Volledige werken. Deel 1

[p. 1]

Jaak of een arm huisgezin.

[p. 3]

Jaak of een arm huisgezin.
I.

Het was in de maand November van het jaar 18.. De lucht was stuursch en koud. Een scherpe, droge wind vloog schokkend door de straten, nam het drooggevrozene zand op, blies het in de hoogte en liet het telkens weer op den grond nedervallen, om het een oogenblik later weder op te nemen en voort de stad rond te voeren.

Een jongeling, met een smal kastje in zijne linker en een lichten wandelstok in zijne rechterhand, stapte stil en langzaam in dit gure weder. Eene kleine, aan de eene zijde afhangende, fluweelen muts bedekte hem het hoofd; een kleed, dat tot boven aan den hals geknoopt was, omving zijne leden en sloot zich krachtig om de middel, welke, door de tegenstelling zijner breede borst, tamelijk rank en tenger scheen. Kleine slopkousen, welke onder zijne broek uitkwamen, bedekten de helft zijner voeten en beschutteden ze tegen de strengheid der koude. Op het uiterlijke te oordeelen, kon die jongeling vijf en twintig jaar oud wezen, althans zijne trekken duidden iets mannelijks, iets bezadigds aan. Zijne oogen waren zwart en gloeiend; zijn haar was donkerbruin, zijne trekken schoon en regelmatig en met eene bruine tint bekleurd.

Niet moeilijk was het aan de houding en kleeding des jongelings te bespeuren, dat hij een vreemdeling moest zijn. Zoo was het ook. Hij

[p. 4]

was een Duitsche kunstschilder, die door de meesterstukken der aloude Vlaamsche School en door haren weder toenemenden bloei uitgelokt, zich voor eenigen tijd te Antwerpen was komen vestigen, om er zijne studiën te voltrekken, en dan, met eenen nieuwen schat van wetenschap verrijkt, naar zijn vaderland terug te keeren.

Zijn naam was Walter.

De jongeling bevond zich in een dier smalle steegjes, welke zich te Antwerpen, in de nabijheid der Ossenmarkt, opdoen, en zijn oog werd getroffen door een aantal kleine huisjes, die, bij het aanzien der rijke, trotsche gebouwen, zich als beschaamd bij elkaar schijnen gevoegd te hebben. Recht schilderachtig kwamen die kleine, arme woningen voor. De scherpe, rechte lijnen zijn aan hunne vorming onbekend; geene kalkschildering of olieverw bekleedt jaarlijks hunne afgekankerde muren, maar duizend tinten en kleuren bedekken, als een Indisch tapijt, hunne ranke, uitgemergelde voorgevels.

Walter nam het stellige besluit in den zomer eenige studiën in deze streek der stad te komen maken. Voor het oogenblik belette de koude hem in de volle lucht te werken, doch hij had voorgenomen eenige binnenhuisjes te schilderen, en het was met dit inzicht, dat hij zich in die kleine straatjes begeven had. Hij wendde derhalve het oog rondom zich en scheen eene keus te willen doen, en als op de voorgevels te willen raden welke woning van binnen het schilderachtigst moest voorkomen. Een der armste en meest vervallen huisjes wekte eindelijk zijne aandacht, en hij richtte zijne schreden derwaarts. Een lichte klop op de deur deed hem deze openen, en de jongeling trad binnen. Zijne verwachting werd te leur gesteld. Het vertrek bevatte niets, dat waardig was op het paneel gebracht te worden: bloote witgekalkte muren, een laag bed in den hoek, een hedendaagsche schoorsteen, eenige versleten, maar toch nieuwerwetsche stoelen, eene kleine vierkante tafel: dit was al wat zich in de kamer bevond, en, tot grooter ongeluk van den schilder, was dit alles tamelijk netjes opgekuischt. Een smeulend houtvuur lag nog in de haardstede verspreid en bracht bijna zoo veel rook, als warmte, in het kleine vertrek.

Edoch, zoo de versiering des huisjes geene stof tot schilderen aanbood, kon voorzeker het bezichtigen der personen, die er zich in bevonden, een rijk en weidsch veld voor de verbeelding eens kunstenaars, met een weinig dichtervuur bezield, opleveren.

De personen waren ten getalle van drie: een grijsaard, eene vrouw en een meisje van omtrent de achttien jaar.

[p. 5]

Het wezen des ouderlings was statig en vol uitdrukking; zijne gelaatstrekken waren regelmatig, zijn voorhoofd hoog en breed, zijne haarlokken grijs, en zijne oogen, ofschoon zij reeds veel van hunnen natuurlijken gloed verloren hadden, waren echter nog vol gevoel. De leden des ouderlings waren sterk gespierd; zijne handen ruw en derzelver beenderen schenen door slafelijk werken uiteengezet. Een lange blauwe kiel omgordde zijne forschgespierde, doch door den ouderdom verstramde en afgematte ledematen, en in gansch zijne kleeding was er iets den landbewoner eigen te ontdekken.

De vrouw scheen minder, dan de grijsaard in jaren gevorderd, doch hare levenskrachten waren nog meer uitgeput. Eene bleeke kleur bedekte haar wezen, waarop voormaals eene zalige en zachte uitdrukking moest geblonken hebben; de gloed harer oogen, welke diep in het hoofd gezonken waren, was flauw en weifelend geworden. Zij zat met het bleeke aanzicht in de handen. Bij het intreden des jongelings, had zij het lichtjes opgeheven en de vreemdeling had kunnen bemerken, dat zij, met hare magere hand, twee tranen van hare afgeteerde wangen gevaagd had. Zij was echter weldra in hare vorige houding hervallen. Tusschen haar en den grijsaard stond het meisje. De kleeding dezer laatste was boersch, doch ontnam niets aan hare natuurlijke schoonheid. Haar wezen was langvormig; haar vel blank en hare wangen met eene lichte rozentint bedekt. Hare oogen hadden die blauwachtige kleur, welke voor sommigen zoo verleidend is en eene ziel aanduidt, die als alleen voor de zachte liefde en mijmerij gestemd is. Blonde lokken, zoo fijn en zoo blinkend als zilveren draden, omkransten dit engelenwezen, en wanneer men den fijnen vorm harer leden gadesloeg, hadde men licht kunnen gelooven, dat dit meisje als een engel of als een luchtschepsel daar nedergedaald was, om de zielen van die twee versletene lichamen, welke naast haar zaten, op te beuren, te vertroosten en haar kracht en leven bij te zetten.

De blikken des jongelings hadden zich eerst op de twee ouderen gevestigd, en waren dan op het meisje gevallen, waar zij, als het ware, schenen aan vast te kleven. Het meisje was er door ontsteld geworden, en het purper harer wangen had er eene hooge tint bij gekregen. Zij wendde zich tot den jongeling en hem eenen stoel biedende, mompelde zij eenige onverstaanbare beleefdheidswoorden. De vreemdeling had hierop met eene buiging geantwoord, en alsof hij zijne intrede in eene rijke vergadering gedaan hadde, bleef hij met zijne muts in de hand

[p. 6]

staan en wist niet hoe de samenspraak te beginnen. Hij kon niet uitleggen wat hij in zijn hart gevoelde. Hij het zich werktuigelijk op eenen stoel nederzakken en plaatste zijn schilderkastje voor zich op de tafel. Hij staarde met wezenlooze blikken op den ouderling, die eindelijk sprak:

‘Mijnheer, mag ik weten wat mij de eer verschaft uw bezoek te ontvangen?’

Die vraag, schoon zeer natuurlijk en eenvoudig, kwam den kunstenaar statig voor. Hij antwoordde:

‘Vergeef mij, Mijnheer, ik was gekomen om u eene gunst te verzoeken, doch...’

En de jongeling stuurde zijne oogen rond het arme vertrek. De grijsaard voltooide het antwoord:

‘Doch,’ sprak hij, ‘onze armoede is niet schilderachtig genoeg, niet waar?’

De kunstenaar wist niet wat antwoorden.

De spraak des grijsaards scheen hem echter zoo zacht en zoo vol goedheid, dat hij er geene de minste spotternij kon in ontdekken. Hij voelde zich het hart hierdoor bevredigd en antwoordde met een diep gevoel:

‘Neen, maar uw ongeluk schijnt mij treffend, en mijne zwakke kunst zou te kort schieten, om dit op het paneel te brengen...’

Twee tranen blonken bij het uitspreken dier woorden in de oogen des jongelings; zijn hart was overweldigd. Hij stond op, stapte tot den grijsaard, greep hem de hand, drukte die gevoelvol in de zijne, en met eene bevende stem sprak hij:

‘Vergeef mij, goede man, mijne stoutmoedigheid...’

‘Brave jongeling!’ zuchtte de grysaard, terwijl de jonge kunstenaar, met tranen op de wangen en het hoofd verward, de arme woning verliet.

Het meisje kwam hare plaats tusschen hare ouders hernemen. De grijsaard sprak geen woord over dit bezoek. De moeder scheen zich alleen met hare gedachten bezig te houden, bemerkte zelfs hare dochter niet, die haar met eene onuitsprekelijke teederheid aanschouwde, terwijl zij hare tengere hand op de knie der vrouw het rusten en door medelijdende blikken haren moed als scheen te willen opbeuren en haar te vertroosten.