|
| |
| |
| |
[Eerste deel]
[Woord vooraf]
De toestand der beschaving in de vlaemschsprekende gedeelten van Belgiën heeft sedert lang een tweevoudig opzigt. De geleerde klassen bevinden zich, door den geest, van de lagere volksklassen gescheiden, en die toestand is door het verval der nederduitsche spraek veroorzaekt geworden, terwyl de moedertael echter de eenige band gebleven is welke het volk nog aen elkaer heeft gehouden. De laetste groote vaderlandsche zegeprael, ten voordeele der beschaving gewonnen, was die waerby de spaensche invloed in ons land ten onder ging. Die zegeprael was gewigtig en ryk aen gevolgen; doch de boom, die toen zoo bloeijend was, werd korts daerna weêr van zyne kostbaerste vruchten ontbloot en gedwongen om stil voorttetreuren. De vreemde invloed verspreidde zich op nieuw over onze gewesten en, bleven ook de geletterde klassen het heilige vuer der verlichting smeulend bewaren, nimmer werden zy in staet gesteld, om aen den openbaren geest eene vrye, onbelemmerde rigting te geven, en wie tot openbare poogingen durfde overgaen, werd weldra het slagtoffer zyner edelmoedige gevoelens. Zoo zagen wy menig
| |
| |
burgerheld zyn zucht naer vryheid en broederlyke onafhankelykheid met den dood bekoopen; zoo zagen wy wysgeerige geesten onbegrepen verkwynen en, nog in de laetste tyden, eenen Vonck nutteloos voor vryheid en verlichting alles aenwenden. - By de groote fransche omwenteling kreeg de openbare geest eenen weldadigen schok; doch de ingevoerde begrippen kwamen van eenen overweldiger, werden in eene vreemde spraek voorgegeven en deden dus op de massa van het volk dien voortdurenden indruk niet welke men er had mogen van verwachten. Te meer, het akelig van het tydstip belette dat men, met kalm gemoed, de grondbeginsels van verlichting aenname; slechts de gebeurtenissen zelve konden aen het volk het meeste leeren en de daedzakelyke veranderingen alleen moesten het goede te weeg brengen. De vruchten die op onzen bodem bloeiden, hadden geene diepe wortels geschoten: zy trokken hare echte groeikracht uit den vaderlandschen grond niet.
Na de fransche omwenteling greep er in ons vaderland, zoowel als elders, eene staetkundige wederwerking plaets en de beschaving kon er niet by winnen. De verwydering tusschen de twee klassen van het volk werd allengs grooter; de geletterden dachten aen geene moedertael, zochten hunne onderrigting by den vreemde, en de Fransch-Belgische Akademie, vroeger door Maria Theresia ingesteld, bleef de eenige vertegenwoordiging van letterkunde en geleerdheid in ons vaderland: het was eene onmagtige vertegenwoordiging. Eindelyk deed zich de staetsverandering van het jaer dertig voor en nu eerst kwam zich een genster vertoonen van dat koesterende vuer, zonder welk eene grondige beschaving in de vlaemsche gewesten van Belgiën onmogelyk is. Men dacht om de nederduitsche letterkunde uit haren langdurigen slaep opteroepen en haer echt nationael doen hervoor te treden. - Zoo schoon als de gedachte was, zoo moeijelyk ook was derzelver uitvoering. Diegenen welke, by de omwenteling, eenen blinden haet tegen Holland hadden opgevat, zagen met misnoegen eene tael heropkomen die zoo zeer naer de spraek van Holland geleek en ten voordeele van welke de verdreven vorst zoo vele en nuttelooze poogingen had aengewend. En er was inderdaed iets onverstaenbaer in die heropkomst der tael, voor al wie niet goed be- | |
| |
greep dat er, door de daedzaek der omwenteling zelve, een weldadige schok aen den openbaren geest was gegeven geworden en de volksklassen zich digter by de hooge standen hadden geplaetst.
Dan, dit was slechts een begin. De verwydering tusschen de verschillende standen des volks is sedert dien wel merkelyk verminderd, doch zy is niet verdwenen en is thans nog de schuld, dat onze letterkunde zich in eene lage bevindt die, vergeleken met die van andere litteraturen, eene uitzondering mag genoemd worden. De invloed der geestproducten van Frankryk, Duitschland, Engeland en Holland heeft zich dermate op den geest der geleerde lezers doen gevoelen, dat dezen zich op eene hoogte bevinden welke de vlaemsche schryvers niet mogen beklimmen, omdat hunne stem ter zelfder tyd van diegenen, welke zich omlaeg bevinden, moet kunnen gehoord en begrepen worden. De geleerde lezers zouden willen, dat wy reeds volwassen mannen waren en wy zyn nog in de losse kleederen der jongheid gewikkeld. Wat wy voortbrengen, wordt door hen in vergelyk gesteld met wat zy in vreemde, tot rypheid gekomene litteraturen ontmoeten en, men begrypt het genoeg, die vergelyking kan voor de vlaemsche schryvers niet dan nadeelig wezen. Ons ontbreekt het nog altyd aen volledige litterarische opvoeding en die opvoeding kan wel verhaest worden; doch zoo ver zal men het nooit brengen, dat wy op eens tot rypheid zouden kunnen komen. En toch, ware zulks mogelyk, dan nog mogten de nederduitsche schryvers die spoedige, oogenblikkelyke klimming niet ondernemen; want het gansche doel der volksbeschaving zou daerdoor mischien gemist worden. Te lang zyn onze ongeletterde volksklassen verlaten geweest, hun geest is te lang van alle voedsel verstoken gebleven, dan dat wy op eens dien geest met sterke spys zouden mogen voeden. Allengs en niet dan allengs kan het volk, in tyd van vrede, van de verlichting deelachtig gemaekt worden en waerlyk vooruitstappen.
Nu zal men genoeg begrypen, welke moeijelyke pligt de vaderlandsche schryver te vervullen heeft. - Met de eene hand moet hy het volk opleiden en de andere hand moet hy der geletterde klassen toereiken, ze door deze doen aenveerden en zich, op die wyze, in staet stellen om, als schakel, tusschen de geletterde en ongeletterde
| |
| |
landgenoten te dienen. Aen hem het doel om allengs den schakel in te korten, de beide klassen in den zelfden geest te versmelten en daer by te winnen, dat het hem eindelyk, zoo als in andere litteraturen, toegelaten zy, met even veel vrucht, het zelfde woord tot de gansche menigte zyner landgenoten te sturen. – Wanneer hy zoo ver zal gekomen zyn, dan is de echte nationale beschaving daergesteld en de stryd voor tael en letterkunde mag als gewonnen beschouwd worden.
Die lage, waervan wy thans hebben getracht een denkbeeld te geven, is door de meeste, is door al de echte letterkundigen van eerst af begrepen geworden en de middelen die zy hebben aengewend, schenen hun de beste geschikt om den toestand zoo veel mogelyk te vergemakkelyken. Wat zy van eerst af, door den onbegrepen dichterlyken vorm der letterkunde, niet konden verkrygen, poogden zy langs eenen anderen kant te winnen en zy begonnen met op het nationale gevoel te werken. Zy verheerlykten het aloude vaderland, herriepen deszelfs helden, als het ware, tot het leven en poogden, op die wyze, belang te wekken, by al wie voor vaderlandsche herinnering en grootheid vatbaer was. Vlaemsche helden, die eeuwen lang in het duister waren verdoken gebleven, stonden uit hunne vergetene grafplaetsen op en het vlaemsche volk zag in zyn midden de beelden herschynen van eenen Artevelde, van eenen Pieter De Coninck, van eenen Breydel, van eenen Zannekin, van eenen Van den Bossche, van eenen Akkerman, van eenen Agneessens en van meer andere grootmoedige en onverschrokken volkshelden. De tael, de letterkunde en het vaderlandsch gevoel wonnen by die herleving onzer geschiedenis. - Dan verstonden de schryvers nog dat, om het belang niet alleen staende te houden, maer ook allengs meer optewekken, het noodig was, zoo veel verscheidenheid mogelyk aen het vlaemsche publiek aen te bieden, en men begon met al de verschillende vakken der letterkunde te beoefenen. Men doorliep de poëzy, van het verhevene epische gedicht tot het eenvoudige volksdichtje en de proza van de ernstige geschiedenis tot het boertige kluchtspel, terwyl men, langs eenen anderen kant, begon zich aen het bekend maken der wetenschappen toetewyden en in taelgeleerdheid proeven zag leveren,
| |
| |
die op den zelfden rang met de voortbrengsels der rykste litteraturen, in dit vak, mogen gesteld worden. - Van het doorloopen der algemeene vakken stapte men tot het bewerken der verscheidenheden, welke zich in ieder vak voordoen, en reeds mogen wy zeggen, dat wy in onze tael het compendium eener volledige letterkunde bezitten.
Ongetwyfeld, en wy zyn de eersten om het te bekennen, zyn het slechts proeven, welke wy tot hier toe geleverd hebben, en kunnen wy nog in geen enkel vak werken aenwyzen die voor groudbeeld kunnen dienen en als meesterstukken in de letterkunde zullen blyven voortleven. Dan, wy hebben het reeds gezegd, zulks is voor heden onmogelyk, daer de litterarische opvoeding niet ver genoeg gevoorderd is; en toch, stond er ook in ons midden een schryver op, met een genie begaefd zoo als weleer Dante, die op eens, door een onsterfelyk meesterstuk, de tael by hare volmaektheid bragt, hy zou van geen oogenblikkelyk nut voor het volk wezen en slechts later naer weerde kunnen geschat worden.
De schryver van het volgende roman heeft immer deel gemaekt van diegene welke het hierboven uitgelegde stelsel aengekleefd zyn geweest en zyne werken werden er immer naer ingerigt. Thans weêr heest hy getracht, in het vak des hedendaegschen roman, de natuer onder een nieuw opzigt aen zyne landgenoten voor te schilderen; maer, hy bekent het geern, voor geen enkel zyner voortbrengsels heeft hy ooit meer vrees gevoeld dan voor de twee boekdeelen welke hy hier, onder den titel van Ziel en Lichaem, laet volgen. - De grond waerop het gansche gebouw rust, is zoo onvast en zoo slibberig, dat hy zich zelven meer dan eens moed heeft trachten intespreken om het gebouw te voltrekken. Wat er onbekend en geheimzinnig in de natuer bestaet, kan men slechts doen voelen, slechts aenwyzen, en hoe moeijelyk nog is het dan om van ieder met aendacht en toegenegenheid aenhoord te worden. Wie luistert er lang naer het verhael eener inbeelding, waeraen de verteller slechts met de grootste moeite vatbare vormen kan geven?... En hoeveel lastiger valt het dan nog niet, wanneer men zoo eene taek voor een tweevoudig publiek moet
| |
| |
vervullen en, tegen wysgeeren en kinderen sprekende, zich door de laetsten met voorliefde en toegenegenheid en door de eersten niet eenig belang moet doen aenhooren? - De schryver heeft al die moeijelykheden in zyne baen gezien en toch heest hy durven voortstappen. Het betrachten van den inwendigen mensch en van datgene wat de ziel geheimzinnig en onverklaerbaer inhoudt; de soort van stryd dien wy tusschen beschaving, vrydenking en onderdrukking te leveren hebben; de botsing van het tweevoudige gevoel dat de mensch in zyn binnenste ontwaert en dat slechts in onvolmackte trekken op zyn uitwendig verschynt, deed voor hem een wyde veld ontsluiten, waer toe zyn geest onwederstaenbaer getrokken wierd, en hy stapte op het onbekende domein, zonder nog verder om te zien of zich te bekreunen, hoe men zyn werk zou opgenomen en geschat hebben. - Heeft hy zich door zyne verbeelding laten misleiden, heeft hy zich aen hersenschimmen zonder gevolg vastgeklemd, heest hy in het duizelig donker getast of in het ledige ydel gegrepen? - Ziedaer wat hem het gevoelen, het oordeel van het publiek zal moeten komen leeren. - Zal zyn werk slechts als eene min of meer goed waergenomen daedzack en niet als eene strekking opgenomen worden, ziedaer waerover hem de welwillende geletterde lezers zullen moeten inlichten.
Vreemd kan het sommigen voorkomen dat de schryver, ter gelegenheid van een roman, zulke bedenkingen durft voorstellen en dan in zyn werk zelve van dingen durst gewagen die toch buiten de gewoone dagelyksche begrippen vallen. Doch, men verwondere zich daer niet zoo zeer over: al wie eenig dichtervuer in het brein voelt gloeijen, is ter zelfder tyd overtuigd, dat hy meermaels door ingeving handelt en zulks moet hem verstouten. Het is hem te meer bewezen dat, in letterkunde, de romantische vorm, hoe ligt hy ook aen sommige moge toeschynen, immer diegene geweest is welke den grootsten indruk op den openbaren geest maekt. Wat men in werken van eene anderen aert niet in beraedslaging zou durven leggen, kan men stout weg in de romantische litteratuer doen. Een enkel voorgevoel, een schemer van wysgeerige begrippen kan stof geven voor het morele gedeelte van een gansche werk en de grootste maetschappelyke veranderingen
| |
| |
zyn soms slechts de gevolgen van een onryp gedacht, van eenen nevelachtigen twyfel, eerst onder eenen aengenamen vorm voorgedragen...
Heeft de schryver van Ziel en Lichaem zulke hooge inzigten gehad? - Toch niet; maer het is alleen die gedachte welke hem verstout heeft om wat hem, in onvatbare vormen, voor den geest zweesde, ook aen een gedeelte van het publiek te doen opmerken. Hem scheen het, onder andere, nog al eene belangryke vraeg om te weten, wat de zoo ver mogelyk gedrevene verfyning of beschaving van het voelende gedeelte van den mensch, van de uitbreiding der zielekrachten, zou voortbrengen; en hy heeft slechts voor inzigt gehad dit punt eens met den vinger aentewyzen en er de aendacht van wysgeerige denkers voor in te roepen, - Vindt men dat het voorwerp, welk hy gemeend heeft in zynen geest te voelen zweven, slechts eene inbeelding, eene hersenschim zonder gevolg geweest is, dan denkt hy niet langer aen wat hy thans het wysgeerige gedeelte zyns gewrochts zou noemen, en hy zal zich moeten getroosten met Ziel en Lichaem slechts als een gewoon verhael te beschouwen, dat, onder het opzigt van geruchtmakende voorvallen, veel te wenschen zal laten. Komen er integendeel eenige stemmen zich by de zyne voegen om te roepen: ja, daerin ligt een vraegpunt besloten dat verdient nagegaen en, zoo mogelyk, opgelost te worden, dan zal hy ongetwyfeld zich aengemoedigd voelen om, in latere voortbrengsels, de opgegeven gedachten nog meer uittebreiden en poogingen te doen, om digter by de oplossing van het raedsel te geraken dal zich in de ziel des menschen schuil houdt.
|
|
Auteursrechtvrij