Nieuwere literatuurgeschiedenis. Deel 3

[p. 246]

LXIV.
Johan de Meester.

Het ware zeer te wenschen, dat er bestond een geschiedenis der Nederlandsche letterkunde van de vroegste tijden tot den huidigen dag, maar dan een waarachtige geschiedenis, dus niet eene, geschreven in diktongig, verhaspeld Hollandsch, door een theoretisch boekengeleerde, gelijk wijlen de heer Dr. Jonckbloet was.

De geschiedenis zou niet moeten wezen, wat men noemt, geleerd, d.i. waar de geleerdheid buiten-op zit, zonder dat zij is geworden tot wat zij enkel zijn moet, de spier van 't warme leven, dat klopt van vloeiend bloed. Neen, zij zou moeten geven de volledige ontwikkeling van 't geestelijk leven, zooals zich dit uit, op alle mogelijke wijzen, in proza of rijm.

Door alle exacte détail-weten heen, - wèl daarop steunend, maar óók tevens daarboven uit-rijzend, - zou zij moeten geven de levende beelden der enkele personen, zoowel als dat van den langzaam, in het staeg voortschrijden, zich vervormenden, ganschen tijd. Ook zou zij moeten wezen, in het oordeelen, niet dogmatischaesthetiseerend, d-i. consequent-scheef en oppervlakkig

[p. 247]

alles bekijkend naar uit boeken geleerde abstracties. Neen, elk werk, waarover de literair-historicus zou komen te spreken, zou hij zelf behooren te kunnen, het zelf moeten doorvoeld hebben, het zelf tot in hart en nieren geproefd, zooals het meestal samenstemde, of, heenwijzend naar iets verders, schijnbaar streed met den tijd, waarin 't ontstond. En, vervolgens, met zijn doorvoelde begrip, de op elkaêr gelijkende essenties tezamen stellend, tot geheelen of stroomingen van kunst, zou hij, van het individueele, van het wezenlijk-bestaande, gewetens-vol-wetenschappelijk uitgaande, kunnen komen langzamerhand, door objectief-voelen, fijn-begrijpen en breed-groot-zien, tot een juist inzicht en een klare voorstelling van een heel tijdvak, zooals dat is geweest.

Zóó zou de waarachtige literaire historie-schrijver de geschiedenis construeeren van onder-op, van-binnen-uit, en niet, zooals dat hier te lande, gemakkelijkheidshalve, vroeger vaak gedaan werd: van buiten er-naar-toe en van-boven-er-over-heen.

En dan, ten slotte, als de boel tehuis eerst klaar was, en recht-op stond daar, in zijn eigene, door zichzelf voldoende pracht, dán eerst zou de schrijver verder mogen gaan. Dán zou hij mogen en kunnen gaan vergelijken en verklaren met en door de vreemde literaraturen van de landen om òns land heen.

Maar - zooals ik zeg - vóór dat dit wordt gedaan, moet eerst de literatuur-geschiedenis van een land eene, uit en door de literaire kunstwerken van dat land-zelf, begrepene en gevoelde aanschouwing zijn geworden. Want, in het tegenovergestelde geval, wordt zij niets anders en niets méêr dan een met abstracties manoeuvreerende, dom en koud het werkelijk-levende, buiten haar wezenlijke leven om, in een hokje dringende re-

[p. 248]

denatie, waar de mensch, die het levende leven inderdaad wil kennen, niet bijster veel aan heeft.

Wie van de jongeren, nú of later, zal ons iets geven, wat op een zóó ernstig opgevatte, op de eenig-echte literatuur-geschiedenis lijkt?

II.

Tot de vorige beschouwingen ben ik o.a. gekomen door te lezen Deemoed, Johan de Meester's meesterlijk boek.

Wie dit boek bedaard gaat lezen, zich open-stellend met ziel-en-zinnen, moet, noodzakelijk, al heel gauw getroffen worden door iets heel-bijzonders ervan. Leg, terwijl ge er aan bezig zijt, het boek, voor-de-aardigheid, maar eens even neêr. Dan zult gij merken, - en dat zal u een vreugd wezen, - dat gij het boekzelf, dit is, wat erin te lezen staat, niet uit uw binnenste wegkrijgt, door die daad. Neen, het leeft in u ná, en gij ziet het nog, gij hoort het nog, alles, wat daar, echtinwendig- en uitwendig-levend, glas-helder stood, en het is u, of gij met levende menschen en in bestaande werklijkheden, zelf-medelevende, hebt verkeerd.

Dat komt, omdat de schrijver er volkomen in geslaagd is, om èn atmosfeer, - uiterlijke lijn en stand en beweging - èn inwendige, fijn door-werkte ziel erin te leggen, zóó dat dit boek, ook al heeft men het gelezen en weggelegd, toch, als iets werkelijk-door-onsondervondens, in lieve vertrouwdheid bij ons blijft.

Dit boek is dus, eigenlijk-gezegd, geen boek, maar méér nog een stuk leven, een ademend en sprekend, een ziend en voelend, een diep-zacht bewogen stuk le-

[p. 249]

ven, ruim en klaar. Ja, zoo vergeet men als van-zelf, terwijl men dit leest, het gevoelig-sterke, breed-begaafde - men zou wel mogen zeggen, het geniale schrijverstemperament, dat tot zoo'n wonderbaar werk kon komen om alleen te leven in het werk-zelf, het beste en diepste van zijn Zelf, wat hij schiep.

Buitendien is dit boek - wat de menschen zoo noemen - volkomen-rein. Maar dit is óók iets mooi's in Johan de Meester, dat hij die vlekkelooze reinheid van zijn werk niet telkens als met nadrukkelijke etiketjes, van buiten tegen zijn bladzijden plakt, zooals een onbekwame zou doen. Neen, integendeel, de reinheid spreekt hier, zonder dat de schrijver haar ooit noemt, met duidelijke bewegingen uit de dingen, uit alle dingen-zelf, omdat inderdaad dit boek, tot in zijn wezen, er heelemaal van doortrokken is.

Moge deze schrijver stand-houden, fier!

Johan de Meester, Deemoed. S.L, van Looy.

einde van het derde deel.