|
| |
| |
| |
XXIII. Hoofdstuk.
Twee jaren zyn verloopen, sedert de dubbele huwelyksplegt te Dusseldorf gevierd werd. Alle onze persoonaedjen bevinden zich te Antwerpen. Vrouw Klara, zoo als Frederik het in zyn dagboek zegde, heeft voor eeuwig vaerwel aen haer vaderland gezegd en hare fortuin te Antwerpen overgebragt. Allen maken slechts een huisgezin uit.
Zekeren morgen bood zich eene lange magere persoonaedje aen de wooning aen en vroeg om den heer Frans te spreken. Men liet hem onmiddelyk binnen treden en een stond later hoorde men de woorden:
‘De heer Van Hardenhoek!’ en ‘myn goede vriend Frans’ in de zael weêrgalmen.
De twee vrienden drukten zich de hand.
‘Welk een onverwacht geluk, u hier te zien?’ zegde Frans.
‘Het geluk is voor my, myn brave’ zegde Van Hardenhoek ‘ik heb in langen tyd geen reisje meer kunnen ondernemen. Thans volbreng ik met mynen vriend Marten eene jaerlyksche pelgrimagie naer Antwerpen, die hy beloofd heeft, en ik verzeker u, dat ik verheugd
| |
| |
ben die schoone gelegenheid te hebben gevonden om u de hand te komen drukken.’
‘De reislust is dan immer nog even krachtig en levendig in uwe ziel, myn vriend?’
‘Het is my eene volkomen marteling geworden, myn beste Frans. Er wordt een gedurige stryd in myn binnenste geleverd; ik zou willen, zoo als naer gewoonte, kleine uitstapjes blyven doen, en er is iets dat my in mynen woon in Duitschland als vastgeketend houdt. Wanneer ik zoo, met mynen neef Daniël en myne lieve nichte Maria, aen het vuer, by winteravond, gezeten ben, of wel, in den zomer, de schoone zon in ryke tinten zie ondergaen, dan vraeg ik my telkens: hoe het toch mogelyk is, dat ik nog aen reizen kan denken?.... En dan, wen ik de twee lieve kleinen my de poezelige armtjes zie toereiken en het oudste, dat een zoontje is, my den naem van lieve oom hoor toestamelen, dan zou ik my byna voor myne reiszotterny willen straffen en ik kan op die oogenblikken niet begrypen, hoe ik nog denken kan om myne goede vrienden slechts eenen enkelen dag te verlaten. Doch, myn goede Frans, wanneer het dan soms gebeurt dat ik, in de nabyheid van ons landgoed, zoo een dier postwagens ontdek, die door het glinstrend stof heenrolt en wanneer ik dan het geklets der zweep van den postiljon hoor, o dan vergeet ik op eenen stond myne schoone inzigten en hield my de schaemte niet terug, ik deed oogenblikkelyk het rytuig inspannen en ik reed de wyde wereld in.’
‘Immer de zelfde Van Hardenhoek.’
‘Immer de zelfde’ herhaelde de oude heer, terwyl hy een snuifje nam ‘immer de zelfde, zoo als gy zegt; doch genoeg over my gepraet.... Zeg me nu eens hoe gy
| |
| |
het hier maekt: hoe gaet het met de vrouw, en met den vriend Frederik, en met de oude lui, waervan gy my zoo dikwils gesproken hebt...... Zeg, hoe vaert gy allen?’
‘Gy doet my zoo veel vragen te gelyk, vriend Van Hardenhoek, dat ik niet weet waerop het eerst te antwoorden. Het zal het best zyn te beginnen met u de persoonen zelve te toonen. Kom, volg my, en zonder pligtplegingen.’
‘Dat hoeft gy my niet opteleggen, vriend Frans, gy weet wel dat de complimenten en ik zelden of nooit vrienden zyn.’
Een stond later traden de beide vrienden eene prachtige kamer binnen, waer eene jeugdige vrouw zich onledig hield met eenig borduerwerk. Naest hare zyde bevond zich een dier wiegjes welke, als een heiligdom opgesierd, van de innige liefde der moeders getuigen; en in het wiegje lag een kindje, met een blond hoofdje, bruine heldere oogjes en zoo lief als een engel, te dartelen.
‘Myne goede Clotilde’ sprak Frans ‘zie hier mynen braven vriend, den heer Van Hardenhoek, van wien ik u zoo dikwils gesproken heb; hy heeft zyne oude vrienden nog niet vergeten.’
‘Die vergeet men nimmer, mevrouw’ sprak Van Hardenhoek ‘en by de vreugd, die ik thans geniet, zal ik er eene tweede mogen voegen, en dat is van uwe kennis te kunnen maken.’
‘Vriend Van Hardenhoek’ riep Frans ‘gy begint met complimenten te maken!’
‘Het is geen compliment, om den drommel niet!’ zegde Van Hardenhoek, eenigzins onthutst en hy nam een snuifje om zich te herstellen.
Clotilde had intusschen nog geen woord gesproken;
| |
| |
doch de uitdrukking harer lieve wezenstrekken gaf genoeg te kennen, met welke gulhartigheid zy den vriend haers echtgenoots ontving. Zy bood den heer van Hardenhoek eenen zetel aen, doch de oude heer, alvorens neêrtezitten, ging eerst eenige stonden het lieve kleintje bewonderen.
‘Ik zal u, op myn woord, geen compliment maken’ zegde hy ‘doch ik wist niet dat er zulke lieve schepseltjes op aerde geboren werden.’
Dan nam Van Hardenhoek plaets, en nu kon Clotilde zich ongestoord by de samenspraek voegen. Men sprak over verschillende onderwerpen en Frans gaf met vollen mond te kennen, welke zaligheid hem in den echt was ten deele gevallen. Hy repte van zyne liefde niet; doch genoeg was het op zyn wezen en op het gelaet van Clotilde te bespeuren, dat die liefde zoo vurig als edel was en slechts sedert den dag des huwelyks nog dagelyks meer en meer was aengegroeid.
‘En hoe gaet het met den vriend Frederik?’ vroeg eindelyk de heer Van Hardenhoek. ‘Gy hebt my nog niets stelligs over hem gezegd?’
‘Eilaes’ zuchtte Frans ‘myn arme vriend! ik zou u niet kunnen zeggen of hy gelukkig dan wel ongelukkig is.’
‘Is hy dan niet hier?’ vroeg Van Hardenhaek.
‘Ja, hy is hier’ zegde Frans ‘doch het is voor ons als of hy er niet ware.’
‘Ik versta u niet, myn goede Frans, spreek klaerder bid ik u....... Is hy krank?’
‘Toch ziet’ zegde Frans ‘ten minste niet krank, zoo als anderen.’
‘En mevrouw Elisa, zyne gade?’ vroeg de oude heer.
| |
| |
‘o Elisa is eene heilige, meer dan eene heilige, heer Van Hardenhoek’ en tranen van aendoening rolden over de wangen van Frans.
Van Hardenhoek sprak niet meer en wachtte tot dat Frans weêr het woord opvatte:
‘Ik heb u weleer’ zegde de teerhartige vriend ‘met de geestgesteltenis van Frederik bekend gemaekt en u zelfs meer dan eens geraedpleegd om te weten, wat ik best zou aenwenden om mynen vriend tot de gezondheid terug te brengen. Ik kan dus vry tot u spreken, heer Van Hardenhoek, en wil u het vervolg der geschiedenis van Frederik mede deelen. - Ik heb u in den tyd van ons beider huwelyk onderrigt en gezegd, hoe verzekerd ik dacht te zyn dat de geest myns schoonbroeders voor altyd hersteld en hy voor goed van zyne zenuwziekte genezen was.......’
‘En gy hebt u in uwe voorziening bedrogen?’ onderbrak Van Hardenhoek.
‘Wy hebben ons daer allen in bedrogen, mynheer’ hernam Frans. ‘Ruim een jaer, dat als de wind vervloog, bragten wy allen in de zachtste en innigste vreugden over, en moeijelyk ware het te beslissen geweest wie van ons het gelukkigste mogt genoemd worden. De vreugd onzer ouders was ook bovenmate groot. Niemand dacht meer aen den pynelyken toestand waerin Frederik weleens verkeerd had en ons aller geluk scheen op onvergankelyke gronden gebouwd en voor eeuwig bevestigd. Dan, zoo als ik u reeds gezegd heb, wy bedrogen ons. Ik was de eerste die in de handelwyze myns broeders iets buitengewoons begon te ontdekken. De studie was altyd een zyner zoetste vermaken geweest, en toen begon hy met meer drift dan ooit zich aen dezelve over- | |
| |
tegeven. Elisa was zyne getrouwe gezellin, en verliet hem byna nooit. - Ik bemin myne echtgenote uit al de krachten myner ziel, mynheer’ zegde Frans op eenen ontroerden toon ‘en hare liefde is niet min groot; doch de liefde van Frederik en Elisa was en bleef immer eene soort van aenbidding, eene liefde die in den hemel en niet op de aerde schynt geboren te zyn; iets sterker, indien het mogelyk is, dan de liefde eener moeder tot haren zuigeling...... Het eerste dat my eenigen argwaen jegens den toestand van Frederik deed opvatten, was te ondervinden, dat hy soms aen zynen wonderbaren afgestorven vriend Wolfang begon te denken, en dezes naem in onze samenspraek inwikkelde. Die naem had, sedert ons huwelyk, myne ooren zelden getroffen, en zyne terugkomst was als eene bliksemstrael voor mynen geest. Ik verzocht Frederik als vriend en als broeder, om dien naem te willen vergeten en hem nooit meer uit te spreken. Hy glimlachte, by dit verzoek, en vroeg my: of ik dacht dat hy nog ooit in zyne vorige ziekte zou kunnen hervallen? Die vraeg gaf my moed en ik antwoordde:
- ‘Neen, dat vrees ik niet; doch de naem van Wolfang brengt de herinnering mede van eenen tyd dien ik zou willen vergeten alsof hy nooit bestaen hadde.’
- ‘Het is nogtans die tyd’ hernam Frederik ‘welke voor ons het heil, dat wy thans smaken, heeft doen ontstaen.’
- ‘Het is mogelyk’ sprak ik ‘doch geef my die voldoening, ik bid u, als vriend en als broeder!’
- ‘Myn goede Frans’ zegde hy ‘is het dan thans aen u voor de inbeelding te vreezen?’
| |
| |
Die samenspraek werd toen niet verder voortgezet, en gedurende eenigen tyd kon ik niets meer opmerken.
Ik dacht dat ik alle vrees mogt ter zyde schuiven, wanneer myn broeder, zekeren morgen, by my kwam en my zegde:
- ‘Frans, ik heb aen Elisa en Clotilde eene wandeling voorgeslagen, en gy moet medegaen. Ik heb reeds het rytuig doen inspannen. Weet gy waer wy zullen naertoe trekken?’
- ‘Waer, Frederik? vroeg ik.
- ‘Wy zullen het oude kasteel gaen bezigtigen, waer wy weleer met Wolfang geweest zyn.’
- ‘Nimmer!’ riep ik uit, terwyl ik eene yskoude rilling door myn gansch lichaem voelde ryzen. ‘Nooit, vriend!’ zegde ik ‘dat zal niet geschieden!....’ en, op zachteren toon voortgaende, voegde ik er by: ‘Gy zult uwen broeder die smart niet aendoen!’ en ik drukte hem de hand.
‘Verwonderlyke Frans’ zegde hy ‘hebt gy dan niet meer betrouwen in my, en denkt gy dan?... Ik heb die plaets als eene aengename wandeling uitgekozen, zonder eenig nadenken.’
- ‘Er zyn andere schoone wandelingen genoeg te vinden, myn vriend’ sprak ik ‘gy hebt slechts te kiezen.’
‘Frederik bleef eenige stonden spraekloos en wandelde op en neêr in het vertrek. Ik weet niet welk een gevoel er zich op dien stond op zyn wezen afschilderde; doch het scheen my als of wy op het punt waren onze heilige vriendschap te zien krenken. Dit deed myn hart bloeden, en tot mynen broeder snellende en zyne hand grypende, riep ik:
| |
| |
- ‘Wy zullen gaen, broeder, wy zullen gaen. Spreken wy er niet meer over....’
‘Frederik drukte my met een warm gevoel tegen zyne borst en, terwyl een traen in zyn oog parelde, zuchtte hy:
- ‘Myn oude vriend, myn goede Frans, myn broeder!’
‘Niets buitengewoons geschiedde er op het oude kasteel. - Alleenlyk merkte ik op dat Frederik de byzonderste plaetsen met nauwkeurigheid bezocht, als wilde hy zich nog eens goed herinneren wat daer weleer was voorgevallen. Aen de twee vrouwen werd alsdan van niets gesproken; later slechts heb ik Clotilde verhaeld welken wonderbaren nacht wy weleer op het kasteel doorgebragt hadden.....
‘Eilaes! sedert dit bezoek maekte er zich eene gansche omwenteling in den geest van Frederik zigtbaer. Zyne liefde tot ons allen verminderde niet; doch allengs werd hy meer sprakeloos en meer ingetogen. Byna den ganschen dag hield hy zich in zyn vertrek opgesloten, vergat zyne lessen welke hy gewoon was aen Maria, onze aengenomene zuster, te geven en scheen dan het meest te vreden, wanneer er niemand dan Elisa met hem was. Met haer slechts sprak hy, uren lang, over de werkingen des geestes, over de bovenaerdsche wereld, over de bestemming des menschen, over het eeuwig leven, en Elisa, die hem als een kind lief had, hoorde naer zyne woorden met de grootste aendacht, wel wetende, dat het de eenige middel was om hem gelukkig te maken en de vreugde op zyn gelaet te zien uitblinken. Allengs werd Elisa met de wonderbare gedachten en verbeeldingen haers echtgenoots dermate bekend, dat
| |
| |
zy met hem over de vreemdste dingen kon spreken, en, wat my het meest verbaest, is dat zy ons sedert lang verzekerd heeft, haren echtgenoot in alles te begrypen en dien tengevolge den diepsten eerbied voor zyne geest en zielvermogens gevoelt.
‘By die verdwaling des geestes van Frederik kwam zich weldra de ontsteltenis des lichaems voegen. Zigtbaer zagen wy hem vermageren: de gezonde kleur verliet hem en het is niet te gelooven, hoe het mogelyk is dat hy in het leven kan blyven met het onbeduidende voedsel dat hy nuttigt. - Hoe meer zyn lichaem verslapt, hoe heviger zyne geestspanning wordt. Thans is hy zoo verre gekomen, dat hy van de aerde als afgezonderd leeft. Hy komt uit zyne wooning niet meer en het is slechts by poozen dat hy zich onze namen kan te binnen brengen en ons herkent. - Elisa verlaet hem geen oogenblik; zy alleen kan zich, op alle stonden, door hem doen verstaen en met hem spreken, dan zelfs wanneer hy, in ontgeesting vervoerd, bewegenloos zitten blyft. Doch gewoonelyk eerbiedigt zy die stonden, voorgevende dat het niet geraedzaem is zulke aendoeningen te breken. o! De opoffering der vrouw is grootsch en edel; hare liefde schynt dagelyks te vermeerderen en nimmer nog hebben wy eene klagt uit haren mond hooren opkomen! - Slechts eene smart knaegt haer den boezem en doet haer by wylen tranen storten: haer huwelyk is tot hier toe door geen kroost gezegend geworden, en haer Frederik zal in geenen zoon herleven!...’
‘Dat die wensch onvervuld blyve!’ zegde Van Hardenhoek ‘een kind van Frederik ware mischien een ongelukkige te meer; want zulke ziekten zyn erfbaer....’
‘Ik heb zulks ook meermaels gedacht’ zegde Frans.
| |
| |
‘En wat zeggen de geneesheeren van dit alles?’ vroeg de oude heer.
‘De geneesheeren schokschouderen en schryven hopeloos geneesmiddels voor, welke de kranke toch niet wil gebruiken.’
‘De kunst heeft nog groote stappen te doen’ merkte Van Hardenhoek op.
‘Zy zal nooit mischien tot datgene wat men de genezing der ziel zou kunnen noemen, geraken’ zegde Frans en, na eenige stonden, hernam hy: ‘Is het nu nog noodig te zeggen, mynheer, welke smart ons aller geluk verbryzelt? Moet ik u afschilderen, hoe die toestand van Frederik ons de harten doorvlymt en wat zyne ouders by dit alles gevoelen? En dan, Klara, die hem als haren vroeger gestorven zoon bemint en hem ziet lyden, meer mischien dan Walter ooit geleden heeft; o die brave vrouw lydt dubbel; want de toestand harer dochter valt haer zoo hartscheurend! Reeds lang ware de teerhartige moeder onder hare droefheid bezweken, indien wy allen haer niet gedurig moed in de ziel spraken en haer, door onze warme vriendschap, ondersteunden........ Eilaes! wy hebben by dit alles eene schoone proef om ons te overtuigen, dat het volmaekte geluk op de wereld een droom is en dat immer de smart de nasmaek der vreugde moet wezen.....’
‘Het is inderdaed een hopelooze toestand, myn vriend’ zegde Van Hardenhoek ‘doch heeft men nooit bedacht geweest, om door morele middelen op onzen ongelukkigen vriend te werken?’
‘Wy hebben alles beproefd, mynheer, en de zachtmoedige vriendschap is nog het beste middel geweest. Het is dit welk Elisa, zyne echtgenoot, gebruikt. Thans
| |
| |
zyn wy besluiteloos; want wy zien genoeg dat er tegen den wil des hemels niets kan gedaen worden.’
‘Ik wilde wel den armen vriend eens zien?’ zegde Van Hardenhoek.
‘Gy zoudt een treurig schouwspel voor oogen hebben’ antwoordde Frans ‘doch ik wil zien of ik aen uw verlangen niet kun voldoen. Wacht slechts eenige stonden; ik zal aen mevrouw Elisa vragen of het oogenblik gunstig is.....’
Frans verliet het vertrek en keerde na eenigen tyd terug, zeggende:
‘Volg my, heer Van Hardenhoek, Frederik is thans in eenen kalmen toestand.’
Van Hardenhoek voldeed aen het verzoek en, een stond later, traden beide het vertrek van Frederik binnen. De oude heer verschrikte onwillig, by den eersten oogslag welken hy in het verblyf wierp. Het was daer als in eene lykkamer. Frederik kon, sedert lang, den helderen dag niet meer verdragen en men was derhalve genoodzaekt geweest, de zael met een groen behangsel te bekleeden en de vensters met zware damasten gordynen van de zelfde kleur te bedekken. By het intreden der kamer trad Elisa de twee vrienden te gemoet en de heer Van Hardenhoek stuerde haer, met eene ontroerde stem, het woord toe:
‘Vergeef my, mevrouw, dat ik u in uwe eenzaemheid kome stooren. De nieuwsgierigheid dreef my daer toe niet aen. Uw echtgenoot, ofschoon ik hem niet dikwyls gezien heb, is my sedert jaren een innige vriend geworden en hem nogmaels de hand drukken, zal voor my een groot geluk wezen.....’
‘Dit gevoel kan ons niet dan aengenaem zyn, heer
| |
| |
Van Hardenhoek. Myn broeder Frans heeft my u reeds lang doen kennen, ofschoon ik u thans slechts voor de eerstemael zie en ik twyfel niet, of uw bezoek zal aen Frederik een zacht gevoel verschaffen.’
Terwyl Elisa sprak, had de oude heer den tyd te baet genomen om haer met eenen vlugtigen blik te onderzoeken en getroffen stond hy door de heilige schoonheid welke zich als rond haer verspreidde. Zy kwam hem voor als een dier ideale scheppingen, welke de groote kunstenaers soms in hunne droomen ontdekt hebben om de goedheid en de zachtmoedigheid op aerde te verbeelden.
Wen de vrouw ophield met spreken, liet Van Hardenhoek het oog rond het vertrek weiden; doch, aen de halve duisternis, die daer heerschte, nog niet gewoon, kon hy slechts den kranken ontwaren, wanneer Frans hem in deszelfs nabyheid bragt. De ouderling staerde met eenen scherpen blik op den zieken en, ofschoon hy in hem den jeugdigen Frederik nog herkende, was hy echter diep getroffen door de verandering welke zich in den jongeling had opgedaen. De frische gezondheidskleur had Frederiks wangen verlaten en deze waren eenigzins ingevallen; zyne oogen stonden nog wel vuervol; doch diep onder den schedel gezonken en zyne handen waren doorschynend van magerigheid geworden. En nogtans het wezen des jongelings was nog immer indrukwekkend; zyn breed voorhoofd scheen als de spiegel zyner ryke verbeelding; zyne oogen waren doordringend en toch zacht en de uitdrukking van zynen fynen mond was zoo liefdevol, op gansch zyn bleek geklenrd wezen scheen een zoo zalig gevoel uit, dat het, zelfs aen den onverschilligsten, onmogelyk zou geweest
| |
| |
zyn den jongeling aen te staren, zonder in het binnenste der ziel, niet alleen eene tedere deelneming; maer zelfs eene onuitlegbare bewondering voor hem te gevoelen.
Elisa trad nu by haren echtgenoot, liet zich zachtjes naest hem op de knien glyden en, met den arm op den zetel des kranken leunende, greep zy zyne hand vast en zegde op eenen hemelschen toon:
‘Frederik, myn broeder!’
De zieken scheen als uit eenen zachten droom te ontwaken en, de handen zyner gade in zyne beide handen stil drukkend, vroeg hy:
‘Wat is er, myne goede Lydia?’
Sedert lang noemde Frederik zyne vrouw met dien naem, zeggende, dat deze haer naem in het bovenaerdsche en Elisa haer naem op de wereld was.
‘Er is een uwer goede vrienden, Frederik, die u komt bezoeken. - Herinnert gy u den heer Van Hardenhoek niet?’
‘Ongetwyfeld!..... Waer is hy?..... dat ik hem de hand drukke.’
Van Hardenhoek stond regt, vatte de hand des kranken en twee tranen biggelden op de wangen des ouderlings:
‘Vriend, waerom weent gy?’ vroeg Frederik, nu eerst zyne oogen op Van Hardenhoek slaende.
‘Het is niet van droefheid, myn goede Frederik’ zegde de oude heer ‘het is een heilig gevoel dat myn gemoed doet overloopen.’
‘Heilige tranen’ sprak Frederik ‘laet ze in vryheid stroomen, myn vriend, het zal uwer ziel goed doen...... Het verheugt my u nogmaels weêr te zien; uwe gedach- | |
| |
tenis is my immer duerbaer geweest; want ik heb uwe schoone ziel leeren kennen.’
‘Waer is de tyd, beste Frederik’ zegde de ouderling ‘waer is de tyd dat ik uwe kennis gemaekt heb! Gy waert alsdan zoo frisch en levensvol, ofschoon gy eerst uit eene zware ziekte opstond....... En thans, myn vriend!....’
‘Ik versta u.,.. gy wilt zeggen dat ik krank ben, niet waer?..... Gy hebt gelyk, volgens de wereld..... Allen, behalven myne Lydia, de engel die hier naest myne zyde woont, allen oordeelen zoo, tot zelfs myn goede vriend en broeder Frans, niet waer?.....’
‘Ik wilde u in het midden van onzen huiselyken kring terug zien, Frederik’ zegde de broeder ‘gy weet welk geluk het onze alsdan zou wezen.’
‘Het wereldsche geluk mag nooit voor het bovenaerdsche gesteld worden, Frans; ik heb het u meermaels gezegd. Zoo als de algeest het wil, moet het geschieden. Myn lot is beslist en dat lot maekt my zalig.... - Uw lot is ook beslist, geworden, broeder, en ik heb het mogen kennen. - Heden nog is my het raedsbesluit, dat over uw hoofd hangt, veropenbaerd geworden. - Gy hebt eene schoone taek te volbrengen, Frans. Uw naem zal mischien vergeten worden; maer uwe woorden, uwe daden zullen na uwe dood voortleven en een oneindig goed stigten..... - Myn lot is eene uitzondering, eene gunst die my de Almagt gedaen heeft en waervoor ik hem niet dankbaer genoeg kan wezen. Uw lot zal ook eene gunst van den Almogenden zyn....... Luister, Frederik, ik zal het u alles ontvouwen; want mischien zie ik thans beter dan ooit in de wereldsche zaken en nu eerst heb ik klaer gevoeld in een stelsel, welk gy my
| |
| |
zekeren dag - op uwe werkkamer hebt ontwikkeld...... - Ik weet het, gy hebt menig uer gesleten met op het stelsel na te denken waer door de maetschappy beheerscht wordt. Uw rekenkundige geest zal het echte punt vinden en dan zal uwe stille, maer reuzenmagtige, werking beginnen. - De maetschappy moet nog eene groote verandering ondergaen, voor dat het ryk van den geest zal aenbreken..... De wereld is met een huisgezin begonnen en zy moet er toe terug komen. De gansche aerdbodem moet eene enkele familie worden!... De groote moeijelykheid zal zyn om het envenwigt te vinden waer door de familie moet aen elkaer verkleefd blyven. In het eerste nieuwe tydstip, dat zich zal voordoen, moet de vereeniging op de stoffelyke welvaert van al de leden van het huisgezin gevestigd zyn. Gy zult op zulk eene wyze alles moeten berekenen en maken, dat er geen enkel lid der maetschappy, zonder zyne schuld, kan ongelukkig zyn. - Iedereen zal moeten kunnen in staet gesteld worden, om zich van het noodige, in eene voldoende mate, te voorzien..... Slechten zullen er altyd wezen..... afgevallen engelen zyn er; doch het getal van die welke wy nu kwaden noemen, zal merkelyk verminderen...................
‘Het licht moet over alles verspreid worden; onderrigting moet gy aen allen bezorgen. Kinderen en gryzaerds moeten verzorgd worden; jongelingen moeten worden opgekweekt; mannen moeten werken. Allen moeten kunnen gelukkig zyn. - De groote steden dooden de maetschappy. Het stelsel dat in de steden, by de overgroote vereeniging van volk, heerscht, is een lotery-stelsel. Eenige trekken daer een gelukkig nummer; de meerderheid moet gebrekkig voortdompelen en het
| |
| |
gebrek doet hen slecht worden. De liefde tot den akkerbouw moet terug worden ingevoerd. Bedekt het vrye vlakke land met uitgebreide wooningen en daer zal het geluk zich in eenvoud verspreiden..... Maek slechts kleine kringen die allen met elkaer eenen enkelen kring zullen uitmaken....... o Ja! ontzaggelyke veranderingen moeten er plaets grypen; byna alles blyft te doen! - Aen de persoonen zyn tot hier toe in de maetschappy regten voorgeschreven geweest en nog geene pligten.... De pligten moeten bekend gemaekt worden, en wanneer die pligten - hetzy dan slechts door eene berekening - zullen aengenomen zyn, dan zal daeruit het gevoel van broederlykheid ontstaen; en van dit gevoel zal men allengs, zich boven het stof verheffende, tot een nieuw geloof overslaen en dan is het hemelsche geluk naby; dan is het ryk van het hooge gevoel gekomen en de mensch zal zich tot de Godheid verheffen!...... Het is een groot werk, broeder! Gy kunt zulks alleen niet verrigten; doch gy zult er krachtdadig aen mede werken en uw moed zal ondersteund worden door de hoop op de toekomst....’
Hier zweeg de kranke gedurende eenige oogenblikken en Frans stond verbaesd; want sedert lang had hy zulke kalme en stoffelyke redenering uit den mond zyns kranken broeders niet meer gehoord. Van Hardenhoek had, gedurende het spreken, de hand des zieken losgelaten en zich in den hem geschoven zetel laten neêrglyden. Terwyl aller aendacht nog gespannen was, hernam Frederik; doch thans met meer geestdrift:
‘En gy, heer Van Hardenhoek, gy ook zyt, zonder liet te weten mischien, een krachtdadig medehelper aen het daerstellen van het nieuwe maetschappelyke ge- | |
| |
bouw. De woorden Broederschap en Liefde spreken luid in uwe ziel en gy begrypt hunne echte beteekenis; gy zyt een man van gevoelen en daerom is u myne ziel toegedaen!.... De opoffering is u niet moeijelyk en, deed de gelegenheid zich op, gy zoudt groote dingen verrigten; want grootschheid en edelmoedigheid woonen in uw hart, hebben haren zetel in uwe ziel gevestigd! - Gy zyt my een aerdsche broeder en zult my een eeuwige vriend zyn. Hoe verschillend thans ons lot ook zy, toch zullen onze geesten zich weleens in den schoot van den Alvader terug vinden en met vreugde zullen wy elkaer dan wederzien. Daer zult gy de vruchten van uwen aerdschen arbeid inzamelen!...... Volhard, vriend, volhard in uwe doenwyze, blyf de wegen bewandelen die den Alwetende u getoond heeft en gy zult allengs, meer gezuiverd, tot het hooge gevoel kunnen opklimmen, en men zal u veel te danken hebben. De zaligheid is u voorbereid en gy zult ze vroeg genieten.....’
En dan, als het ware, nog hooger in geestdrift klimmende, ging Frederik weder voort:
‘Ja, de verandering, de herboring der wereld is naby! Ik voel het, ik zie het in mynen geest en myne ziel juicht er om!....... Lang heeft men reeds met het stof gekampt, een laetste stryd moet er gewaegd worden en dan zal men de vruchten der overwinnig smaken en de zege zal bestendig blyven. Het zal de overgang uitmaken tot het laetste tydstip dat aen de wereldsche loopbaen gesteld is....... Dan is de komst des Heeren naby! dan zal het gevoel zich over de wereld verspreiden en alles heiligen! dan zal het menschdom tot rypheid zyn gekomen en tot het ryk van het eeuwig leven opklimmen!..... o Broeders! een laetste stryd nog moet gestreden worden en dan is de zaligheid daer!....’
| |
| |
Dit zeggend, liet Frederik zachtjes het hoofd op de borst zakken; zyne oogen sloten zich en Elisa begreep ongetwyfeld dat hy niet verder zou gesproken hebben; want zy liet zyne hand los en stond van voor den zetel regt. Dan, eenen moederlyken zoen op het voorhoofd des kranken drukkende, deed zy teeken aen Frans en aen den heer Van Hardenhoek om zich met haer te verwyderen.
Aen de deur van het vertrek nam de oude heer afscheid van de vrouw. Woorden kon hy niet uitbrengen; maer hy greep de hand van Elisa en drukte er eenen zoen op die met tranen bezegeld wierd. - Wanneer hy zich verder met Frans verwyderd had en zyne tranen had afgewischt, zegde hy, in diepe ontroering:
‘De ziel heeft in uwen broeder het lichaem gedood en ik zou niet durven beslissen, of zyn toestand gelukkig dan wel rampzalig moet genoemd worden. Er is in hem iets onbegrypelyks, iets goddelyks, iets dat men niet kan uitleggen..... Ik weet niet; maer lieden zoo als Frederik zyn, volgens my, de schoonste proef om ons van het bestaen van een bovenaerdsch leven te overtuigen. Zy doen ons, als het ware, de Godheid voorgevoelen en wy moeten zulke lieden eerbiedigen....... Wat Elisa betreft’ ging hy voort ‘gy hebt het daer straks gezegd en ik herhael het: zy is eene heilige!.....
‘Ja, gy zegt wel’ sprak Frans, insgelyks door de woorden van Frederik diep ontsteld ‘de ziel heeft in hem het lichaem gedood en hy is èen persoonelyk en treurig voorbeeld van het verbreken des evenwigts, waeruit wy in de wereld de grootste onheilen zien voortspruiten. Wat ik by mynen broeder waerneem, zie ik dagelyks in de maetschappy gebeuren; maer juist in eenen tegen- | |
| |
overgestelden zin; want in de samenleving is het meestal het lichaem dat de ziel doodt...... De hooge nuttelooze standen, aen het stoffelyk genot verkleefd, wentelen zich, tot zatwordens toe, in den wellust en in den overvloed en naest hen, by de echte volksklassen, daer waer ziel en geest werkend is, moet het lichaem eene gedurige marteling onderstaen, terwyl men den geest beklemd houdt en hem belet zyne vermogens te ontwikkelen en uittebreiden.’
‘Getroost u, vriend’ zegde Van Hardenhoek ‘getroost u; er is eene wet welke de gansche natuer beheerscht: alles zoekt het evenwigt. - Soms gebeurt zulks stil aen en zonder dat de kalmte gestoord worde, zoo als het met de vloeistoffen vergaet, welke men in beweging zou gesteld hebben en die allengs den waterpas terug zoeken. Soms ook zyn er schokkingen noodig, zoo als de onweders in de lucht en de bloedige omwentelingen in de maetschappy. - Dan, op welke wyze het ook geschiede, de natuer wil hare eeuwige wet uitgevoerd hebben..... Frederik is een martelaer der wereld, een slagtoffer ten voordeele van de regten des geestes, van het gevoel, van de ziel, en zyn voorbeeld, al ware het enkel door u en door my waergenomen, zal niet zonder vrucht blyven.’
‘Het is waer’ sprak Frans ‘doch hoelang zal het nog duren en dan intusschen voel ik my den boezem verscheurd, by het nazien van het rampzalige lot van mynen ouden vriend en broeder.....’
‘Dat ook zal u niet nutteloos wezen’ zegde Van Hardenhoek, de hand van Frans met gevoel drukkend. ‘De woorden van Frederik moeten u, door zynen toestand, nog heiliger voorkomen en gy zult er voordeel
| |
| |
uit trekken. Gy zyt sedert lang een warme menschenvriend en gy zult het nog meer worden. Ik ook, ik ken, sedert eenige oogenblikken, beter dan ooit welke pligten van broederlykheid en menschenliefde my in de maetschappy te vervullen blyven.’
‘Het verspreiden der gevoelens van broederlykheid’ zegde Frans ‘is sedert lang myn grootste doelwit en ik heb geloof en betrouwen in myne werkingen, hoe nederig deze ook mogen toeschynen. - Wy zullen daer later wel eens breeder over spreken, heer Van Hardenhoek, en wie weet of wy onze poogingen niet zullen kunnen vereenigen, om aen het menschdom nuttig te wezen en, zoo veel het in onze magt is, mede te werken om in de samenleving het sedert lang gebrokene evenwigt, door het verspreiden der broederlyke liefde, te herstellen.’
‘Waren wy slechts eenvoudige werklieden en konden wy enkel eenen steen voor het oprigten van het groote gebouw aenbrengen’ zegde Van Hardenhoek, met eenen zigtbaren geestdrift ‘dan nog zouden wy niet mogen achteruit blyven en hoe veel minder mogen wy het doen, daer wy voelen dat onze toestand ons toelaet meer dan een gewoon werkman te zyn! - Zoodra wy van de nuttigheid en regtveerdigheid van een doelwit overtuigd zyn, wordt het ons eenen heiligen pligt tot het bereiken van dit doel mede te slaven...... Vindt gy er u toe genegen, Frans?.....’
‘Ziedaer myne hand, vriend’ sprak Frans ‘en wy zullen onze poogingen vereenigen..... Morgen zullen wy over onze plannen spreken; ik zal u myne denkbeelden blootleggen en gy zult my uwe gedachten zeggen, en dan gaen wy aen het werk...... En nu, laet my nu
| |
| |
toe u met de andere leden van ons huisgezin doen kennis te maken.’
Een warme handdruk volgde op die gezegden, waer een geestdrift in doorstraelde, welke ongetwyfeld door de wonderbare woorden van Frederik was voortgebragt, en de twee vrienden verwyderden zich.
Van Hardenhoek bleef eenige dagen in de wooning van Frans doorbrengen. Hy maekte nadere kennis met Klara, de moeder van Elisa, en verder met gansch het brave huisgezin, en by hein werden kennissen weldra innige vrienden, wannesr hunne harten, zoo als hier het geval was, rein en zuiver als zyn hart waren. - Door zyn toedoen verkreeg Johan, de broeder van Maria, die toen juist van eene verre zeereize was terug gekeerd, het ambt van kapitein op eene drymastbrik en zag, op die wyze, zynen hoogsten wensch voldaen en zyn bestaen voor altyd verzekerd. - Wanneer Van Hardenhoek Antwerpen verliet, was de vriendschap onverbrekelyk met allen aengeknoopt en men zag den braven ouderling noode vertrekken. Niettegenstaende zynen natuerlyken tegenzin om te schryven, kwam hy met Frans overeen, om met hem eene gedurige briefwisseling te onderhouden, ten einde van den toestand van het huisgezin onderrigt te blyven en verder elkander hunne gedachten over sommige wysgeerige en maetschappelyke vraegpunten mede te deelen.
|
|
Auteursrechtvrij