Komplot op volle zee

[p. 2]

[p. 7]

Isaäc wordt gezocht

Zwart geblakerd hout. Een versplinterd boegbeeld. Het fokkezeil vooraan hangt slap omlaag. Er zitten brandvlekken en gaten en scheuren in het doek.

Opzij van het schip drijft een sloep waar een langwerpig pak in wordt gehesen. Een draagbaar. Ligt er iemand op?

Isaäc staat vanaf de wal te kijken. ‘De Bruinvis’, een van zijn vaders oudste schepen, is de palengordel voor de haven binnengevaren. Nu ligt het aan een zware meerpaal. Het water van het IJ schittert. Isaäc moet zijn ogen dichtknijpen en tussen zijn wimpers doorgluren. Hij rilt en trekt zijn korte mantel steviger om zich heen. Gek, juist nu de zon doorbreekt, merkt hij dat hij het koud heeft.

De sloep komt dichterbij. Boven het geplas van de riemen uit hoort Isaäc iemand hard kreunen. Soms wordt het even zachter en klinkt het hortend, maar het houdt niet op. Een paar passen van hem af stoot de boot tegen de beschoeiing. De bootsman springt aan wal. Hij ziet de jongen staan. En terwijl hij met een hand het touw vastsjort, neemt hij met de andere zijn muts af. ‘Jongeheer Isaäc,’ groet hij.

Verder let hij niet op hem. Hij veegt zijn handen aan zijn wijde broek af en roept: ‘Op de wal met hem. Nee, Steven, jij zijn voeten!’

De baar schuurt over de grond. En de man erop schreeuwt maar en schreeuwt, terwijl zijn lippen toch nauweljjks bewegen. Isaäc knielt bij hem neer. Het is Hannes. De matroos is voor de reis wel drie keer bij zijn vader geweest met boodschappen van de schipper. Hij heeft in de keuken gezeten en daar wat gedronken. En zij hebben samen gevochten, maar niet echt... en de kokkin was bang voor de pannen en schalen en heeft zijn moeder erbij gehaald... Alleen, Hannes herkent hem niet meer: hij ligt met open ogen te ijlen. Zijn gezicht is rood opgezwollen.

‘Hannes.’ Isaäc weet niets te zeggen. Zou hij hem durven aanraken? Een matroos met zijn arm in verband stoot hem opzij. De mannen tillen de baar op.

Isaäc kijkt de bootsman aan. ‘Wat...? Wat is er gebeurd?’

‘Hij vraagt wat er gebeurd is.’ De man met de gewonde arm lacht spottend.

‘Wat er gebeurd is? Of het schip nog gerepareerd kan? Of er veel scha-

[p. 8]

de is? Om de duiten gaat het, om het geld van zijn ouwe vaar.’

‘Ik vraag naar Hannes.’ Isaäc dringt zich voor de man. Woedend zwaait hij met zijn armen. Dan stapt hij terug. Waarom zou hij het uitleggen? De man zal hem niet eens willen begrijpen.

De bootsman steekt zijn handen in zijn zakken. ‘Het was een Duinkerker, jongeheer Isaäc. Een Duinkerker kaper. Hun schip viel ons voor Texel aan. We schoten hun grote mast weg. Zij raakten onze boeg. En Hannes werkte op het voorschip.’

Onder het zeildoek bewegen de handen over de borst. Of ze iets zoeken. Hannes schudt nu zijn hoofd. Zou hij de bootsman verstaan hebben? Maar hij kijkt niet naar hem. Zijn ogen draaien wild heen en weer en lijken de hemel af te zoeken.

‘Wondkoorts.’ De bootsman haalt nog steeds met zijn handen in zijn zakken, zijn schouders op. ‘Begin je niks tegen. Zelfs jullie knappe doktoren niet.’

‘Mij krijgen ze zo gek niet meer. Ik ga niet meer naar Italië. Aan mij geen Straatvaart meer.’ De man met de verbonden arm buigt zich naar hem toe en sist: ‘Krijg zelf de kogels maar voor je kop. Van de Duinkerkers. Van de Spanjolen. Van de Barbaren. Van de Turken. Ik vaar niet meer voor een jood. Ik niet. Ik niet.’

De bootsman schuift zich tussen hen in. ‘Hou je bek, Steven.’

‘Kerel bemoei je d'r niet tegenan. Je heb nou niks meer over me te zeggen. Hier aan de wal ben ik vrij man. Ik zie je toch niet meer terug. Ik monster aan voor de Oostvaart. Korte reizen naar de Oostzee. Geen gevaar. Ik vaar niet meer voor...’

Hannes probeert zich op te richten. Hij mompelt iets. Het is niet te verstaan. Voorzichtig drukt Steven hem terug.

‘Breng hem naar huis,’ beveelt de bootsman. Hij bukt zich, maakt het touw los en gooit het omlaag in de sloep.

Er zitten nog twee mannen in. Ze stoten de boot af.

Isaäc kijkt de dragers na. Ze lopen de kant van de Schreierstoren op.

De bootsman draait zijn muts door zijn handen. ‘Zeg het niet tegen uw vader, jongeheer. Steven... nou ja, hij moet nog gage halen.’ Hij aarzelt. ‘Neem het hem maar niet zo kwalijk, dat hij zo uitviel.’ De bootsman zet zijn muts weer op. ‘Hannes was getrouwd met zijn zuster, weet je. En nou komt hij hem zo thuisbrengen.’

‘Ja.’ Isaäc knikt. De ander loopt door. Achter de mannen in de verte aan. ‘Ik zal heus niks tegen vader zeggen,’ roept hij hem achterna.

[p. 9]

Isaäc draait zich om. Hij rilt weer. Hij voelt aan zijn schouder of hij zijn gele satijnen mouwen wel goed aan zijn wambuis heeft geknoopt. Ja, alle knopen zitten vast. Misschien had hij beter zijn blauwe wollen mouwen aan kunnen doen, zoals zijn moeder wilde. Ach, hij heeft zoveel losse mouwen die warmer zijn. Maar hij was bang geweest dat de jongens hem weer zouden uitlachen omdat hij zo'n koukleum is. Daarom had hij die dunne aangeknoopt. Al had hij gezegd dat het was omdat ze zo goed bij zijn gele pofbroek pasten. Die uitvlucht had hij net op tijd bedacht. Want zijn moeder prees zijn blauwe mouwen juist omdat die zo goed met zijn blauwe kousen samengingen. Alleen, hij wilde ze absoluut niet. In zijn kwaadheid had hij zelfs Hollandse woorden door zijn Portugees gemengd.

Ze was ervan geschrokken. Zoiets paste een Da Costa Silva niet, vond ze. En nou heeft hij het koud. Isaäc zucht.

De sloep is bijna bij het schip. Hij is juist naar de haven gegaan om te kijken. Om aan boord te klimmen en in het ruim te onderzoeken wat er allemaal uit Italië is meegenomen. Maar dat was vóór Hannes aan land werd gebracht. Nou interesseert het hem niet meer.

Steven schold hem uit. Of hij er wat aan doen kon, of zijn vader. Precies zoals de jongens hem wel uitschelden als ze ruzie hebben. Voor jood. Het is wel gek. Je vader zegt dat je er trots op moet zijn dat je een jood bent. En voor anderen is het een scheldwoord. Zou Hannes hem ook uitschelden als hij iets kon zeggen?

Wanneer hij een paar grote vaten ontwijkt die midden op de weg staan, botst hij tegen een lange in grijs en zwart geklede man op.

‘Hee, Isaäc.’

Isaäc kijkt geschrokken op. ‘Dag meneer Van Wansinck,’ mompelt hij. De ander is dik. Overtuigd van zichzelf, met een hand in de zij, kijkt hij op hem neer. Over zijn zware wangen lopen rode en blauwe adertjes. ‘En, Isaäc, weet jij dat misschien, heeft je vader al beslist? Nou kan hij nog meedoen met onze West-Indische Compagnie.’

Isaäc neemt zijn breedgerande hoed af.

‘Ik ben niet zo op de hoogte sinjeur,’ zegt hij voorzichtig, ‘ik ben pas een beetje in de leer. Natuurlijk heeft hij me verteld over de bouw van ons nieuwe schip, “De Silvere Dolphyn”. Ik ben ook mee naar de werf geweest. Maar in zaken van gewicht...’ De hoed tegen zich aangedrukt, een arm in de hoogte, schudt hij zijn hoofd.

‘Kom, kom. Je hebt toch wel wat opgevangen?’

[p. 10]

Isaäc aarzelt. Hij wil niet laten merken dat hij zich niet laat uithoren. Want natuurlijk weet hij wel iets. Vader heeft er met moeder over gesproken. Maar dat kan je helemaal niet vertellen. Zeker niet tegen koopman Van Wansinck, die altijd beweert dat zijn vrouw in de keuken hoort en nergens anders. Ik ben alleen tevreden zolang de bak- en braadlucht in je haar hangt, zegt hij elke dag opnieuw tegen haar. Wel tien keer. Dat weet Isaäc toevallig van zijn zoon Sijmen.

‘Nou, kom?’

‘Ik heb hem wel eens horen zeggen, dat het risico zo groot was. Maar ik weet echt niet of dat over de nieuwe Compagnie ging.’

‘Het risico groot!?’ Koopman Van Wansinck blaast. Hij lacht alle bezwaren weg. Nu de Republiek der Verenigde Nederlandse Provinciën, na het Twaalfjarig Bestand, weer met Spanje in oorlog is, heeft de Compagnie alleen maar goede kansen. Ze zal speciaal schepen bewapenen om de grote Spaanse galjoenen buit te maken. De Spanjaarden varen met hun ruimen vol goud, zilver en Braziliaans verfhout van West-Indiën naar Spanje. Met zo'n buit in het vooruitzicht praat je niet meer over risico. Bovendien, het is oorlog tenslotte. Daar moet je gebruik van maken.

Isaäc denkt aan Hannes. Hij vertelt hoe de matroos aan land werd gebracht.

‘De Duinkerkers natuurlijk,’ gromt Van Wansinck geërgerd. Zijn gezicht wordt nog roder. ‘Dat gespuis. Daar moest eens harder tegen opgetreden worden. Ze laten zich maar gebruiken door die Spanjolen. Dat roofnest moet uitgebrand.’ Nijdig tikt hij met zijn stok tegen een vat. Luistert en tikt nog eens. ‘Het is niet eens vol,’ moppert hij. ‘Hm. Doe in ieder geval je vader de groeten, Isaäc.’ Met wijde passen loopt hij door. Isaäc gaat naar zijn vriend Ruben. Hij slaat een smalle straat in. Als hij omkijkt, ziet hij Samuel, de klerk van zijn vader, over de kade hollen. Wat heeft die een haast, denkt hij, anders is hij zo vlug niet.

Ruben is niet thuis. Zijn moeder, die zelf opendoet, zegt dat hij weer bij de rabbi is. Om uit de heilige boeken te leren. De rabbi is heel tevreden met hem. Ruben kan al hele stukken van de thora uit zijn hoofd opzeggen. En Hebreeuws, daar is hij zo goed in. De rabbi zei dat hij nog nooit een leerling had gehad, die zo snel...

Isaäc heeft het verhaal al meer gehoord. Elke keer als Ruben niet thuis is, krijgt hij de hele uitleg weer. Hij knikt maar. Het is trouwens waar ook. Ruben weet veel en veel meer van de bijbel dan hij. En hij kan je

[p. 11]

[p. 12]

ook precies vertellen wat je wel en wat je niet eten mag. Dingen waarvan de Hollandse jongens allemaal niets begrijpen. Maar een goed koopman zal Ruben nooit worden. Wil hij ook niet, misschien ziet hij zichzelf wel als een geleerde rabbi.

Als Rubens moeder even stopt, zegt Isaäc snel gedag.

‘Isaäc, wacht eens,’ roept ze hem achterna. ‘Samuel is langs geweest, je vaders klerk. Hij zocht je.’

‘Waarvoor?’

Ze spreidt haar armen uit. ‘Hoe zou ik dat weten. Ik had het zo druk. Ik had geen tijd om te luisteren. Ruben moest naar de rabbi, maar hij zag er uit! En hij hoort er toch goed uit te zien. Want al is de rabbi nog zo tevreden, het past je niet dat je smerig bij hem komt, maar Ruben leert goed, binnenkort mag hij zelfs misschien...’ Ze houdt even op, kennelijk is ze vergeten wat Ruben precies mag.

Isaäc loopt snel door. Nu in de richting van de scheepswerven. Hij komt bij een gracht. In de verte voor hem, staat hun dienstmeisje op de brug. Ze kijkt in het rond. Dan keert ze zich om en loopt terug.

Pieter, de zoon van de scheepsbouwer, is niet op de werf. Wel ziet hij Symen van Wansinck.

‘Ik zag je vader nog.’

Maar dat kan de jongen niet schelen. ‘De spanten van ons nieuwe schip staan al bijna allemaal.’

‘Ons nieuwe schip is klaar,’ zegt Isaäc. ‘Het kan zo uitvaren.’

‘“De Silvere Dolphyn”, hè?’

‘Ja.’

‘Ons schip gaat “Vrouw Fortuyn” heten. Maar mijn vader huurt geen beeldhouwer. Zoals jouw vader. Die heeft de dolfijn op de boeg door een echte beeldhouwer laten snijden.’ Spijtig schopt Symen een stuk hout voor zich uit.

‘Isaäc! Isaäc!’ Een vrouw roept hem. Isaäc herkent de stem. Het is hun kokkin. Snel trekt hij Symen achter een stapel balken.

‘Maar je wordt geroepen?’

‘Sssst.’

De kokkin loopt voorbij. Ze horen haar zuchten en in het Portugees mopperen; ‘Este rapaz de diabo. Onde se meteu este malandrim!’

Symen stoot hem aan. ‘Hé, wat zegt ze?’

‘Ze vloekt. Ze scheldt me uit voor duivelsjong.’

De jongens sluipen weg. ‘Ze heeft natuurlijk weer een boodschap voor

[p. 13]

me,’ grinnikt Isaäc. ‘Vroeger haalde ik altijd alles voor haar. En nou denkt ze dat ik dat nog steeds doe.’

Als ze op de helling komen waar de timmerlui bezig zijn, is de kokkin er al geweest. ‘Je wordt gezocht, jongeheer Isaäc,’ waarschuwt de meester-timmerman hem. Voor hij kan antwoorden, trekt Symen hem mee naar voren, naar de boeg.

Later lopen ze samen terug naar de stad. Ze spreken af 's middags naar het oefenen van de schutterij te gaan kijken. ‘Ze gaan musketschieten,’ weet Symen, ‘in de doelen.’

‘Toch is het idioot,’ bedenkt Isaäc opeens.

Symen kijkt hem verbaasd aan. ‘Waar heb je het nou over?’

‘Nou, dat dikke Maria, onze kokkin bedoel ik, mij op de werf zou zoeken, alleen maar omdat ik een boodschap moet doen. Dan kan ze toch net zo goed zelf gaan.’

‘Ja.’

Ze blijven staan. Dat ze het niet meteen bedacht hebben! Maria was vast gestuurd. Anders had ze zich niet helemaal naar de werf gesleept. ‘Isaäc! Isaäc! Heeee, jongeheer Isaäc!’ Maar nu is het een man die hem roept. Die met zijn stem de hele gracht overschreeuwt.

Isaäc kijkt om.

Schipper Claeszoon van ‘De Bruynvis’ holt op hem af ‘Waar zat je Isaäc? Je vader laat je zoeken door de hele stad. Er is een brief gekomen. Een brief uit Algiers, uit Barbarije!’