Liefde

[p. 72]

X. Laurens aen David.

Antwerpen, 1 December, 1843.

Over eenigen tyd kuijerde ik, in mynen warmen mantel gewikkeld, by het vallen des avonds, langzaem door onze antwerpsche straten. Ik had aen Amelie doen gevoelen dat zy my dien avond niet mogt verwachten, daer ik zaken van aenbelang te verrigten had. - Die belangryke zaken waren myne avondwandelingen, die ik sedert eenen geruimen tyd had verwaerloosd en gy weet dat ik aen myne gewoonten, en inzonderheid aen myne oude gewoonten, een weinig verslaefd ben. - De avondschemering is myimmer welkom geweest. Ik heb liever de menschen by de schaduw te zien: by den helderen dag lees ik te klaer op hun wezen wat er in hun binnenste omgaet en dat doet my meestal treurig worden. Des avonds

[p. 73]

heeft alles een ander opzigt. De gelaetstrekken schynen schooner, vriendelyker en de oogen, die spiegels der ziel, zyn meer glinsterend, meer sprekend.

Ik bevond my in de Gratiekapel straet en stapte, zoo als ik u reeds gezegd heb, stil voort, myne oogen rond en voor my latende weiden. Myn blik vestigde zich met onverschil- op een vrouwenwezen dat in de verte afgestapt kwam.

In het midden der straet bevindt zich een dier huizen welke men bergen van barmhartigheid heet; gy weet, waer men, terwyl de woeker door de wet verboden is, slechts dertig ten honderd⁽¹⁾ aen de arme menschen afperst. En dat noemt men dan barmhartigheid! Het is nog niet genoeg dat de armoede u onder hare wreede klauwen den laetsten druppel bloeds uitzuigt, de brave menschen die geld hebben, moeten u nog den hoon en den spot toewerpen en u dwingen de moordery barmhartigheid te heeten. Zoo men in die huizen den rampzaligen op eens dood sloeg, dan zou er nog iets waer in den naem kunnen liggen; thans moest men er den naem van berg van marteling aen geven.

Ik bleef eenige stonden voor het woekerhol stil staen en overdacht hoe treffelyk het menschelyk schepsel, dat daer tusschen zuchten en tranen zit te troonen, zyne zaken verrigt en zich stilaen eenen rykdom verschaft, waervan ieder penning eene menschelyke smart vertegenwoordigt. - Ik ben, by eene andere gelegenheid, eens een zulkdanig nest van wettelyke afpersery binnengetreden en heb er, om de zaek te ondervinden, myn zakuerwerk in pand gesteld. Men gaf er my eenen goeden prys voor, omdat ik beloofde het spoedig

(1) Er is sedert den brief van Laurens eene nieuwe wet over de bergen van barmhartigheid gemaekt. Men neemt heden maer 15% meer. De woeker is dus verminderd. (Nota van den uitgever.)

[p. 74]

terug te halen, en wanneer ik later mynen pand kwam lossen, heb ik de dertig per honderd kunnen bereken, waervan ik u zoo even sprak. Ik herinner my nog altyd het schouwspel dat, by dit bezoek, myne oogen trof. Van voor het kleine venster, waer ik over den te leenen prys met den bergdrager stond te twisten, kon ik de voorwerpen onderzoeken welke binnen de wanden en tafels bedekten. - Hier hing een van die breede jassen, welke de werkman slechts eens in zyn leven kan bekostigen, dan wanneer hy, na gedurende zynen jongen leeftyd als een lastdier geslaefd te hebben en zyne krachten te hebben ondermynd, een meisje verkiest waeraen hy zyn lot verbindt en zynen last mede verdubbelt. Die jas heeft eenen schoonen dag bygewoond - de huwelyks dag - wanneer de begoocheling en de zinbetoovering nog volkomen waren. Later heeft de werkman zich in nood zien vervallen en, na vooreerst andere voorwerpen verkocht of beleend te hebben, is eindelyk de beurt van den jas gekomen, en om eten voor het gezin te hebben, heeft de rampzalige zich door eene rente van dertig ten honderd moeten laten belasten. - Verder zag ik eenen laken vrouwenmantel, die aen eene reeds volwassene vrouw, aen eene moeder des huisgezins moest toebehoord hebben. - De mantel is gewoonlyk het laetste wat eene vrouw verpanden zal. Hy is een zoo goed middel om de armoede, die zich in de andere kleederen kan voordoen voor het oog van het publiek te bedekken...Eindelyk heeft hy toch den zelfden weg als de vroegere beste kleedingstukken moeten inslaen. - Naest den mantel ontwaerde ik eenen schall van een jong meisje, het beste stuk dat zy denkelyk bezat; waer zy zoo wel mede gekleed was en dat hare natuerlyke bevalligheid zoo goed deed uitschynen. Men leed te huis honger en zy heeft dit kostbaer stuk moeten opofferen.

[p. 75]

Thans durft zy, by helderen dag, byna niet meer op straet komen; want zy beeldt zich in dat ieder zou zien dat zy haren schall heeft moeten in den berg zetten.

Op eene morsige tafel lagen kleinooden verspreidt, - van die kleinooden waervoor eene vrouw of meisje nachten lang zou zitten slaven, om de eenige franken te kunnen uitsparen die haer gouden bellen in de ooren, eenen ring aen den vinger of een juweelen kruis op het hart kunnen schenken. De honger had dit zuergewonnen kleinood doen te pand zetten, dit kleinood dat de vreugde der vrouw, den schuldeloozen trots van het jonge meisje uitmaekte. Of misschien was het kleinood niet aengekocht geworden; misschien was het eene familie ervenis, of een geschenk van den geliefde, waeraen duizende zoete herinneringen, duizende droomeryen verbonden waren? Het is het zelfde. De honger heeft het doen opofferen en het meisje heeft liever gehad die opoffering te doen dan zich aen de ondeugd over te leveren...

Doch ik verdwael in die herinnering, vriend David, en vergeet dat ik op het oogenblik waervan ik spreek, my slechts in de straet en voor het huis bevond, terwyl ik in de verte eene vrouw zag naderen. Hare bedeesde houding en de blik dien zy steelsgewyze op my wierp, deden my oordeelen dat zy voornemens was het huis binnen te treden en, om hare schaemte te sparen, maekte ik my bereid my een weinig te verwyderen om haer den toegang tot den woekerkuil vry te laten. Dan, ik wist niet waerom; maer de jonge vrouw merkte my op en scheen eensklaps van voornemen te veranderen. Zulks maekte myne aendacht gaende en, by haer genaderd, onderzocht ik haer wezen, voor zoo veel het my de schemering toeliet:

- Zyt gy het, Lies? vroeg ik.

[p. 76]

Het was Lies! - Gy weet, Lies, myne eerste zoo gezegde liefde, Lies met wie ik en gy, David, zoo dikwils de Chaine anglaise gedanst hebben.

Zy stond getroffen en scheen geen woord te kunnen uitbrengen.

- Herkent gy my dan niet, hernam ik, en waerom die verwondering?

- Ik herken u wel, mynheer, zegde zy, en ik zag den weemoed in hare oogen blinken. Ik herken u zeer wel, herhaelde zy; doch ik verwonder my dat gy myn wezen nog niet vergeten hebt.

- Gy doet my onregt, Lies; ik vergeet myne oude vrienden nooit.

- o Waer is die tyd!..zuchtte zy.

Ik bemerkte dat zy een pakje onder haren mantel verborgen hield.

- Gy zyt zoo zwaer geladen, Lies: wat hebt gy daer onder uwen mantel? vroeg ik.

- Een pakje dat ik moet bestellen...stamerde zy, een afgewerkt kleed...

- Uw echtgenoot is dus een kleermaker?

- Ja, mynheer...

- Lies, zegde ik met nadruk en haer scherp in de oogen ziende, gy spreekt niet regt uit. Het pakje dat gy daer hebt, was bestemd om daer, in dit huis, gedragen te worden, om het te doen beleenen.

De jonge vrouw werd rood van schaemte en een traen parelde in hare oogen:

- o Ik wil het niet miskennen, mynheer, zegde zy, gy raedt het wel; ik bevind my in nood. Myn man is sedert eene maend ziek; het weinige dat wy, door slaeflyk werken

[p. 77]

verzameld hadden, is verteerd en nu hebben wy niets meer, en er moet toch middel gezocht worden...De ziekte is beter; myn man is genezen, zegt de doktor, en er behoeven hem slechts versterkende middels. Zyne gezondheid gaet toch boven alles, en ik ook, ik kan toch geenen honger lyden...

- Lies, zegde ik, hare hand vattende, wist gy dan niet waer ik woonde?

- o Mynheer, kon ik dan bedelen?...

- Wat, bedelen! en onze oude kennis, onze oude vriendschap, zal ik zeggen...

- o Mynheer...die kennis onzer dwaze jongheid...

- Onzer gelukkige jongheid, Lies! Die kennis geeft u regt op myne voortdurende vriendschap. En vrienden moeten elkaer helpen, en ik wil niet dat wie ooit met my is bevriend geweest, by myne weet, ongelukkig zy, wanneer het in myne magt is dit ongeluk te verhoeden. Ik vergeef het u, Lies, dat gy vroeger, toen gy ongetwyfeld gelukkig waert, geene kennis meer droegt. Dat was niet noodig toen...

- o, Mynheer Laurens!...

- Verschoon u niet, Lies; ge wildet my geenen enkelen oogslag meer geven; doch dat is niets. Maer thans is het eene andere zaek. Luister: in den naem onzer oude, dwaze kennis, indien gy het zoo noemen wilt, gaet gy my thans gehoorzamen. Zie hier geld...Ik reikte haer al wat ik in het zak had.

- Te veel! te veel! Mynheer Laurens....

- Zwyg, zeg ik u!...Ga daer mede het noodige koopen en zorg dat uwen echtgenoot spoedig genezen en sterk zy... - En nu, antwoord my opregt: bemint gy uwen man? en is hy een braef echtgenoot voor u?

- Mynheer...wat wilt gy?...

[p. 78]

- Geene slechte gedachten, Lies! hernam ik: antwoord my.

- Ik kan onder dit opzigt niet gelukkiger wezen, mynheer.

- Welnu, ik wil dat gy gelukkig blyft en daerom is het noodig dat er een geheim tusschen ons besta. Binnen eenige dagen koom ik u in uwen woon opzoeken, dat is te zeggen, uwen man opzoeken. Gy doet of gy my nooit gezien hadt. Dat zal u niet lastig vallen, ik heb er de proef van. - Ik zal hetzelfde doen. Ik wil uwen man werk verschaffen.

- o Mynheer, ik heb my in u niet bedrogen; ik heb u altyd voor een braef mensch gehouden.

- Lies, ik ben myne oude kennissen getrouw, anders niet, en reken voortaen beter op my.

- o Ik dank u mynheer; en gy ziet wel dat ik uwe hulp niet weiger.

- Duivels! ik geloof wel...

- Maer...zegde Lies, en zy bleef eenige stonden nadenkend.

- Waer denkt gy aen? vroeg ik.

- Hoe ga ik heb hem bezit van dit geld verklaren?..en zoo veel!

- Gy moet het niet al op eens laten zien, en doe hem gelooven dat gy het pakje verzet hebt.

- Het is waer, zegde zy, en, myne hand drukkend, vlood zy weg, na dat ik nog eerst haren woon gevraegd had.

Twee dagen later begaf ik my naer heur verblyf en, getrouw aen de rol welke ik haer had opgelegd, scheen Lies my voor de eerste mael te zien. Ik deed my een kleed meten en heb my kunnen overtuigen, dat de echtgenoot, een braef eenvoudig mensch, zynen stiel in den grond verstaet. Ik

[p. 79]

heb hem doen begrypen, dat ik my aen zyn lot gelegen laet en hem klanten zou bezorgd hebben. Ik heb zuks gedaen, en zorg gehad hem goede betaelders aentebrengen. Sedert eenige dagen woont hy in een lief huisje, voor welks huerprys ik borg ben gebleven, en ik heb my in het hoofd gestoken om van dien tot hier toe armen dompelaer eenen der beste ingezetenen meestersnyders onzer stad te maken. Ik heb een byzonder genoegen om het wezen van Lies, by dit alles, met aendacht gade te slaen. Ik zie in hare oogen dat zy telkens lust heeft om my uit dankbaerheid om den hals te vliegen. Zy schynt op nieuw hare eerste jongheid en gullen lach hernomen te hebben en waent zich in den hoogsten hemel verplaetst. - Binnen twee jaren draegt zy eenen hoed met pluimen, en binnen tien jaren zal haer hoogmoed misschien zoo zeer gegroeid zyn dat zy my niet meer zal willen herkennen. - Het is om het even, ik vind er myn vermaek in ondankbaren te maken, en zal my daerom niettemin verheugen de rol der Voorzienigheid te hebben kunnen spelen. - Dan, wie weet, misschien blyft Lies dankbaer. Zy is van de soort waer men de regtschapen natuer het meeste aentreft. In dit geval zal het my toch ook niet onaengenaem zyn twee gelukkigen gemaekt te hebben en zulks enkel met eenig geld te hebben rondgesmeten...Geld! vriend David, geld! Dat is de stoom die het wereldsch werktuig doet voortrollen en het bestaen van den hemel verzekert of ten minste deszelfs administratie in gang houdt. - Wanneer men geld heeft, is men deugdzaem, welke schelmstukken men ook begaen hebbe, aen welke lafheden men zich ook hebbe pligtig gemaekt. Wanneer men geld heeft, is men boven de wet verheven; dan moet men voor niets beducht wezen. Voor geld koopt men het geweten eens regters

[p. 80]

de ontlasting van alle misdaden, zoo wel op aerde als in den hemel; voor geld koopt men de eer van een arm meisje, van een deugdzame burgersdochter van eene edele echtgenoot, van mannen van koninglyken bloede, en degrootste misdaed welke men op aerde kan plegen, het grootste schelmstuk dat men kan begaen, is van geen geld te bezitten. Alles kan op aerde en in den hemel verkocht, afgekocht en vergeven worden, uitgenomen de misdaed van geen geld te hebben. - Wie geen geld heeft, wordt door bestuer en godsdienst verloochend en ik voorzie dat de tyd welhaest zal komen, dat de misdaed van arm en zonder verzekerd bestaen te wezen - thans slechts met gevangzetting gestraft - door de guiljotien zal moeten geboet worden. Zoo ver zal de beschaving wel geraken.

En nu van wat anders, vriend David.

Amelie is een hemelsch meisje. Ik leer ze dagelyks meer waerderen, naermate zy zich aen my verkleeft. Ik doe by haer een leerzame cursus van geestbegoocheling en liefdedroomery. Ik ben hare eerste liefde. Zy gevoelt zich de magt om voor my zich alle opofferingen te getroosten...als ik maer gedurig wil by haer wezen. - Dat is reeds eene der honderdduizend uitzonderingen welke de liefde aen hare opofferingen stelt...Ik geloof dat het tyd wordt een weinig water op het vuer te gieten; want als de drift zoo immer aengeblazen wordt, moet er eene uitbarsting volgen, en ik wil geene uitberstingen. Ik heb reeds, ik weet niet hoe veel verklaringen gehoord; doch nog geene enkele willen verstaen. Ik geloof dat ik myne bezoeken zal verminderen. Ik had het reeds moeten doen; doch, ik zal het u maer regt uit bekennen, vriend David, er is toch iets dat my naer Amelie lokt....Ik heb al getracht de oorzaek daervan optesporen, en ik

[p. 81]

geloof dat er met dit alles een weinig mannelyke coquetterie gemoeid is: want die kunst is der vrouwen alleen niet eigen. - Nu, dat is juist geene schoone eigenschap en als dat de rede is, breek ik af.... - Afbreken?...zeg ik; het is wonder, doch die gedachte lacht my niet toe. Ik weet niet; maer my dunkt dat de gewoonte van Amelie te zien voor my eene soort van noodwendigheid geworden is. - Dat ligt in mynen aert, David; ik maek niet spoedig met iemand kennis; doch eens de kennis gemaekt, houd ik er aen om ze niet te verbreken, en ik herinner my niet ooit de eerste reden gegeven te hebben om verwydering tusschen my en een myner vrienden te veroorzaken. - Ik heb wel wat onbezonnen te werk gegaen in het aenknoopen der vriendschap met den vader van Amelie; doch dat is nu toch zoo, en wy zullen het schuitje maer laten voort dobberen en later wel zien waer wy zullen aenlanden. Ik ga haer vinden....

Ik bied u intusschen myn vriendelyken handdruk.

laurens.