Verhalen van Surinaamse schrijvers

[p. 133]

Nardo Aluman
Epakano Jakonombo/Tijdens de opstanding

Heel, heel lang voor de witte man kwam, bestond er een welvarend en vreugdevol dorpje aan de bovenloop van de Amana-rivier in het huidige Frans-Guyana. De naam Amana (Mana) is ontleend aan een soort klei. Het is een roodgele klei en komt veel voor aan de oevers van deze rivier. Van deze klei vervaardigen de Caraïbische vrouwen van de dorpen Awara en Galibi nog altijd hun aardewerk. Het dorp was gevestigd bij een grote Ulemari-boom en heette daarom Ulemari-undy (de stam van de Ulemari).

De rivier Amana leverde tal van middelen van bestaan. Aan vis en vlees had men in het dorp dan ook nooit gebrek. De bevolking van Ulemari-undy deed ook aan landbouw en het dorp was volbeplant met allerlei soorten vruchtbomen. De bewoners vormden een grote familie die onder leiding stond van een pyjai. Deze man was één van de grootste pyjai's in de Guyana's. Iedereen in de Guyana's kende hem en men had veel eerbied voor hem. Zijn onderdanen durfden hem niet bij zijn naam te noemen en daarom wist niemand hoe hij heette. Zijn aanspreektitel was ‘Byjai’, dat betekent leermeester. Zoals het overal in de wereld toegaat, had deze Byjai ook tegenstanders in de andere dorpen; mensen die niet van hem hielden, omdat zij jaloers op hem waren. Maar waarom was men eigenlijk jaloers op hem? Wel, deze man bezat een aantal bijzondere gaven. Zo kon hij zich op bepaalde momenten één maken met de natuur. De vogels en andere dieren, dus ook de wilde poema, gehoorzaamden hem. Hij kon met ze spelen en hun opdrachten geven. Hij alleen kon met de totale natuur communiceren, zelfs met het kleinste levende wezen, zoals de krekel. Soms, als hij zin had, ging hij met de vogels op pad. Geen wonder dat deze man nooit problemen had met het vergaren van voedsel voor zijn gezin. Natuurlijk waren er mannen in het dorp die erachter wilden komen hoe hij dat

[p. 134]

allemaal deed. De Byjai, die ook een bijzonder karakter had, vrolijk, eerlijk, behulpzaam en liefdevol was, sprak nooit met zijn vrouw of met anderen over zijn bijzondere gaven. Het enige wat zijn vrouw van hem wist, was dat hij op onverwachte ogenblikken niet meer in huis aanwezig was en als hij er dan weer was, vertelde hij aan zijn vrouw en kinderen dat hij was gaan wandelen. Soms duurde zo'n verdwijning een paar dagen: Waar hij precies naar toe ging, wist hij alleen.

Zoals elke pyjai in die tijd, leefde hij erg gedisciplineerd en volgde onder andere een streng dieet. Zo at hij vlees of vis, nooit vers maar gerookt. Verder kwam hij nooit in aanraking met vrouwen in de menstruatieperiode. Elke inwoner van Ulemari-undy wist dit. De Byjai had zichzelf in de loop van zijn leven zodanig geestelijk ontwikkeld, dat hij een waardige geestelijke was geworden.

Van heinde en ver kwamen zieken, naar lichaam of geest, naar hem toe voor hulp. Hij genas hen met succes. Toen hij wist dat hij vergevorderd was, begon hij in zijn dorp met een mentale ombuiging van zijn volk. Zijn streven was gericht op de training van elk individu voor een hoger geestelijk welzijn. Eén van zijn doelstellingen was het minimaliseren van de dood en hij verkondigde dat doden op een dag zouden verrijzen.

Hij trof toen voorbereidingen voor deze ‘opstanding’. Hij instrueerde de mensen hoe zij zich moesten klaarmaken voor dit gebeuren. Hij kondigde voor iedereen een periode van vasten aan, die een half jaar zou duren. Tijdens dit vasten mochten de inwoners van Ulemari-undy geen alcoholhoudende dranken gebruiken, alleen af en toe wat jonge casiri. Jong en oud moesten dagelijks een kruidenbad nemen, onder leiding van de Byjai. Alle geneugten van de wereld moest men in deze zes maanden vermijden en de mensen kregen de raad om hun bezittingen in de grond te begraven. Een uiterst sober leven voor de inwoners van Ulemari-undy was aangebroken.

Om deze periode in te wijden, hield men een groot feest. Het grootste deel van de bevolking ging daarna tot vasten over. Een klein deel van de mannen zorgde voor de nodige gemeenschappelijke voedselvoorraad en een speciale groep vrouwen had eerst een mierenproef ondergaan.

[p. 135]

De Byjai trok zich terug in zijn speciale hut, de tokai. Hier riep hij de hulp in van alle goede geesten in de wereld en van Tamusi, de Almachtige. De tegenstanders van de Byjai volgden nauwlettend de gang van zaken. Met allerlei listen probeerden zij hem te dwarsbomen, maar tevergeefs. Nadat de vastenperiode van een half jaar was afgelopen, brak het grote moment aan. Enkele uren daarvoor was de Byjai uit zijn tokai gekomen. Hij vroeg aan zijn volgelingen zich te verzamelen in de openlucht. Het was vroeg in de avond en er scheen een heldere, volle maan. De sterren aan de hemel waren ontelbaar. De vogels en andere dieren waren al gaan rusten en de nachtdieren hielden zich stil. In deze doodse stilte bad de Byjai zachtjes. Hij zat op een hoge boomstam.

Plotseling tegen middernacht ging de maan minder schijnen, de sterren verdwenen langzaam. Een geruis zwol aan in de nacht. De nachtvogels en de krekels begonnen te fluiten en te krieken. De tijgers brulden, de apen, konijnen, tapirs en andere dieren lieten zich eveneens horen. De geluiden van de dieren werden steeds heviger. Het werd pikdonker. De aarde begon te trillen. Ineens begonnen alle dieren in eenzelfde taal te praten. Ook de mensen konden die taal praten. In deze wirwar van omstandigheden wist niemand waar de Byjai zich op dat ogenblik bevond. Alles nam steeds toe in hevigheid.

Toen verschenen er enkele onbekende gezichten, mannen en vrouwen, ze waren mooi en welgevormd. Het aantal van deze onbekende gezichten nam toe. Terwijl dit alles zich afspeelde, ontdekte een vrouw de verblijfplaats van de Byjai. Ze rende stiekem naar hem toe en omhelsde hem stevig. Toen schreeuwde de Byjai: ‘Waarom, waarom toch...?’

Plots was het alsof er een kortsluiting plaatsvond. Het werd ineens weer licht. Iedereen lag dood op de grond. De Byjai? Hij was niet dood gegaan. Hij zat op zijn hurken met gebogen hoofd, terneergeslagen...

De plaats Ulemari-undy bestaat nog steeds en is bekend als Epakadopombo, de plaats van de opstanding. Het is nu een gevreesd gebied geworden. Niemand woont daar meer.