de andere in den weg stond. Het is voor de Nederlandse vrijheid in dezen zin, dat de stem van Waakzaamheid opgaat.

Is de verscheidenheid van richting der auteurs hiermee gerechtvaardigd, zo bewijst de verscheidenheid der onderwerpen, welke waarden al niet gemoeid zijn met de storm die opsteekt. Het kwam ons juist voor, dat het eerste geschrift tot op den bodem der zaak zou gaan. Het

[p. 7]

nationaalsocialisme is een geestesgesteldheid, alvorens een politiek te worden. Zo verheugen wij ons dat de heer Kohnstamm bereid bleek de rij te openen met: het nationaalsocialisme als geestelijk gevaar, en zeggen hem namens het Comité en de verdere auteurs dank. Het woord van een in brede intellectuele kringen gezaghebbend schrijver zal de geesten bereiden tot principieel inzicht en principiële stellingname.

Nu aldus het alarm is ingeluid, zal de noodklok gehoord worden zolang de vrijheid in nood is in Nederland. De intellectuelen van Nederland, wakker geroepen en tot zichzelf gekomen, zullen den volke verkondigen hoezeer de vrijheid, zíjn vrijheid in gevaar is. En dan, zo hopen we, zal het volk van Nederland afwijzen het juk waaronder een vreemde geest het tracht te vangen, en de vrijheid verwerkelijkend, zichzelf zijn als van ouds. Dan zal de historie kunnen getuigen: ten tweden male heeft, in een hachelijk tijdsgewricht, Nederland de tyrannie verdreven en voor zijn deel de vrijheid in Europa gered.

Dr H.J. POS,

Voorzitter van het Comité van ‘Waakzaamheid’.