|
| |
| |
| |
IV. Hoofdstuk.
‘Neen! duivels! neen! geen brief meer! vriend Frederik.’ riep Frans uit, wanneer hy het schrift doorlezen had ‘Neen! geen brief meer: ik koom, ik vlieg naer Antwerpen; gy zult my naest uwe zyde zien, eer het vyf dagen verder is. - Er mag geen tyd meer verloren worden; ik moet u eene hand komen toereiken, u uit den afgrond redden, of, wacht ik langer, dan kon het ligt gebeuren dat ik u, by myne wederkomst, met uwen zielsvriend Wolfang terug in het gestigt vond opgesloten waer gy hem - dwaes genoeg - hebt doen uittreden..... Hoe is het toch mogelyk, dat in onze eeuw van verlichting de menschelyke geest zich nog in zulke dwalingen kan verliezen en dat by menschen, wie het anders aen geen diep verstand, aen geen gevoel mangelt!...... Dat gaet boven myn begryp...... Dezen avond nog vertrek ik.....’
En dit zeggend, had Frans reeds begonnen met zyne kleederen toetevouwen en zyn reiskoffer in te pakken.
Eensklaps stond hy nu weêr stil en sprak:
‘En de belofte die ik aen Elisa en aen Walter gedaen heb, van morgen eene wandeling in de omstreken der stad te doen?.... Ik heb zoo vele moeite moeten aen- | |
| |
wenden om den vriend over te halen en ik droom reeds dagen lang aen het genot welk ons dit uitstapje zal verschaffen.... Bah! dat alles mag my niet tegenhouden: de vriendschap vraegt al andere opofferingen!....... Maer indien ik myn vertrek eenen dag vertraegde, indien ik slechts overmorgen Dusseldorf verliet?....’
En Frans herlas nu nog eens den brief van zynen vriend Frederik. - Wanneer die lezing geëindigd was, zegde hy:
‘Neen! het is besloten! doen wy onzen pligt, zonder achterwaerts te zien. Nog eens! de vriendschap eischt het. Een dag later is mogelyk voor altyd te laet....’
En nu ging hy weder voort met zyn koffer te vullen.
Wanneer hy zyne reiskleederen had aengetrokken, verliet hy zyne kamer en ging Walter opzoeken om hem zyn besluit te doen kennen. Walter verbleekte op het zigt van Frans en sprak:
‘Gy gaet vertrekken?’
‘Het moet zyn, vriend.’
‘En waerom zoo haestig dit besluit?’
‘De brief dien ik daer straks ontving, maekt het my tot eenen geheiligden pligt: er mag geen oogenblik meer verloren worden.’
Walter bleef eenige stonden sprakeloos, en hernam dan op eenen treurigen toon:
‘Frans, beste Frans, dan moeten wy elkaer eenen eeuwigen vaerwel zeggen.....’
‘En waerom eenen eeuwigen vaerwel?
‘Omdat wy elkaer niet meer levend zullen zien.’
‘Ik bid u, Walter, stel toch die treurige gedachten uit uwen geest; gy weet niet hoe ze my het hart doen bloeden.....’
| |
| |
‘Gy zyt sterk genoeg om de waerheid, de naekte waerheid te hooren, myn goede Frans, zegde Walter, en daerom spreek ik onbewimpeld tot u; ik durf het aen myne moeder noch aen myne zuster niet zeggen; maer myn leven loopt ten einde, wees daervan verzekerd..... Doch, genoeg. Ik heb u nog eene vraeg te doen. – Wanneer uw toestand het u zal toelaten, kom dan nog eens naer Dusseldorf. Myne moeder en Elisa stellen veel betrouwen in u; zy luisteren naer uwe woorden en gy zult haer vertroosten, want myne dood zal een harde slag voor hare zielen wezen.... Belooft gy my zulks, zeg, vriend?’
‘Welke vraeg? Walter,’ zegde Frans terwyl hy in tranen losbrak.
‘Vriend, lieve vriend, belooft gy het my?’ herhaelde Walter.
‘Ik zweer het u!’ zegde Frans, ‘doch, neen! gy zult niet sterven, Walter: heb slechts moed en uwe zwakte zal verdwynen; gy zult ten vollen gezond, gelukkig worden en het heil uwer vrienden vergrooten!’
‘Ik wilde wel!’ snikte Walter en weenend liet hy zich in de armen van Frans vallen.
Beide vrienden bleven eenigen tyd hunne tranen en snikken mengen. Wanneer zy meer bedaerd waren, gingen zy de moeder en de zuster vinden en Frans gaf haer zyn besluit te kennen:
‘Ik heb het gevreesd - zegde Elisa - wy hadden ons te veel vreugde voor de wandeling van morgen toegezegd: er moest iets tusschen komen...,.’
‘Zoo gaet het, eilaes! maer al te dikwils in de wereld’ zegde Frans ‘wy zyn van den dag van morgen nooit zeker.’
| |
| |
‘Heer Frans - sprak na eenige redekaveling eindelyk de moeder, - wy zeggen u slechts eenen tydelyken vaerwel; wy hopen u nogmaels te Dusseldorf terug te bezitten en gy moogt niet te lang wachten. Ik wil my thans niet verder tegen uw besluit verzetten; maer de vriendschap van Walter en de onze maken u het wederkeeren tot eenen pligt. Niet waer, dat wy in die verwachting mogen blyven?’
‘Mevrouw, ik heb zulks aen Walter belooft en gy weet dat ik gewoon ben myn woord gestand te doen..... doch uwe goedheid maekt my waerlyk beschaemd. Hoe kan ik ooit naer waerde herkennen de vriendschap welke ik hier genoten heb; waer mede zal ik u ooit kunnen het genot vergelden dat gy my hebt doen smaken, gedurende den tyd dien ik in uw gezelschap heb mogen doorbrengen?’
‘Ik wist niet dat de heer Frans zulke schoone complimenten konde maken.’ zegde Elisa, die tot by den jongling genaderd was en hem met eene zusterlyke minzaemheid aenschouwde.
‘Complimenten, mejuffrouw - herhaelde Frans – neen, het zyn geene complimenten; doch het is my aengenaem u over myne dankbaerheid te kunnen spreken en u te zeggen wat....’
‘Nu, ja, wat gy niet zeggen moet; wy weten al ruim genoeg’ zegde het meisje halflachend en zy plaetste hare poezelige hand op de lippen des jongelings.
‘Ik ken geene aengenamere wyze om iemand den mond te stoppen’ zegde Frans, nu ook voor eenige stonden zyne blygeestigheid hernemende ‘tegen zulke argumenten valt niets meer te zeggen.’
Elisa word schaemrood en sprak:
| |
| |
‘Ik wist wel dat hy zyn echt karakter niet lang kon nederleggen: de scherts heeft wederom al de bovenhand.’
‘Zy belet het innige gevoel niet, mejuffer - zegde Frans - en ik moet u bekennen, dat deze dag een der treurigste myns levens is, en, mag ik u ook een lachend wezen vertoonen, geloof aen die uitdrukking niet. Ik gevoel te diep wat ik by de afwezendheid zal verliezen.’
‘Mynheer Frans – zegde het meisje thans met ernst - te treurig moet gy ook niet worden: dat is eene ziekte die, byzonder op dit oogenblik, voor ons zeer aenhalend zoude wezen........ Spreken wy liever over uwe terugkomst, dat zal ten minsten het spyt dat wy by uw vertrek gevoelen, doen verminderen.’
Zoo duerde de samenspraek nog eenigen tyd voort. Nu eens waren de tael en de woorden van Frans gevoelig en de twee vrouwen vonden zich geneigd om te weenen; dan weder nam hy eenen schertsenden; doch goedigen toon aen, en deed ook daer door de vrouwen zyn verlies inwendig betreuren; want het scheen haer als of de jongeling, by zyn vertrek, het leven uit de wooning zou mede nemen en het er voortaen duisterder moest worden. - Dit voorgevoel moest volkomen met de wezenlykheid overeen stemmen.
Een uer later had Frans den afscheidskus op de wangen van Walter en van zyne moeder en op het blanke voorhoofd van Elisa gedrukt, en had zich reeds van Dusseldorf verwyderd. Hoe moedig hy zich by het afscheid ook had willen houden, was het hem echter onmogelyk geweest zyne tranen te bedwingen en hy had eindelyk dezelve vry laten vlieten en daer door volle lucht aen zyn geschokt gemoed gegeven. - Terwyl hy reeds
| |
| |
den Rhyn afvaerde, hield hy zich eenen langen tyd bezig met aen het pynelyke afscheid, en den toestand van Walter te denken, en die treurige gewaerwording deed hem weldra in eene diepe mymering vallen. Hy wenschte nu slechts om zoo spoedig mogelyk te Antwerpen te kunnen wezen.
Terwyl Frans aldus in gedachten verdwaelde, zag hy eensklaps eene lange persoonaedje voor hem staen die hem een snuif aenbood:
‘De heer Van Hardenhoek!’ riep Frans.
‘Ik zelf, myn beste’ zegde de oude heer ‘wat drommels! ik heb van uw vertrek niets vernomen, hoe is dat zoo spoedig opgekomen?’
‘Over een paer uren wist ik er zelve nog niets van’ zegde Frans, ‘doch ik had mynen vriend Walter belast u van alles te onderrigten.... maer gy, hoe komt het dat gy u hier op het stoomschip bevindt? gaet gy mede naer Antwerpen?’
‘Neen, vriend, ik doe slechts een uitstapje naer Rotterdam. Ik moest daer aen eene kennis schryven en ik heb liever gehad hem mondelings te gaen spreken. Dat kost my minder moeite dan een brief.’
‘En keert gy nog naer Dusseldorf terug?’
‘Voorzeker en ik zal daer nog al lang verblyven; ik verwacht daer nieuws van u uit Antwerpen, zoo als wy afgesproken zyn. Verlaet ik Dusseldorf dan schryf ik u.’
‘Of kom het my dan liever zelf te Antwerpen zeggen?’
‘Lach daer niet om, myn vriend, dat kon ook al gebeuren.’
‘Nu, zegde Frans, ik ben regt in mynen schik u
| |
| |
hier aen te treffen; wy zullen nog eenen geruimen tyd kunnen redekavelen en ik heb zulks voor het oogenblik noodig.....’
En Frans begon over den toestand van Walter en Frederik te spreken, en wanneer men zich in het zigt van Rotterdam bevond, duerde die samenspraek nog. - Dan verliet Van Hardenhoek den vriend Frans en de antwerpsche kunstschilder zette nu alleen zyne reis voort.
Terwyl de jongeling, het hart door een brandend ongeduld gefolterd, reeds wenscht om te Antwerpen, in de tegenwoordigheid van Frederik, te wezen, en hy thans alleen nu sprakeloos zit te mymeren, - zal het niet van onpas komen, hier eene kleine schets van zynen levensloop op te hangen, ten einde den lezer over zyn karakter beter in te lichten en hem in staet te stellen om de daden welke Frans, in den loop van ons verhael, moet verrigten, met meer grond te kunnen beoordeelen.
De groote onwenteling, welke zich in Frankryk op het bloed had moeten vestigen en wier grondbeginsels later, van de wreede, maer onvermydelyke, hulp des schavots gezuiverd, zulk eenen weldadigen invloed op het morele der andere natiën van Europa had uitgeoefend, - de fransche omwenteling, welke naest het onvermydelyke dwangstelsel, zoo vele fortuinen oprigtte en andere ten gronde wierp, was aen het huisgezin van den kunstschilder Frans allernoodlottigst geweest. Zyne ouders waren ryk en hadden hunne schatten en hunnen invloed gebruikt om tegen het fransch beheer te werken. De vader van Frans was een dier staetkundigen geweest, die in het geheim over de zaken beslissen en geene opofferingen sparen om hunne party staen- | |
| |
de te houden. Eerst was hy vyand van het patriotiek geweest, later was hy het van de fransche en belgische republikeinen en hy was geen werkelooze vyand. Dan, wanneer de vreemdeling almagtig in onze vaderlandsche streken was geworden, wanneer alles voor zynen yzeren arm moest buigen en hy, door openbaer geweld of bedekte vervolging, zyne tegenstrevers begon aen te randen, begreep de vader van Frans weldra, dat het een of ander onweder op zyn hoofd ging losbersten. Inzonderheid door zyne echtgenote aengespoord, welke, gevoelig zoo als de meeste vrouwen, als het ware, het onheil in de toekomst reeds voor haer zag, begon hy, met een gedeelte zyner sortuin in goede handen te stellen. Eenige dagen later ware alles in veiligheid geweest; doch eensklaps werd hy van het brandend gevaer onderrigt en had slechts nog den noodigen tyd, om, zonder aen iets anders te denken, met zyne vrouw en zoon de stad te ontvlugten en Holland te bereiken. Van daer stak hy over naer Engeland en achtte zich aldaer in veiligheid. Wat hy van zyne goederen te Antwerpen had overgelaten, werd ten deele verbeurd en ten deele door laffe zielen ontroofd. Er bleef het rampzalig huisgezin niets over dan de voortbrengst van het weinige dat men, met voorbedachten rade, in vreemde doch getrouwe handen had doen overgaen. Het geld en de kleinooden, welke men had kunnen medenemen, waren niet aenzienelyk genoeg om lang een werkeloos bestaen te kunnen verschassen. De som was reeds, door de onkosten der reis, merkelyk ingekrompen en men was weldra genoodzaekt geworden, enkel op de inkomsten van de weinige verzekerde goederen te rekenen, en zulks was verre van voldoende te wezen.
| |
| |
De rampzalige echtgenoot bevond zich dan te Londen met zyne vrouw en zynen jongen zoon en was verpligt alle middelen in te spannen om eerlyk zyn bestaen te kunnen houden. Frans, alhoewel weinig in jaren gevoorderd, zag en begreep den treurigen toestand zyner ouders. Hy zag zynen vader alle moeite aenwenden om eenig geld te winnen dat hun het dagelyksche brood moest verschaffen, zoo niet voor den honger bevryden; hy zag ter zelfder tyd zyne moeder, die de vreemde luchtstreek niet kon verdragen, krank worden; hy zag hare krachten dagelyks afnemen, hy zag haer inwendig door eene kwael verteerd worden, aen wier einde niets dan de dood te wachten stond, en dit alles ging diep in het hart des jongelings en maekte daer eene wonde welker gevolgen hy nooit zou hebben kunnen vergeten. Frans was geen dier zielen welke hare droefheid door tranen kunnen lucht geven; hy sloot de smart in zyn binnenste op, hield de zuchten tegen welke uit zynen boezem wilden opstygen en ondernam eene worsteling waeruit hy zegepralend moest komen; doch die hem voor altyd de ziel moest ziek houden, die hem het leven moest onttooveren en hem van alle zacht geestengenot berooven. Hy verstaelde zich, als het ware, in den rampspoed en bekwam eene zekere soort van onverschilligheid voor al wat hem persoonelyk aenging. Ware zyne ziel niet zuiver geweest, had hy geene dier schoone karakters bezeten, welke nooit hunne grootschheid verliezen, dan had hy ongetwyfeld die onverschilligheid op al wat hem omringde doen drukken en hy ware voor niets meer gevoelig gebleven. - Dan zulks geschiedde niet. Zyne eigene smarten immer vergetende, bleef hy voor die der anderen gevoelig en vond eene soort van wreed vermaek in zich zelven, in alle omstandigheden, te slagtofferen.
| |
| |
Er was niets méér noodig aen Frans dan zulk eene geestgesteldheid om onder de harde slagen welke op hem moesten neêrbonsen, niet te bezwyken. Zyne moeder stierf in het vreemde oord en hare overblyfsels mogten op den vaderlandschen bodem geene rust genieten. - Dit afsterven van wat hy het meest op de wereld beminde, verbrak ter zelfder tyd den moed van den groothartigen echtgenoot, en hy liet voortaen het hoofd magteloos op de borst hangen. Frans had het weldra opgemerkt en zegde by zich zelven: ‘nu begin ik mynen vader te verliezen.’ En dit treurig voorgevoelen werd bewaerheid. De echtgenoot verviel allengs in eene kwyning die voor aller oogen zigtbaer werd, en wanneer hy, eenige maenden later, by het veranderen der staetkundige gebeurtenissen, met zynen zoon naer Antwerpen terug keerde, werd die vreugde door den gevoorderden ziekelyken toestand des mans, als het ware, gansch te niet gedaen en, eenigen tyd daerna, moest Frans ook den laetsten zucht zyns geliefden vaders opvangen. Die slag deed zyne ziel weder eene felle marteling ondergaen, welke voor het gemeen niet zigtbaer was; doch die daerom niet minder als een looden staef op het hart des jongelings bleef drukken.
Frans was nu in zyn vaderland terug; doch hy bevond er zich als een vreemdeling; hy kende er niemand dan eenige verwyderde bloedverwanten, die zich zyner weinig aentrokken, omdat hy met hen niet meer in maetschappelyken toestand gelyk stond, en hy zocht ook niet om hunne gunsten te verwerven. Men deed hem zelfs gevoelen, dat hy het alles aen den blinden staetkundigen drift zyns vaders te wyten had. ‘Wie myn vader lastert, lastert my’ zegde de jongeling ‘wat myn vader gedaen
| |
| |
heeft, is goed gedaen geweest.’ En sedert dien dag bezag hy de bloedverwanten niet meer die hem zulke opmerkingen hadden durven maken. - Hy ging ook by niemand troost zoeken, en toch wie had hem kunnen troosten, hy die sterk genoeg was om alleen het onheil, en het met een opgeruimd wezen, te dragen? Hy gaf zich alsdan met geestdrift aen het betrachten der kunst over waervan hy de eerste grondbeginsels by zynen vader, tydens het ballingschap, geleerd had. Hy trachtte daerin eenige verligting voor zynen geest te vinden, eenig balseming voor zyn gefolterd hart. Doch ook de de engel der kunst had voor hem geene gouden vlerken. Deszelfs bywezen was voor hem niet betooverend en de koude ontleding, welke hy in alles overbragt, deed de vleugelen der verbeelding meermaels krachteloos ter neêr hangen.....
Het weinige dat den jongeling van het vaderlyke fortuin was overgebleven, was hem voldoende, thans dat hy zich alleen in de wereld bevond, om op den dag van morgen niet te zeer moeten denken en liet hem toe een ongestoord kunstenaers leven te leiden. Allengs werd hy nu opgeruimder van geest en verkreeg de kunst om zyne inwendige knagende smarten voor het oog van allen te verbergen. - Dan, eene groote droefheid stoud den jongeling nog te wachten en het was eene diergene waerop hy zich niet voorbereid had. De liefde sprak, voor de eerste mael, aen het hart van Frans en moest hem noodlottig worden.
Hy zag een meisje, beminde ze uit al de kracht zyner ziel en was bereid alle mogelyke opofferingen voor haer te doen; hy geloofde aen hare woorden, voelde zich herleven en werd nu eensklaps door haer verstooten, achter- | |
| |
uit gesteld voor eenen andere, wiens schatten aenzienelyker waren dan het kleine fortuin van den kunstschilder. Die slag doodde, als het ware, de laetste schoone verbeelding van Frans, deed de laetste zoete droom verdwynen en de onttoovering werd volkomen. Een wreede grimlach, die soms het wezen des jongelings betrok, deed genoeg kennen, welke diepe verachting er in zyne ziel was ontstaen voor al wat men heil en geluk op de wereld kan noemen.
Slechts aen eenen zyner vrienden had Frans dit ongeluk doen kennen, zonder hem nogtans het voorwerp zyner liefde te noemen, en die vriend was Frederik, wiens zachte ziel ook alleen gestemd was om de bitterheid van het onheil eenigzins te verzoeten. Van toen af leefden zy reeds door de innigste banden der vriendschap aen elkaer verkleefd en hadden geene geheimen voor elkanderen meer. De toestand van Frederik in de maetschappy was zeer aenzienelyk; hy had zich, zonder genoodzaekt te zyn zich met het tydelyk te moeten bekreunen, aen geliefkoosde studiën kunnen overgeven, en vond zyn vermaek in de oude werken der vaderlandsche en uitheemsche schryvers te betrachten, en zich in vreemde talen te oefenen; met een woord hy zocht slechts om zynen geest alle soort van voedsel te geven. Dit alles belette niet dat de beste overeenstemming en gemeenschap tusschen de twee vrienden heerschte en Frederik zich immer door zynen vriend Frans liet leiden en deszelfs raed in alles volgde. De ouders van Frederik verdeelden hunne liefde tusschen den jongeling en eene dochter die een jaer jonger dan hy was en hem in zachtheid van ziel evennaerde en in lichamelyke schoonheid, door al de kracht der vrouwelyke bevalligheid, overtrof.
| |
| |
Frans werd door de ouders zyns vriends in groote achting gehouden en als het derde kind uit den huize beschouwd, en die laetste omstandigheid zal nu den lezer genoeg, uitleggen waerom Frans, by zyne aenkomst te Antwerpen, terwyl hy zyne kofsers naer zyne wooning deed voeren, regtstreeks en in zyn reisgewaed, naer de huizing van zynen vriend Frederik snelde en als een bliksem in deszelfs vertrek verscheen.
‘Hier ben ik!’ riep de kunstschilder.
‘Myn vriend! borst Frederik los, terwyl hy uit zynen zetel opsprong en in de armen zyns makkers vloog.
Beide vrienden bleven eenige stonden in elkaers armen geklemd en voelden zich door het gevoel overwonnen en voortgesleept. Wanneer die eerste aendoening bedaerd was, greep Frans zynen vriend zachtjes by de beide armen en deed hem in zynen zetel terug neêrzitten. Dan, eenen stoel vattende en zich regt voor Frederik plaetsende, zegde hy:
‘Laet my u eens goed en nauwkeurig bezien, om my te overtuigen dat gy nog altyd dezelfde zyt.’ En Frans staerde met de grootste aendacht op zynen vriend. - Frederik kon zich niet onthouden te glimlachen en moest eindelyk in eenen schaterlach uitbersten, wanneer hy gewaer werd, dat het wezen van Frans allengs eene meer statige en ernstige uitdrukking verkreeg.
‘Lach maer, - zegde Frans - lach maer, dat zal u goed doen.’
‘Maer, wat drommels! zegde Frederik, waerom die scherpe bezigtiging? Zoekt gy of ik door ouderdom reeds rimpels op het voorhoofd gekregen heb en of myn hair begint te gryzen?’
‘Rimpels op het voorhoofd zie ik nog niet en ik ont- | |
| |
dek ook geene gryze hairen; maer toch vind u ik veranderd. Uwe wangen zyn ingevallen en die oogen hebben u nooit zoo diep in het hoofd gestaen noch waren nimmer door die kleine ligtblauwe banden omzoomd.’
‘Dat alles zal weldra verdwynen, beste Frans: nu ik u terug by my heb, zal ik herleven.’
‘Ik hoop het, vriend; want het is daerom dat ik gekomen ben.’
‘Hebt gy mynen laetsten brief ontvangen?’
‘Ik heb hem ontvangen, gelezen, en ben vertrokken, zonder eenen enkelen oogenblik te verliezen.’
Hier staekte de samenspraek eene kleine poos. Frederiks wezen had thans ook eene meer ernstige houding verkregen en hy scheen nadenkend te zyn geworden. Frans wachtte nog eenige oogenblikken en dan, zyne beenen over elkaer kruisende, zegde hy op eenen statigen toon:
‘Vriend, ik ben niet te vreden over u.’
Frederik werd door die woorden getroffen; hy liet zich in zynen zetel achterover zakken en vroeg:
‘Spreek, Frans, waerin heb ik schuld?’
‘Verstaet gy my niet?’
‘Het is wel mogelyk; ik geloof zelfs: ja...... doch spreek.’
‘Vriend, ging Frans nu voort, gy hebt in myne afwezendheid eene slechte kennis gemaekt; gy hebt eene vriendschap gesloten die u nadeelig moet worden. Ik zal u niet herhalen, wat ik u in mynen brief gezegd heb en dat ik vrees nutteloos gezegd te hebben........ Die heer Wolfang zal u rampzalig worden...... Gy moet hem vlugten........ en zulks zonder meer tyd te verliezen.....’
| |
| |
‘Vriend Frans, antwoordde Frederik, gy bemint de redenering niet waer?’
‘Ik schat ze boven alles, wanneer zy door de gezonde rede voorgelicht wordt: het is aen haer dat ik verpligt ben, myne smarten te boven te zyn gekomen en onder het noodlot niet te zyn bezweken.’
‘Welnu, redeneren wy dan over den heer Wolfang.....’
‘Ik luister, Frederik.’
‘De heer Wolfang is een goed of een slecht mensch?’
‘Hy kan ook noch goed noch slecht wezen.’
‘Is zulks uw gevoelen?’
‘Neen, Frederik, ik geloof dat hy goed en slecht is.’
‘Laten wy niet met woorden spelen, vriend Frans: zeg, de omgang met Wolfang is my voor- of nadeelig?’
‘Nadeelig, volgens my, zegde Frans, hoogst nadeelig en schadelyk.’
‘Waerom?’
‘Om zeer eenvoudige reden...... De heer Wolfang heest zich den geest zoodanig opgewonden, dat hy zich niet meer op het zelfde standpunt als het gemeen der menschen bevindt; hy ziet alles met andere oogen als wy; hy trekt gevolgen welke men moeijelyk kan wederleggen, omdat zy aen een gebied ontleend zyn dat ons allen zoo vreemd is als aen den heer Wolfang zelven. Waer wy niet durven aenraken, daer klimt hy of denkt hy stout naer toe te klimmen en, by zyne terugkomst, verhaelt hy ons zaken die hy denkt gezien te hebben en welke, indien men er geloof aen hechtte, al het bestaende zouden omverre werpen. Nu, al wie tegen den algemeenen stroom wil opvaren en dingen uitvoe- | |
| |
ren of doen aennemen waervan hy de wezenlykheid niet kan betoogen, is een geestdryver, een enthusiast, en zyne gevoelens zyn verdervelyk voor de maetschappy in het algemeen en voor de persoonen in het byzonder. Zulke menschen, wanneer zy zich alleen met hunne droomeryen bezig houden, kunnen gedoogd worden; doch wanneer zy, zoo als de heer Wolfang, navolgers willen aenwinnen, dan zou men ze uit den schoot der maetschappy moeten verdryven.’
‘Dat is eene redenering, zegde Frederik, welke zoo ongegrond als weinig menschlievend is. Gy kent Wolfang niet, vriend Frans, neen, gy kent die zuivere, schoone ziel niet of gy zoudt geheel anders spreken. Gy zoudt overtuigd zyn, dat er niets dan weldoening in hem woont.’
‘Ongelukkige vriend! hernam Frans, weldoening, zegt gy! maer mag men weldoening noemen den invloed welken de toonkundige op u reeds heeft uitgeoefend! Zyne wonderbare stelsels, zyne vreemde gevoelens hebben uwe ziel reeds zoo diep geschokt, dat er uw lichaem de noodlottigste gevolgen begint van te gevoelen. - Die ligtblauwe schyn, welke thans uwe oogen omringt, zal weldra, indien gy voortgaet, door eene breede donkere tint worden opgevolgd; uw zacht vel, dat nu nog den roozenkleur der gezondheid laet doorstralen, zal weldra, indien gy in de geestdryvery blyft voortdwalen, eene bleeke melkachtige kleur verkrygen die u aen een ziekelyk meisje zal gelyk maken; de zachte gloed, die thans nog in uwe oogen vonkelt, zal weldra verdwynen en door een weifelend licht vervangen worden; uwe ledematen, waerin thans nog spierenkracht en weelderig leven besloten liggen, zullen allengs vermageren en krachte- | |
| |
loos worden; uw zenuwstel, dat u thans voor het zuiver gevoelen vatbaer maekt, zal weldra door een ziekelyke toestand ontspannen worden en u aen eene zenuwzieke vrouw doen gelyken.... Zeg, Frederik, lacht u zulk een staet toe en zoudt gy er den heer Wolfang dankbaer kunnen over wezen?.....’
‘Vriend, antwoordde Frederik, ik heb u nooit zoo ver op het gebied der verbeelding zien vliegen. Gy vergeet dat wy met eene ernstige, styve redenering bezig zyn. Uwe voorspellingen zyn zeker, volgens het gemeen gevoelen, niet zeer aentrekkelyk; doch ik wil aennemen dat zy zich zouden kunnen verwezenlyken. Welnu, wat zou zulks nog betoogen? Antwoord my en zeg of de mensch op de wereld voor zyn lichaem moet leven, of in andere woorden, of de ziel ten dienste van het lichaem dan wel het lichaem ten dienste van de ziel geschapen is?.....’
‘Dat is eene vraeg die ik moeijelyk zou durven beslissen, zegde Frans; echter geloof ik dat het lichaem voor de ziel en de ziel voor het lichaem geschapen is, dat zy beide een geheel uitmaken en dat het heil gelegen is, dat het ons door den schepper tot eenen pligt is gemaekt, het juiste evenwigt tusschen beide te houden.’
‘Ik ben van uw gevoelen niet, vriend Frans; de ziel is het edelste deel en, als dusdanig, moet zy heerschend wezen; het lichaem is een dienaer die moet gehoorzamen, een werktuig dat gebruikt wordt en verslyt; het is een kleedsel dat men, na een zekeren tyd, afwerpt....’
‘Dat zyn wel de stelsels, zegde Frans met eene zigtbare treurigheid, zoo als gy ze van Wolfang geleerd hebt...... Wat is op dit alles te antwoorden? Ik zal tot
| |
| |
morgen voor het evenwigt tusschen ziel en lichaem pleiten en gy zult tot morgen het tegendeel staende houden. En zeg, wat zal het ons dan gevoorderd hebben? Noch het een noch het ander kan oogenblikkelyk en door de wezenlykheid betoogd worden.’
‘En waerom zou daervan de wezenlykheid niet kunnen betoogd worden? Bestaet er geene wezenlykheid van de reden, van de redenering! Is de overtuiging dan geene wezenlykheid, is het gevoel dan geene onloochenbare waerheid?’
‘En wanneer wy beide iets gevoelen en zulks gevoelen op eene gansch tegenstrydige wyze, waer is dan de onloochenbare waerheid van het gevoel?’ vroeg Frans.
‘Daer waer de echte overtuiging bestaet!’ zegde Frederik.
‘Maer er bestaet by beiden eene echte overtuiging!’
‘Dat is onmogelyk!’ riep Frederik met geestdrift uit.
‘Onmogelyk!’ herhaelde Frans. ‘gelooft gy in dees geval, by voorbeeld de ware overtuiging uwer meening te hebben?’
‘Ja!’ zegde Frederik met klem.
‘En ik, die eene tegenstrydige meening verdedig, ben insgelyks zeker eene echte overtuiging te bezitten.’
‘Dat is niet zoo!’ riep Frederik ‘gy redeneert volgens een stelsel, niet volgens het zuivere gevoel: de aengenomen meening beheerscht u en beschaduwt, overlommert uwe ziel!...... Gy regelt uw gevoel volgens sedert lang aengenomen begrippen, welke laetste gy niet onderzocht hebt, wanneer gy ze u als onverbreekbaren regel hebt voorgeschreven....... Om goed te oordeelen,
| |
| |
moet men zich van alle vooroordeelen kunnen ontdoen en als met eene nieuwgeboren ziel kunnen zien en opmerken!’
En Frederik, uit zynen zetel regtstaende en door het vertrek heen en weêr wandelende, ging met eenen klimmenden geestdrift voort:
‘Neen, vriend, neen, gy kent niet, gy weet niet wat de mensch is! uw hart is zuiver, uwe inzigten zyn heilig; doch de wereld heeft u in haren dwaelkring getrokken en sleept u mede.... Gy hebt uwen geest naer den algemeenen gang gewrongen en, zoo als het gemeen, laet gy u door ydele woorden verblinden! o hadt gy, zoo als ik, de poorten der eeuwige wooning ontsloten gezien, hadt gy, zoo als ik, het verblyf met eenen oogslag mogen ontwaren, het verblyf waer de waerheid eene wezenlykheid en geene wereldsche overeenkomst meer is! Hadt gy met my den voet op het oneindig gebied van het ryk des gevoelen geplaetst, en dan eenen blik op de wereld laten neêrvallen en verstaen hoe nietig de grootste aerdsche dingen alsdan voor de oogen van den geest komen! o Dan zoudt gy, zoo als ik, de wereldsche ketens hebben afgeschud en, van het slyk der aerde ontdaen, gewenscht hebben, om reeds in het ryk verplaetst te wezen, waer alles genot en gevoel is, waer al wat klein en besloten is, verbannen wordt en waer het genot geenen bitteren nasmaek meer heeft!’
En nu, tot Frans stappende en hem de hand grypende, ging hy voort:
‘o Zeg, myn lieve vriend, myn broeder! hebt gy ooit waer geluk op de wereld gesmaekt? Hebt gy ooit kunnen genieten, zonder eenen bitteren nasmaek te proeven! o Zeg my, zyt gy ooit gelukkig geweest?....’
| |
| |
‘Nooit! nooit!’ riep Frans eensklaps door de woorden zyns vriends en door den toon op welken die woorden uitgesproken wierden, tot in het diepste der ziel geschokt. ‘Nooit! nooit! herhaelde hy, het ongeluk was immer myne trouwe gezellin!’
‘Ik weet het, vriend, ik weet het, en nu eerst heb ik het gezien, en nu eerst voel ik hoe diep de smart u getrossen heest, welke folteringen gy onderstaen hebt.’
‘Onbegrypelyke folteringen!’ riep Frans, in vervoering weggerukt en terwyl de tranen over zyne wangen leekten ‘smarten waervan het geheugen alleen my thans nog doet sidderen!....’
‘Het zyn de vruchten der wereld, vriend’ hernam Frederik’ en het heil dat zy aenbiedt is raer en dan nog vergiftigd! o Schudden wy dan haer vuige kleedsel af! leven wy met den geest boven het stof verheven!....... Ons wacht de gunst om het zielenleven van op aerde af aentenemen en op éénen stond meer te gevoelen dan men op duizende jaren, met den doordringendsten geest, zon kunnen begrypen!’
‘Zwyg, Frederik!’ riep Frans. ‘Gy doet my verdwalen! gy ontstelt my den geest, gy sleept my achter u op eene baen die ik niet ken, die ik niet wil betreden! zwyg! zwyg!’
‘Waerom zoo tegen het gevoel kampen, myn beste vriend?’ ging Frederik voort ‘waerom uwe ziel niet vry hare vlugt laten nemen? Waerom naer uwe banden grypen, waerin gy zoo lang reeds geklemd zyt en welke, zich thans losrukkende, aen uwe aerdsche slaverny een einde zouden stellen? Waerom, als weleer Jakob, tegen den engel Gods willen worstelen? Waerom u niet liever op de kniën werpen en u laten in vertrouwen mede trek- | |
| |
ken. o Wees ootmoedig, vriend, en gy zult tot het hooge geestenryk opklimmen! Gy zult leeren kennen, wat het leven is en wat het gevoel beduidt! o Zeg, voelt gy niet dat wy van de aerde opklimmen! ziet gy niet dat er zich eene andere natuer voor onze oogen ontvouwt? Ziet gy niet dat het licht in kracht verdubbelt en dat ons bestaen zich uitstrekt, dat wy vlotten als op eene zee van licht en warmte!.....’
En dit zeggend, viel Frederik in de armen van zynen vriend en liet het hoofd op dezes borst rusten. Frans was dermate door de aendoening getroffen, dat hy de kracht niet bezat om zynen vriend lang te ondersteunen en genoodzaekt werd hem in zynen zetel te laten neêrzakken. Hy zelve bleef, half op het tapyt uitgestrekt, met zyne armen op de kniën zyns vriends rusten en wachtte zoo tot dat de aendoening, die zyn hoofd in gloed had gesteld en zynen boezem deed hygen, zou bedaerd geweest zyn. Een kwartuers bleven de twee vrienden in die wonderbare houding, dan rigtte Frans het oog op, ontving den broederlyken, minzamen blik van zynen vriend en zegde hem op eenen ongemeen zachten toon:
‘Frederik, gy moet my met Wolfang nadere kennis doen maken.....’
‘o Hy zal u zoo vurig als my beminnen’ zegde Frederik ‘en zal weldra van zyne eerste gevoelens over u terug komen.’
En, de handen zyns maets in de zyne klemmende, ging hy voort:
‘Zeg, Frans, hebben wy ooit elkander beter dan op dit oogenblik verstaen, hebben onze zielen zich ooit beter begrepen?’
‘Ik versta er my niet aen’ zegde Frans, nu van
| |
| |
den grond regtstaende, ‘die stonden zullen lang in myn geheugen geprent blyven. Ik voel my tot in het binnenste myner ziel geschokt..... en heb de lucht noodig..... Tot wederziens, myn beste Frederik.....’
Op het zeggen dier woorden, verliet Frans het vertrek en begaf zich naer zyne eigene woonst. Wanneer hy daer gekomen was, liet hy zich op eenen stoel neêrzakken, sloeg de hand aen het voorhoofd en riep uit:
‘Wat beteekent dit alles! Ben ik nu zoo dwaes geworden als myn arme vriend Frederik!.... Waerom heb ik my door zyne woorden, door zynen geestdrift, op eene zoo vreemde wyze, laten misleiden!...... Wat heb ik toch in mynen geest, in myn hart gevoeld. – Het was als of het byzyn van Frederik op myne ziel werkte, myne zintuigen overwon, my deed verdwalen en mynen geest voor zynen geest deed bukken!....... Het was my als of ik my eensklaps een nieuw leven voelde ingestort; ik heb eenen stond en met eenen blik myne eerste jongelings jaren terug gezien, dan, wanneer het ongeluk zyne yzeren tanden in myn jeugdig vleesch nog niet geslagen had, dan, wanneer ik nog in alles, in ieder betrouwen stelde, omdat ik dacht dat al de harten met het myne in gevoelen overeenstemden! Dan, wanneer myn leven door de heilige verbeelding opgeluisterd was en ik de onttoovering nog niet kende! o dit enkel vertoog, slechts in het voorbygaen aenschouwd, scheen eenen weldoenden balsem in myn gemoed te storten! verwonderlyk! verwonderlyk!’
En Frans bleef eenen langen tyd met het hoofd in de handen gebukt zitten en onbeweegbaer. – Wanneer hy het hoofd terug opligtte, zweefde er een glimlach om zyne lippen; zyn gansch wezen had zyne gewoone uit- | |
| |
drukking herkregen: de oude Frans was weder teruggekeerd en hy zegde:
‘Vergeten wy die verdwaling. De vermoeidheid der reize, de ligte ontsteltenis welke ik daerdoor gevoel, kunnen ligt de oorzaek, zullen de oorzaek van dit alles geweest zyn. Beschouwen wy de zaken zoo als ze zyn. Ik heb zeer wel gehandeld van myne terugkomst niet langer uittestellen. Myn arme vriend heeft noodig dat er hem eene hand worde toegereikt, die hem van Wolfang afrukke of hem voor dezes verleiding beware. Ik moet hem van die rampzalige gedachten verlossen; zyn geluk, zyne gezondheid hangen er van af. – Ik zal met den heer Wolfang nadere kennis maken; ik wil die wonderbare persoonaedje eens goed betrachten, zyne inbeeldingen onderzoeken en hem en Frederik van het ydel en ledige hunner droomeryen overtuigen.... – Maer zal my die ontroering van daer straks niet meer overvallen? – Neen, ik ben daer in het vervolg voor gewapend, en welke tooneelen er ook plaets grypen, men zal op het wezen van den uiterlyk blygeestigen Frans geene ontroering meer beschouwen. Ons gewoon yzeren omkleedsel zal de schichten wel doen terug botsen......... Kome thans de heer Wolfang met zyne vreemde stelsels, met zyne vreemde verschynsels, die slechts in zyn brein en in het brein van mynen armen vriend plaets grypen, en wy zullen zien of ze my ook de oogen zullen kunnen begoochelen en of ze voor het positivismus der redekunde niet zullen verdwynen. De strydbaen zal geopend worden; ik daeg u uit! Wolfang! wy zullen onze krachten meten! wy zullen zien of de gezonde reden, ofschoon door geene geleerdheid ondersteund, de droomeryen niet zal kunnen doen verdwynen!’
| |
| |
En eene eigaer ontstekende, en terwyl hy zich onledig hield met zyn reiskoffer uit tepakken, ging de jongeling nog voort:
‘Twee ziekenen die ik te genezen heb, twee geesten die ik uit den gestarnden hemel op onze killige aerde moet terug brengen, twee mannen die ik moet beletten in het onbegrypelyk verloren te loopen, met hen op de koude aerdsche baen terug te brengen..... Dat zy zich gerust houden!....’
Terwyl Frans die woorden uitsprak, bevond Frederik zich in de wooning van den heer Wolfang. Eenige stonden na zynen vriend had hy zyne wooning verlaten om den toonkundige van de aenkomst van Frans te gaen onderrigten. – Wanneer hy by Wolfang binnen trad, zegde deze laetste, zonder den jongeling den tyd tot spreken te laten:
‘Uw vriend Frans is aengekomen?
‘Ik wilde er u komen van onderrigten.’
‘Ik wist het reeds, ik heb daer even, terwyl ik voor myne piano zat, eene buitengewoone ontroering gevoeld. Zulks is my meermaels overkomen. Ik weet niet wat er juist in my omging; doch ik voelde my met den geest by u verplaetst. Ik heb uwe spraek gevoeld, Frederik, en zy is my pynelyk op het hart gevallen..... Het is moeijelyk eenen geest zoo als die van Frans te overtuigen; ik heb het u nogmaels gezegd: hy is van eene andere natuer als wy en zal nog zoo haest niet tot de zuivering zyn opgeklommen.’
‘o Hy heeft my verstaen, Wolfang, ik ben er van verzekerd; ik heb hem nooit in eenen toestand gezien gelyk aen diegene waerin hy zich bevond en ik heb gevoeld, dat onze zielen zich inniger dan ooit begrepen!...’
| |
| |
‘Medesleping is nog geene overtuiging, is nog geen geloof, vriend Frederik. De kunsten, de welsprekendheid kunnen de traenen uit de oogen persen, den mensch in onmagt doen vallen; doch neem de oorzaek weg en de aendoening vervliegt ook; de overtuiging blyft niet by of liever heeft niet bestaen...... Ik ben zeker, ik zie, ik voel het, die zelfde Frans, die met u geweend heeft, is op dit oogenblik bezig met zich tegen verdere aenvallen – zoo als hy het zal noemen - te wapenen; hy trekt weder zyn borstkuras aen dat hem in de wereld gedurig byblyft; hy is weêr bezig met de nu en dan doordringende sprankels van het heilige gevoel te dooden....’
‘Misgrypt gy u niet beste Wolfang, misgrypt gy u niet?’ vroeg Frederik. ‘Hadt gy hem daer straks gezien, ô ik geloof dat gy den vriend Frans zoo streng niet zoudt beoordeelen! Hadt gy hem my hooren zeggen. – Frederik, gy moet my met Wolfang nadere kennis doen maken - o gy had hem voorzeker, zoo als ik, in uwe armen geklemd en hem den naem van broeder gegeven!’
Wolfang bleef eenige stonden nadenkend en zegde eindelyk:
‘Ik weet, Frederik, dat Frans besloten heeft nadere vriendschap met my aen te knoopen. Het hangt slechts van my af zulks tegentewerken; doch ik zal het niet doen. Dat uw vriend kome; ik heb achting voor hem, zelfs vriendschap...... Maer broederschap zal er moeijelyk tusschen hem en my kunnen tot stand gebragt worden. Dan, nog eens, hy kome; ik zal myne gevoelens voor hem niet verdoken houden, welkdanig ook zyn oordeel er over moge wezen. Zyn hart is goed en dat is veel. – En toch, Frederik, ik mag die gelegenheden
| |
| |
niet vlugten; want, langs den eenen kant, zie ik my aen als met een heilig priesterschap bekleed, dat het my tot eenen pligt maekt het woord rond te zaeijen, dan zelfs wanneer het op onvruchtbaren grond nedervalt. Langs den anderen kant is het niet onvoordeelig dat ik tegengesproken worde: myne ziel ook moet gezuiverd worden; zy moet heuren aerdschen stryd voltooijen, om te kunnen zeggen, wen zy tot haren oorsprong zal terug klimmen, dat zy de tegenstrevingen, de beproevingen niet gevlugt heeft..... Kom my morgen met uwen vriend Frans bezoeken en wy zullen met hem nadere kennis maken. – Zyt gy over my te vreden, Frederik?’
‘Ik ben u dankbaer, Wolfang, en verheug my des te meer, daer ik my verzekerd houde, dat, wanneer gy Frans meer van naby zult hebben leeren kennen, gy uwe achting voor hem ook zult voelen vergrooten.....’
‘Het is ook mogelyk’ zegde Wolfang ‘zeer mogelyk......’
En nu begonnen de twee vrienden over andere dingen te redekavelen.
|
|
Auteursrechtvrij