Okeanos-fragmenten

[p. 4]

Willem Kloos omstreeks 1896

[p. 5]

I. De Okeanos-handschriften en -publikaties

1. Het belang der handschriften

Er zijn van Willem Kloos talloze poëzie-handschriften bewaard gebleven. Verreweg de meeste daarvan bevatten echter verzen van na 1893. Van zijn verzen uit de belangrijkste of, als men wil, enig belangrijke periode van zijn dichterschap, die tot 1893 duurde, is Okeanos vanaf het eerste ontwerp tot de laatste versie in handschrift aanwezig. Niet alleen is dit daardoor het enige van de gedichten uit Kloos' eerste bundel Verzen, waarvan men de tekstgeschiedenis van het begin tot het eind kan volgen, maar ook bieden deze manuscripten de gelegenheid om de werkwijze van Kloos met alle karakteristieke eigenaardigheden daarvan te bestuderen.

Ten slotte ligt niet de geringste waarde van deze handschriften in de omstandigheid, dat de gedrukte tekst, de vorm waarin Okeanos eerst in De Nieuwe Gids en vervolgens in alle edities van Verzen voorkomt, sterk afwijkt van wat de dichter oorspronkelijk geschreven had.

In deze uitgave zijn alle tot nu toe bekende Okeanos-teksten opgenomen, zowel het volledige handschriftenmateriaal als de in eerste druk in De Nieuwe Gids verschenen versies.

2. De inhoud der handschriften

Het handschriftenmateriaal bestaat uit twee groepen. De ene bevat de tekst, soms in verschillende versies, van de enige passage van het hele gedicht waarin de Okeanos-figuur optreedt, gevolgd door een beschrijving van de Titanomachie. Deze groep wordt in het vervolg aangeduid als hs. A., de tekst als O I.

De andere groep bestaat in grote trekken uit drie versies van een tekst, die de mythe van Ganymedes tot onderwerp heeft, en die tot O I slechts in vrij los verband staat.

Deze groep handschriften wordt in het vervolg aangeduid als hs. B., de inhoud ervan als O II.

Voor het aangeven van de verschillende onderdelen, waaruit zowel O I als O II bestaan, is gebruik gemaakt van de omstandigheid, dat weliswaar geen van beide groepen een doorlopend verhaal vormt, maar dat beide zijn opgebouwd uit een reeks op elkaar aansluitende passages van verschillende lengte. Deze passages zijn in onderstaand overzicht genummerd volgens de plaats die zij in het verhaal innemen. Voor de inhoud daarvan wordt naar de corresponderende versregels van de eerste publikatie in De Nieuwe Gids verwezen, welke publikatie achterin deze uitgave is opgenomen.

[p. 6]

Okeanos I	De Nieuwe Gids	Voorkomend in de volgende handschriften
O I 1	vs. 1-15	A I (regels 13-15); A II; A III; A IV
O I 2	vs. 60-69	A I (drie versies)
O I 3	vs. 36-59	A I (twee versies); A II (regels 56-59)
O I 4		A I
O I 5	vs. 75-85	A II; A V
O I 6	vs. 86-93	A V
O I 7	vs. 70-74	A I

Okeanos II
O II 1	vs. 16-34	B I (twee versies); B III; B IV
O II 2	vs. 94-108	B I; B III
O II 3	vs. 109-201	B I; B II; B III
O II 4	vs. 202-229	B I; B II (regels 202-204); B III
O II 5	vs. 230-253	B I; B II; B III; B IV
O II 6	vs. 254-292	B I; B II; B III
O II 7	vs. 293-307	B I; B II; B III
O II 8	vs. 308-324	B V (vijf versies)
O II 9		geen handschrift
O II 10	vs. 325-335	B I

3. De samenstelling van het handschriftenmateriaal

groep A.	A I.	drie bladen kladpapier. Oorspronkelijk folio-formaat tweemaal gevouwen en in vieren gesneden. De bladen zijn tweezijdig beschreven. Inhoud: drie laatste regels van I 1; I 2 (drie versies); I 3 (twee versies); I 4; 17.
	A II.	helft van een dubbel blaadje postpapier. Inhoud: recto: I 1; verso: I 5 en vier laatste regels van I 3.
	A III.	een blaadje kladpapier, van een andere papiersoort dan A I. 1/8 deel van een foliovel. Inhoud: verso I: vss 1-13 (vermoedelijk tekstverlies van de laatste twee regels); recto: schets van de inhoud van Okeanos, verder aangeduid als: Plan.
	A IV.	twee bladen, oorspronkelijk éen dubbel blad, Oud-Hollands papier in folioformaat. Aan éen zijde beschreven. (Orig. Van Deyssel-archief, Delft). Inhoud blad a: I 1. Inhoud blad b: I 3.

[p. 7]

	A V.	brief van Willem Kloos aan Mr. C. Vosmaer d.d. 8 januari 1884 (Dr. G. Stuiveling, De briefwisseling Vosmaer-Kloos, blz. 205. Orig. Vosmaer-archief, Leiden). Inhoud: I 5 en 6.
groep B.	B I.	drie dubbele en vijf enkele bladen, alle van dezelfde geliniëerde papiersoort, gescheurd uit éen of meer schoolschriften. Inhoud: II 2, 3, 4, 5, 6, 7 en 9.
	B II.	drie bladen van eenzelfde papiersoort, ontstaan op dezelfde wijze als A I. Inhoud: II 3, eerste vier regels van II 4; II 5, 6 en 7. B I en B II zijn niet twee geheel afzonderlijke handschriften. Terwijl de bladen a en b van B II een tweede versie bevatten van reeds in B I in eerste ontwerp aanwezige fragmenten, bevat de rectozijde van blad c de eerste vier regels van II 4, waarvan het vervolg in B I voorkomt.
	B III.	twee dubbelbladen folioformaat, waarvan het laatste blanco is. Inhoud: II 1-7.
	B IV.	helft van een dubbel blaadje postpapier. Inhoud: fragment van een brief aan een onbekende, vermoedelijk concept van een niet-verzonden brief, grotendeels bestaande uit afschriften van O II 1 en II 4.
	B V.	zes bladen geliniëerd papier, gescheurd uit een schoolschrift. Inhoud: vijf versies van II 8. Aan één zijde beschreven.
	B VI.	een blad geliniëerd papier, gescheurd uit een schoolschrift. Inhoud: niet door Kloos gebruikte fragmenten.

Tenzij anders vermeld berusten de handschriften in het Letterkundig Museum te 's-Gravenhage.

4. De gedrukte teksten

1.	In De Nieuwe Gids, 1e jaargang, Aflevering 3, februari 1886, verscheen onder de titel Ganymedes op aarde het fragment O II 3. Het beslaat de bladzijden 479-482. Een voetnoot vermeldt: ‘episode uit een grooter gedicht’. Het is aan het slot gedateerd: ‘Januari 1885’.
2.	De Nieuwe Gids, 8e Jaargang, Aflevering 6, augustus 1893, bevatte op de

[p. 8]

	bladzijden 357-371 de volledige tekst, onder de titel Okeanos. (Een fragment.), met uitzondering van de fragmenten I 4 en II 9. De tekst wordt voorafgegaan door de opdracht: ‘Voor den broozen, maar grandiozen en onkreukbaren Alfons Diepenbrock.’ Deze opdracht kwam in alle latere herdrukken te vervallen.
3.	In De Nieuwe Gids van september 1895 werden ten slotte de fragmenten I 4 en II 9 gepubliceerd onder de titel Twee onuitgegeven fragmenten van Okeanos.

De onder 2 genoemde Nieuwe Gidspublikatie werd ongewijzigd opgenomen in de bundel Verzen, die zomer 1894 bij W. Versluys te Amsterdam verscheen. De bundel Nieuwe Verzen (1896) eindigt met de beide onder nummer 3 genoemde fragmenten. In de tweede en latere drukken van Verzen zijn zij aan de verdere tekst van Okeanos toegevoegd.