Komplot op volle zee

[p. 137]

Een schot voor de boeg

De stemming op de kampanje is totaal omgeslagen. Ze dringen om Isaäc heen als die, naar buiten wijzend, uitlegt waaraan hij het schip van zijn oom herkent. Want het is zijn oom. Oom Jakob, die nu op het nippertje opdaagt om hen te ontzetten. Zijn schip, een pinas, is al zo dichtbij, dat ze de grof gehakte hondekop op de boeg goed kunnen onderscheiden.

‘Hij heet “De Felle Hondt”,’ vertelt Isaäc. Dat heeft hij uit een vorige brief aan zijn vader. In de positieopgave die ze in Cork kregen, werd immers niets over het schip vermeld.

Het dek staat vol mannen. In de top van de grote mast wappert de Algerijnse wimpel met de halve maan.

‘Kijk uit!’ waarschuwt de chirurgijn, die is blijven opletten.

De muiters schreeuwen. Een eerste man hijst zich op het halfdek en rent op hen toe.

Nog voordat de jongens bij hun musketten zijn, hebben de schipper, de chirurgijn en Klaas, die naar boven is gekomen, hun pistolen al afgevuurd.

Maar...?

Maar - ook de muiters hebben geschoten.

En het is de schieman, zien ze nu, die halverwege lijkt te struikelen en voorover op dek zakt. De schieman alleen.

‘Wat betekent dat?’ stoot de schipper uit. Zijn zelfverzekerdheid is ineens verdwenen. Hij legt zijn pistool opzij.

Allen staren naar buiten. Vanaf de borst van het bewegingloze lichaam ontstaat een rode vlek.

Isaäc voelt zich koud worden. Of hij helemaal verstart. Tegelijk denkt hij dat Claeszoon nu zou horen te schelden, heel ontevreden, dat het dek moet schoongeschrobd. Zo'n opmerking die hij altijd maakt. Isaäc schudt zijn hoofd. Het is zo tegenstrijdig wat hij voelt.

Hij draait zich om. Op ‘De Felle Hondt’ staan de geschutspoorten open, ziet hij.

‘Eerst verraadt hij ons, dan verraadt hij zijn soort,’ zegt de schipper luid. ‘Nee.’ Klaas' stem klinkt schor. ‘Ik ken hem. Hij wilde terug. Het was ook niks voor hem.’

Derck komt naast Isaäc staan. ‘Ze hijsen een andere vlag,’ wijst hij.

[p. 138]

Inderdaad. De wimpel op de pinas zakt. Het oranje, wit en blauw klimt er voor in de plaats.

Binnen horen ze de muiters op dek teleurgesteld tieren.

Een kanon op ‘De Felle Hondt’ gaat af. Boemmmm. Het dreunt over het water. De kogel slaat voor ‘De Silvere Dolphyn’ in zee.

‘Een schot voor de boeg,’ konstateert de schipper kalm.

Voor de tweede maal wordt er gevuurd. Gekraak vooruit. De blinde steng met de zwarte bloedvlag is van de boegspriet geschoten.

Maarten en Klaas lachen. De jongens springen op en neer.

Maar Claeszoon is weer de oude. ‘Zonde van die steng. Of er al geen schade genoeg is,’ moppert hij.

Ons laten ze barsten, maar de heren helpen ze. Razend, schuimbekkend stampt Harmen op dek. In blinde woede slaat hij om zich heen. De muiters blijven uit de buurt. Alleen Rochus, die hem wil troosten, komt te dichtbij en wordt tegen het dek geslingerd.

Dan zakt Harmen op een van de kisten, voor het dekkanon aangesleept, en slaat zijn handen voor zijn gezicht. Hij scheldt. Hij huilt van spijt om de gemiste kansen. Zijn schouders schokken.

Joris trekt Rochus overeind. De anderen lopen zonder leiding verward dooreen. Ze kijken naar het langszij-komende schip. Vanaf de pinas worden ze toegeschreeuwd.

Hun overgave wordt geëist. Bedenktijd is er niet.

Maar niemand bedenkt zich ook. Ze werpen hun wapens weg. De een rukt zijn hemd uit. De ander zwaait met zomaar een lap. De muiterij is definitief verloren.

Harmen kijkt niet op.

De muiters zijn in een hoek van het kuildek bijeengedreven. Ze worden bewaakt door manschappen van ‘De Felle Hondt’. Intussen is haastig de staatsietrap uitgehangen.

De man die het eerst omhoog klimt is kennelijk de schipper. Degeen die hem volgt is klein en gezet. Hij draagt een lange gele burnoes met als gordel een brede met gouddraad doorstikte groene sjerp; op zijn tulband schitteren vooraan een paar grote edelstenen. De kleding van een voorname Algerijn. Hij is boven. Zijn bruin gezicht steekt sterk af tegen de blozende kleur van de schipper, die hem bij het laatste stuk de hand reikt. Zijn korte zwarte baard priemt naar voren, als hij snel de toestand rond-

[p. 139]

om opneemt. Daarna lopen beiden naar Claeszoon en Isaäc, die al op hen wachten.

Isaäc staat tegenover zijn oom.

Ze kijken elkaar aan. De ander trekt de jongen naar zich toe. In rad Portugees begint hij tegen hem te praten. ‘Isaäc, meu rapaz, como me sinto feliz em ver-te!’

Isaäc antwoordt automatisch. Zijn oom omhelst hem. Overstelpt hem met heilwensen en zegeningen. Maar Isaäc is teleurgesteld. Omdat hij het zich anders voorgesteld heeft misschien. Een andere ontvangst. Een andere oom ook. Niet deze man in zijn Turkse kleren, die in niets op zijn vader lijkt.

Claeszoon nodigt hen naar binnen. Hij en zijn collega hebben elkaar lang de hand geschud. Zijn het bekenden van vroeger? vraagt Isaäc zich, door zijn eigen verwarring heen, nog af.

Hij loopt naast zijn oom mee. Bij de deur kijkt hij om. Klaas en de konstabel zijn verdwenen. Zijn ze op zoek naar de bootsman en de timmerman? De chirurgijn zit geknield naast de schieman. Hij heeft het lichaam op de rug gerold. Mompelend kijkt hij ernaar, pakt de pols en schudt zijn hoofd.

Binnen, waar Derck de allerergste brokstukken snel aan de kant heeft geveegd, is het een drukte van belang.

Allereerst, omdat de twee schippers elkaar inderdaad kennen. Nog uit Enkhuizen. Siewert Pieterszoon, zoals de schipper van Isaäcs oom heet, heeft ook Claeszoons vrouw nog gekend. Mooi Anna, noemt hij haar. Hij wijst op Derck. ‘En dit jong? Is dat jouw zoon?’

Claeszoon praat er overheen. Zegt bijna gehaast iets over de dood van zijn vrouw en vraagt dan naar andere bekenden. Maar Pietersz is ook al jaren weg. Hij begint het voordeel van de zeeroverij boven de kaapvaart uit te leggen. Een kaper vaart weliswaar voor zijn land, maar wat hij buitmaakt moet hij afdragen. En zijn beloning wordt door de heren van het zogenaamde prijsgerecht aan wal beknibbeld. Hetzelfde wat Claeszoon Isaäc al eens heeft voorgehouden.

Oom Jakob duurt het te lang. Hij komt tussenbeide. Eerst in Portugees, dan in gebrekkig Hollands. Er moet van alles geregeld worden.

Het moeilijkste punt vormen de muiters. Claeszoon wil dat ze berecht worden. Siewert Pieterszoon daarentegen zou ze graag aan boord nemen. Aan sterke vechtlustige kerels heeft hij nu eenmaal altijd een tekort. En hij vaart het liefst met Hollanders. Bovendien heeft hij, van eigen geld

[p. 140]

zoals hij nadrukkelijk stelt, vijfentwintig christenslaven losgekocht. Hollanders, Zeeuwen, Friezen.

‘Heb jij die losgekocht?’ vraagt Claeszoon verbaasd.

‘Ja, wie anders zou het moeten doen.’

‘Nou,’ komt er aarzelend uit, ‘vanuit de Republiek zijn toch gezanten aangesteld.’

Pieterszoons reactie is er naar. Hij spuugt op de grond.

‘Gezanten,’ walgt hij. Volgens hem denken de heren die in Algiers en Tunis zijn gekomen alleen aan hun eigen gewin. Het geld dat ze vanuit Holland ontvangen om slaafgemaakte zeelui los te kopen, steken ze meest in eigen zak.

‘Geef mij die muiters,’ dringt hij aan. ‘Claeszoon, je krijgt er immers vijfentwintig vakbekwame maats voor in de plaats.’

‘Ze horen aan de zwaarste ra,’ houdt Claeszoon koppig vol.

Ook Isaäc en oom Jacob mengen zich in het gesprek, waarbij Isaäc telkens de woorden van zijn oom vertaalt. Tenslotte geeft de schipper onwillig toe.

‘Laat ze anders de keus, man!’ roept Pieterszoon uit. ‘Bij jou hangen aan de ra. Of bij mij werken aan boord.’ Brullend van het lachen leunt hij voldaan achteruit.

De muiters worden in een keer naar ‘De Felle Hondt’ overgebracht. Ze moeten zelf roeien.

Harmen zit naast Rochus op de doft. Aan de andere kant Reinout.

‘We zijn er nog goed afgekomen.’ De lichtmatroos haalt opgelucht adem. Hij kijkt branieachtig om zich heen. ‘Man,’ zegt hij, zijn woorden dik aanzettend, ‘ik voelde het hennepen venstertje al om mijn nek trekken. Nee, we zijn er goed afgekomen.’

Harmen lacht zuur. Goed? Noem je dat goed? Ja, wat maakt het jou ook uit, denkt hij. Maar mijn schip. Het schip waarnaar ik gekeken heb, samen met die twee meelopers, Rochus en Joris, mijn schip is verspeeld.

‘Laten we niet voor eigen rekening varen, in de zeeroof zitten we toch,’ kletst Reinout opgewekt verder.

‘Ik had nou eens schipper zullen zijn,’ sist Harmen voor zich uit. ‘Ik. Ik. Ik had jullie gezegd wat er gebeurde. Ik had jullie eens wat laten zien. Ik.’

‘Ja, ja Harmen. Je had gelijk,’ mompelt Rochus automatisch en vermoeid.

[p. 141]

Isaäc en zijn oom zijn naar dek gegaan. Isaäc laat de plunjezak en scheepskisten van de muiters doorzoeken. Hij hoopt zo nog meer van de eigendommen van koopman Van Wansinck terug te vinden.

Derck mocht niet mee. Hij moest wijn inschenken voor de beide schippers.

De mannen voelen elkaar na al die jaren niet meer aan. Derck merkt het al, terwijl hij de wijn in de fluitglazen schenkt. Ze zijn elkaar ontgroeid. Dat zei zijn moeder in Brabant altijd, wanneer iemand na jaren in het dorp terugkwam. Ach, ze zoeken het maar uit, denkt hij. Toch is hij niet in staat om wat om hem heen gebeurt, zomaar van zich af te zetten. Kon hij eerst toch wel. Het komt door Isaäc misschien, valt hem in, dat is eigenlijk ook een trage.

En onwillekeurig kijkt hij naar de twee die aan tafel zitten. De schipper ziet er moe uit. Geen wonder ook. Als je denkt dat op jouw schip nooit iets kan gebeuren en dan krijg je me daar een muiterij, nou.

Ze ergeren elkaar, valt Derck op. In elk woord dat ze zeggen. Claeszoon laat hem de houten doos met anijskoeken pakken. Door die echt Hollandse dingen breekt het ijs even.

Meteen daarop is het alweer mis, als Pieterszoon vertelt dat hij erover denkt mohammedaan te worden. De tulband op te zetten, zoals hij het noemt.

‘Jij Siewert? Jij een renegaat?’ schreeuwt Claeszoon minachtend.

Het maakt Pieterszoon kennelijk niet veel uit voor afvallige uitgescholden te worden. En van Claeszoons minachting trekt hij zich al evenmin veel aan. Als hij eenmaal Turks is, zal hij een rijke weduwe kunnen trouwen, vertelt hij. Hij heeft al een tijd een oogje op haar. Zij drijft een grote kamelenstal. ‘Zo zijn we reders naar twee kanten. Ik op “De Felle Hondt” die ik heb overgenomen. Zij met haar schepen van de woestijn.’ In een teug giet hij zijn wijn naar binnen. Zet zijn glas op tafel en wijst Derck bij te schenken.

Claeszoon zwijgt. Op zoveel onverschilligheid waar het godsdienstzaken aangaat, heeft hij kennelijk geen antwoord meer.

De ander stelt een paar vragen over Holland. Maar als hij telkens een kortaf brommend antwoord krijgt, zegt hij niets meer en drinkt traag van zijn wijn. Aan zijn ijdele houding verandert overigens niets.

Het is dan ook een opluchting als de chirurgijn binnenkomt. Hij heeft vier zilveren schaaltjes en een bos zilveren lepels onder zijn arm, die hij op tafel legt.

[p. 142]

‘De jongeheer vond ze in de plunjezak van Harmen. Ik moest ze bij u brengen; u wist ervan,’ zegt hij tegen Claeszoon.

Verder rapporteert hij dat de neergeslagen bootsman en timmerman het goed maken.

Pieterszoon leeft op. ‘Maar man, ben jij meester-chirurgijn?’

‘Ja, schipper.’

Of hij scheren kan?

Maarten Maartensz lacht. Het was het eerste dat hij leerde: baardsnijden en haarknippen.

Pieterszoon wrijft over zijn stoppels. Hij wil dat de chirurgijn hem meteen helpt. ‘Ik heb zelf wel een goeie bottenkapper en aderlater aan boord, maar de vent is bar onhandig met het scheermes.’

De chirurgijn neemt hem mee naar de kombuis, waar hij eerst warm water moet klaarmaken.

‘Hè, hè,’ flapt Derck eruit als de deur dichtvalt.

De schipper kijkt hem aan.

‘Met permissie schipper,’ voegt de jongen er snel aan toe.

Maar daar gaat het niet om. De schipper wijst hem naar de vrijgekomen stoel. Aarzelend gaat Derck zitten.

‘Ik wilde je bedanken, Derck. Jij hebt ons gered,’ zegt Claeszoon ernstig.

Derck maakt uitvluchten. Hij was met Isaäc samen tenslotte.

De schipper aarzelt. ‘Ja, maar er is meer.’ En dan moeizaam komt zijn voorstel. Hij heeft hem zo de hele reis aan de gang gezien. Zou hij geen stuurmansleerling willen worden? Hij kan Derck leren omgaan met de gebulte kaarten, met astrolabium, met kompas. Goed, alle instrumenten. Derck zakt wat onderuit. Hij weet niet wat te antwoorden. Hij knikt maar.

‘Je vader zal ik schrijven als we in Amsterdam zijn,’ besluit de schipper. ‘Maar hij zal mij moeten toestaan dat ik je de rechte confessie bijbreng.’ Derck voelt dat hij begint te lachen. Hij onderdrukt het.

Isaäc en zijn oom staan op de kampanje. ‘De Silvere Dolphyn’ en ‘De Felle Hondt’ hebben saluutschoten gewisseld en zijn uit elkaar gegaan. Op dek zitten twee man aan een lange zak van zeildoek te naaien. Zo een die gebruikt wordt om gestorven maats in overboord te zetten.

‘Hij is voor de schieman,’ wijst Isaäc. ‘Hij werd neergeschoten toen hij naar ons wilde overlopen. Gek, dat juist hij is getroffen. Hij was de

[p. 143]

bangste van het hele schip.’

‘Het is niet erg als je bang bent,’ zegt zijn oom filosofisch.

‘O, maar dat bedoel ik ook niet, oom. Hij was echt laf, durfde nooit iets en...’

Zijn oom laat hem niet uitspreken.

‘Lafheid en angst zijn niet hetzelfde. Als je bang bent, heb je daar een reden voor. Ga dan niet tegen je angst in. Kijk naar die reden. Wees bang met hersens. Dat is de enige manier om aan gevaar te ontkomen.’

Hij heeft het nu niet meer over de schieman, begrijpt Isaäc. Maar over zichzelf, en over hem en zijn vader en alle joden, nee over iedereen die beseft dat er wel een moment kan komen dat hij vluchten moet.

Zijn oom staart in de verte. ‘De Felle Hondt’, het schip dat hij als piratenreder voor zich heeft laten varen, is niet meer dan een vlek.

In het licht van de beginnende schemering ziet Isaäc dat zijn baard niet zo zwart is als hij 's middags dacht. Er zitten een massa stugge grijze haren in.

‘Ik ben blij dat u er bent, oom.’

Nu pas merkt hij dat oom Jakob toch wel op zijn vader lijkt. En als zijn oom zijn duimen achter de brede gordel steekt en met de overige vingers zenuwachtig op zijn buik trommelt, doet het Isaäc denken aan zijn vader, die nooit van zijn pas gewassen kanten kragen af kan blijven.

‘Echt blij,’ herhaalt hij.

‘Ik ook, Isaäc.’ En na een tijdje: ‘Ik mag je wel. Als ik zo begin te praten als zoëven, worden mijn dochters er altijd kwaad om.’