Zeldzaame levens-gevallen van J.C. Wyerman

Weyermans eerste biograaf: Franciscus Lievens Kersteman ¹

Kersteman heeft het, volgens moderne marketinginzichten, goed aangepakt door in te spelen op de populariteit van Weyerman. Reeds in het ‘Bericht aan den Leezer’ roemt hij diens schrijverskwaliteiten. Verstandig, omdat hij hoopt dat de Weyerman-liefhebbers ook zijn biografie zullen kopen.

Hij is niet de enige geweest die een graantje van Weyermans succes wil meepikken. Zo wordt de naam van Weyerman menigmaal als lokmiddel in boektitels gebruikt, bijvoorbeeld in De geest van Jacob Campo Weyerman [...] (z.p.z.j.) met scabreuze en liefdesgedichten van anonieme auteurs als Vondel, Van Overbeke en Huygens ², het verradersgeschrift de Openhartige catagismus, Of belydenis der vry metselaaren [...] Gevonde

1 Veel biografische gegevens ontleen ik aan D.J.H. ter Horst: Franciscus Lievens Kersteman, Het leven van een 18e-eeuwschen avonturier. Amsterdam 1937 (Patria II). Ter Horst baseerde zich voor een belangrijk deel op Kerstemans autobiografie Het leven van F.L. Kersteman, professor honorair en doctor der beide rechten [...] (Amsteldam, J.B. Elwe 1792). Andere bronnen zijn: A. Hanou, ‘Gegevens over F.L. Kersteman’. In: Spektator 3 (1973/1974), p. 574-576; W. van Iterson, ‘Franciscus Lievens Kersteman en zijn gedwongen verblijf in Rotterdam’. In: Rotterdams jaarboekje 1951, p. 219-256.

2 Het impressum luidt: ‘Voor de Nieuwsgierige op het Eylandt Foppasie. C.L.XXX.M.D.LXXIV.’. Volgens De Vries, o.c. p. 69 is het jaar van uitgifte vermoedelijk 1754.

[p. 10]

onder de Schriften van den Wel Bekende Campo Wyerman [...]. ('s Hage, by van Os en Bakhuyzen z.j.) ¹ en Het oog in 't zeil, in vijftig geestige vertoogen, door Jacob Campo Weyerman, Geschreeven, geduurende zijne detentie [...]. (Leyden, bij C. van Hoogeveen Jun. en C. Heyligert 1780) ².

Kersteman was schrijver van beroep. Tientallen titels heeft hij op zijn naam staan. Waar hij een gat in de markt zag, deed hij een geschrift in de aanbieding. Een lieverdje was hij niet. Hij werd 64 jaar; daarvan heeft hij zo'n 20 jaar doorgebracht in de cel. Bekend is dat hij voortdurend verwikkeld was in allerlei oplichterspraktijken, de bon-vivant speelde en forse schulden maakte.

Op 20 maart 1728 wordt Franciscus Lievens Kersteman geboren ³. Na een Franse kostschool in Voorburg te hebben bezocht, wordt hij klerk op een Haags advocatenkantoor. Maar niet voor lang,want na ontdekking van zijn malversaties staat hij op straat. Via Brussel vertrekt hij naar Parijs,

1 Zie hierover K. Bostoen, ‘Johannes Onderzoeker en Bernardus Weetgraag, Het aan Weyerman toegeschreven pamflet tegen de vrijmetselarij nader “ontmomd”. In: MedJCW 12 (1989) nr. 3, p. 77-84. Peter Altena dateert het op ongeveer 1760 in zijn ‘Ligt op de Kandelaar. Het maçonnieke verraad van Jacob Campo Weyerman en Thomas Woolston en de mystificaties rond het “genootschap van uitgepikte Mannen”’. In: MedJCW 15 (1992) nr. 3, p. 65-76.

2 De vertogen zouden volgens de titelpagina naar Weyermans handschrift -posthuum - zijn gedrukt: 21 jaar na zijn overlijden. Ook Kersteman doet het voorkomen dat er tussen de geschriften van Weyerman vertogen zouden zijn gevonden. Over het vermeende schrijverschap van Weyerman zie o.a. L.R. Pol, ‘Het oog in 't zeil [...] Werk van Weyerman?’. In: MedJCW (dec. 1978) nr. 10, p. 106-107. C. Kruyskamp acht het aannemelijk dat het eerste gedeelte toch van Weyerman is: MedJCW (mei 1979) nr. 15, p. 154.

3 Zijn zus heette Engelina, geboren in 1726. Volgens Ter Horst, o.c., p. 60 trouwde zij in 1750 met de Ierse kapitein Edward Nethercott, van wie zij reeds twee kinderen had.
Kapitein Nethercott figureert in de Zeldzaame levens-gevallen, p. [130-131] als de rijke Londense minnaar van de schone Pretioza. Acht maanden was ze zijnmaîtresse, waardoor zij haar eigen kapitaal aanzienlijk kon vermeerderen ten gunste van haar relatie met haar werkelijke geliefde De Pletter. In een voetnoot zegt Kersteman weinig van het geslacht Nethercott af te weten.
Kerstemans broer Petrus was twee jaar jonger dan hijzelf; Petrus heeft eveneens verschillende romans geschreven. Zie over hem P.J. Buijnsters, ‘ Petrus Lievens Kersteman, een achttiende-eeuwse romanschrijver’. In: P.J. Buijnsters, Nederlandse literatuur van de achttiende eeuw. Utrecht 1984, p. 114-127.

[p. 11]

waar hij aan een studie rechten begint. Het studentenleven bevalt hem daar zo goed, dat er van studeren weinig terecht komt. Uiteindelijk belandt hij in Leiden, maar ook daar bieden vrouwen en kroegen hem te veel afleiding.

In 1747 begint zijn militaire loopbaan, die eveneens van beperkte duur zal zijn. Kersteman neemtdienst in het Staatse leger. Bij het beleg van Bergen op Zoom wordt hij zelfs bevorderd tot vaandrig wegens heldhaftig gedrag ¹. Wanneer hij met verlof is in Den Haag, raakt hij verwikkeld in verschillende liefdesaffaires. Om zich uit de nesten te werken, licht hij de Haagse juwelier Thomeze op. Hij doet het voorkomen dat hij met een zeker rijk liefje in het huwelijk zal treden; Thomeze gelooft dit en geeft hem voor 2500 gulden aan sieraden mee. Die Kersteman prompt beleent om zijn schulden te kunnen vereffenen ².

Ook in het leger maakt Kersteman zich schuldig aan malversaties. Die leiden in 1750 tot zijn veroordeling tot een jaar en zes weken gevangenisstraf, die hij uitzit in de Bredase militaire gevangenis. Na afloop daarvan volgt wederom een veroordeling, door de Hoge Krijgsraad. Ditmaal wegens de zaak Thomeze. Hij wordt eind september 1752 opgesloten in het Rotterdamse verbeterhuis Klein Padua. Een reeks van historische en sensatie-werken verschijnt van zijn hand, waaronder dat over de oude vechtersbaas Graaf van Slippenbach ³ en over Weyerman. Zijn request tot vrijlating ten spijt blijft hij er zitten tot februari 1759.

Al snel na zijn vrijlating pakt Kersteman zijn ooit begonnen loopbaan in de advocatuur weer op. Ditmaal niet als klerk: hij promoveert in 1759 aan de universiteit te Harderwijk tot ‘Doctor der beide rechten’. Daarna begint een reizend bestaan als juridisch adviseur. Hij trouwt - weliswaar om het geld - en vestigt zich in Zaltbommel. In 1764 wordt hij in Heusden benoemd tot lector juris en Professor honorair, een baan die hem slechts eer, doch geen geld oplevert. Zijn reizende bestaan pakt hij weer op. Hij

1 F.L. Kersteman: De Bredasche heldinne. Ed. R. Dekker [e.a.]. Hilversum 1988, p. 15.

2 Zie vorige noot.

3 Ter Horst, o.c., p. 22-23 meldt dat Kersteman tijdens zijn militaire jaren onder luitenant-generaal Graaf van Slippenbach diende als derde adjudant. Ook zijn broer Petrus Lievens Kersteman zou bij hem hebben gewerkt tot aan diens overlijden in 1755 (als particulier secretaris). Ter Horst, o.c., p.59.

[p. 12]

raakt verwikkeld in diverse louche zaken. Zijn schrijverschap geeft hij echter niet op. Ook juridische werken laat hij van de persen rollen.

Zijn huwelijk blijkt van korte duur. In 1770 wordt zijn scheiding uitgesproken, waarna hij zich in Amsterdam vestigt. Daar speelt hij als horoscooptrekker in op de goedgelovigheid van de burgerij ¹.Drie jaar later wordt hij gearresteerd. Zijn voorarrest duurt twee jaar. Wegens vervalsing van een wisselbrief wordt hij veroordeeld tot 30 jaar tuchthuis en daaropvolgend tot levenslange verbanning uit de provincies Holland en West-Friesland. Ook deze keer voorziet hij in zijn onderhoud door boeken te schrijven. Verzoeken tot vrijlating worden ook nu niet (direct) gehonoreerd, maar in 1786 treffen we hem weer op vrije voeten aan. Vele van zijn geschriften rollen ook in deze periode van de pers. Na publikatie echter van zijn auto-biografie in 1792 is er echter niets meer van Kersteman vernomen. Zijn sterfdatum is niet bekend.

1 Kersteman schreef menig werk onder de naam van de oplichter-astrologist Ludeman. Over Kersteman, Ludeman en Weyerman zie Nieuws tyding uit de anderewaereld, of samenspraak tusschen den beroemden schilder en schryver Jacob Campo Weyerman en den beruchten doctor en astrologist Ludeman. Ed. A. van der Plank. Deventer 1986 (Deventer Drukken 3).