1800. Blauwdrukken voor een samenleving

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 1341 B 5

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van 1800. Blauwdrukken voor een samenleving van J.J. Kloek en W.W. Mijnhardt uit 2001.

 

redactionele ingrepen

p. 33, 251: de onderschriften zijn direct bij de bijbehorende illustraties geplaatst. De aanwijzingen ‘Links’ en ‘Rechts’ zijn daarom verwijderd.

p. 587-591: de noten zijn bij de bijbehorende nootverwijzingen op de betreffende pagina's geplaatst. De pagina's 588-591 zijn hierdoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 10, 16, 18, 24, 36, 58, 60, 64, 140, 142, 146, 164, 186, 212, 312, 318, 320, 418, 420, 428, 442, 454, 480, 548, 550, 582, 592, 614, 620 en 622) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

1800: Blauwdrukken voor een samenleving

 

[pagina 2]

Deze publicatie is totstandgekomen in het kader van het prioriteitsprogramma ‘De Nederlandse cultuur in Europese context’, dat is mogelijk gemaakt door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). 1800: Blauwdrukken voor een samenleving is het tweede deel van een vijfdelige synthese van onderzoek dat in de periode 1991-1999 is verricht. Vier delen hebben betrekking op de jaren omstreeks 1650, 1800, 1900 en 1950. Het vijfde deel bevat een aantal afsluitende beschouwingen van verschillende auteurs. De stuurgroep van het programma is als volgt samengesteld: prof.dr. M. Bock, prof.dr. J.A.H.G.M. Bots, prof.dr. D.W. Fokkema (voorzitter), dr. F. Grijzenhout, prof.dr. W.P. Knulst, prof.dr. M.J. Petry, prof.dr. P.G.J. Post, mw. prof.dr. M.A. Schenkeveld-van der Dussen, prof.dr. W.C. Ultee. Drs. H.J.W. Nap (NWO) is secretaris van de stuurgroep.

De titels van de vijf delen luiden:

1650: Bevochten eendracht

1800: Blauwdrukken voor een samenleving

1900: Hoogtij van burgerlijke cultuur

1950: Welvaart in zwart-wit

Rekenschap: 1650-2000

 

[pagina 3]

NEDERLANDSE CULTUUR IN EUROPESE CONTEXT

1800 Blauwdrukken voor een samenleving

Joost Kloek en Wijnand Mijnhardt

met medewerking van Eveline Koolhaas-Grosfeld

Sdu Uitgevers, Den Haag

 

[pagina 4]

© De auteurs, 2001

De uitgever heeft getracht de rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen. Indien iemand meent dat rechten niet zijn gehonoreerd, dan kan hij of zij zich wenden tot de uitgever.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op wellke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

isbn 90 12 08562 4

 

[pagina 5]

Inhoud

	Woord vooraf	11
	Voorwerk
Hoofdstuk 1	Positiebepaling	19
Hoofdstuk 2	Panorama: Nederland 1650-1815	25
Hoofdstuk 3	Proloog: een hoogontwikkelde stedelijke samenleving	37
	Urbanisatie en economische ontwikkeling	37
	Stad en politiek	41
	Stad, staat en financiën	44
	Stad en burger	46
	Religie en tolerantie	50
	Stad en regio	52
	Contouren van een communicatiegemeenschap
Hoofdstuk 4	Het vrije debat	61
Hoofdstuk 5	De rechtvaardiging van het bestaan	65
	Eeuwwende	65
	Speculeren over een seculiere samenleving	67
	Mens en samenleving onder het ontleedmes	70
	Nieuwe recepten voor een welgeordende samenleving	71
	Synthese en verbreiding	72
	Nederland: Justus van Effen als intermediair	73
	De rol van de dissenters	79
Hoofdstuk 6	Het gedrukte woord	81
	De groei van het gedrukte woord	81
	De modernisering van het boekbedrijf	82
	Het tijdschrift als communicatiemedium	86
	Een nieuw publiek?	95

 

 

[pagina 6]

Hoofdstuk 7	Sociabiliteit	103
	Voorgeschiedenis	104
	Nederland: achterlijk en voorlijk tegelijk	105
	Het geleerde genootschap	112
	Het publieksgenootschap	113
	Salon en koffiehuis	117
	Reformistische en politieke gezelschappen	120
	De schaal van Nederland	124
Hoofdstuk 8	Een nationale culturele gemeenschap	127
	De ontwikkeldencultuur	127
	Het ontstaan van een publieke opinie	129
	De samenstelling van het culturele publiek	132
	De primi onder de pares	135
	Culturele elite en sociale mobiliteit	137
	Blauwdrukken voor een samenleving
Hoofdstuk 9	Utopie en toekomstverwachting	143
Hoofdstuk 10	Stedelijk republikanisme	147
	Burger in sociale zin	147
	Juridisch burgerschap	149
	De burger als politicus	153
	De cultuur van het compromis	158
	De burger ter discussie	160
Hoofdstuk 11	Een nieuw burgerideaal	165
	Vroegmoderne opvattingen over moreel burgerschap	166
	De achttiende eeuw	167
	De spectatoriale boodschap	169
	De bestiering van het verstand	172
	De vorming van het hart	173
	Cultuurkritiek	176
	Een ethische code zonder religie?	178
	De oude en de nieuwe burger	184
Hoofdstuk 12	Religie	187
	Tolerantie	188
	Tussen rede en openbaring	192
	De privatisering van de religie	196
	De vermaatschappelijking van de predikant	203
	Het kerkvolk	205

 

 

[pagina 7]

Hoofdstuk 13	De natie: de geboorte van de moderne Nederlander	213
	Nationale mythes	215
	Natiebesef en kosmopolitisme	217
	Historisch besef	219
	Een ander vaderland	221
	De taal van de natie	224
	De uitvinding van het buitenland	226
	Nationale identiteit en nationaal karakter	230
	Vaderlandsliefde en nationalisme	232
	De lof der kleine natie	236
	De kracht van de traditie	241
Hoofdstuk 14	De natie: vrouwen en het volk	243
	De natie en de vrouw	243
	Vrouwen in de publieke ruimte	244
	Theorievorming	249
	Vrouwen en de Bataafse Revolutie	253
	De reglementering van het vrouwenbestaan	255
	In internationaal perspectief	259
	De natie en het volk	261
Hoofdstuk 15	Het geluk van de samenleving: onderwijs	267
	Het onderwijs	268
	De Duitse school	270
	De Franse school	271
	De Latijnse school	273
	Beroepsonderwijs	274
	Autodidactiek en genootschapsonderricht	275
	Universiteiten	278
	Hervormingsplannen	281
	Het voortgezet onderwijs	288
Hoofdstuk 16	Het geluk van de samenleving: armenzorg en gezondheidszorg	291
	Problemen in de armenzorg	293
	Nieuwe initiatieven	297
	De Oeconomische Tak	300
	Een ‘Gothisch gesticht’	302
	Gezondheidszorg	305
Hoofdstuk 17	Woord en werkelijkheid	313

 

 

[pagina 8]

	Reportages
	Eenwording in kaart	321
	Natuur & cultuur I	331
	Natuur & cultuur II	361
	Een nieuw beeld van Nederland	371
	Leren spelenderwijs	389
	Tentoonstellingen 1808-1813	409
	Een nationale taal, wetenschap en kunst
Hoofdstuk 18	Cultureel prestige en cultuurbeleid	421
	‘De eer der Hollandsche natie’	421
	Naar een cultuurbeleid	425
Hoofdstuk 19	Een nationale taal	429
	Verscheidenheid en standaardisatie	429
	Genootschappen	433
	Taalbeleid	435
	De omringende landen	438
Hoofdstuk 20	Wetenschap, wetenschapsbeoefening, wetenschapsbeleid	443
	Inleiding	443
	De Nederlandse tradities	445
	Revolutie en wetenschap	448
	Wetenschap en monarchie	449
	Het Koninklijk Instituut te Amsterdam	451
Hoofdstuk 21	Letterkunde: regels, gevoel, idee	455
	Tableau 1800	455
	‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’	460
	Tegen de regels	464
	Gevoel, genie, gezond verstand	466
	Heldenmoed en huiselijkheid	470
	Een hogere werkelijkheid	473
Hoofdstuk 22	Letterkunde: karakter, canon, competitie	481
	‘Verscheidenheid van welgetroffene characters’	481
	‘Menschen, die men in ons Vaderland werkelyk vindt’	485
	‘Met vertaalingen overstroomd’	490
	Literatuurgeschiedschrijving en canonvorming	491
	In Europese context	499

 

 

[pagina 9]

Hoofdstuk 23	Podiumkunsten	503
	‘Kweekscholen voor de deugd’	503
	Een nationale schouwburg	509
	Infrastructuur: Amsterdam en ‘de provincie’	510
	Publiek	514
	Genootschapstoneel	515
	‘Muzijkaale armoede’	517
	Muziek in gezelschap	519
	Amsterdam muziekstad	521
	Amateurs en beroeps	522
	‘Liedjes die evenwel altoos eene zedelyke bedoeling hebben’	524
	Een kleine natie met grote buren	525
Hoofdstuk 24	Schilderkunst, kunstbeleid, nationale smaak	529
	Tekenacademies	529
	Kunstbeleid	532
	Nationaal kunstbezit	536
	‘De nationale smaak der Hollandsche School’	541
	Weerbarstige werkelijkheid
Hoofdstuk 25	Een nationaal forum	551
	Een nieuw staatsgebouw	552
	Het keurslijf van het verleden	554
	De ‘Hogeschool van Patriottismus en Revolutie’	556
Hoofdstuk 26	Het nationale welzijn	563
	Voortgaande planvorming	564
	Maakbaarheid beproefd	566
	Maakbaarheid beteugeld	572
	De ontmanteling van het nationale welzijn	574
	Een beschaafde samenleving denkbaar	578
	Balans	583
	Noten	587
	Literatuur	593
	Personenregister	609
	Illustratieverantwoording	615

 

 

[pagina 621]

Colofon

Het deel ‘Reportages’ is van de hand van Eveline Koolhaas-Grosfeld, die ook de beeldredactie van het boek verzorgde. Henk Gras schreef op ons verzoek de studie ‘Van “kerk van de duivel” naar “leerschool voor het volk”: de emancipatie van het theater rond 1800’, waarop de paragrafen over het toneel in hoofdstuk 23 in belangrijke mate steunen. Verder danken wij alle jonge en gevorderde onderzoekers die voor kortere of langere tijd aan het ‘IJkpunt 1800’ verbonden waren: Arianne Baggerman, Myriam Everard, Margaret Jacob, Gert-Jan Johannes, Nicolle Klinkeberg, Eveline Koolhaas, Bennie Pratasik, Piet de Quay, Peter van Rooden, Lissa Roberts, Joke Roelevink, Gerard Schulte Nordholt en Angelie Sens, alsmede de ‘onafhankelijke buitenleden’ Han Brouwer, Thomas von der Dunk en José de Kruif. Zij leverden ideeën en toetsten kritisch de onze. De Faculteit der Letteren van de Universiteit Utrecht was steeds tot inspanningen bereid om dit private onderzoeksschooltje onder één dak te huisvesten.

Wij zijn de leden van de Stuurgroep, met name Douwe Fokkema, Hans Bots en in het bijzonder Frans Grijzenhout erkentelijk voor hun kritische kanttekeningen. Anna de Haas danken we voor haar voortvarende redactie van de tekst, Geertje Dekkers voor haar assistentie bij het persklaar maken ervan.

Vormgeving: Wim Zaat, Moerkapelle

Zetten en opmaak: van Marle drukkerij bv, Moerkapelle

Lettertypen: Palatino en Syndor

Lithografie: Lithohouse, Rotterdam

Druk en afwerking: Sdu Grafisch Bedrijf, Den Haag

Papier: 115 gr. halfmat MC