Het tweede gezicht (onder pseudoniem Mani Sapotille)

[p. 6]

voor Chantal
Jessica
Sebastiaan
Coen

[p. 7]

De nooit vertelde droom

Er valt licht in haar kamer. Het is het blauwwitte licht van de straatlantaarn die precies voor het huis staat. Het schijnt door het raampje boven de voordeur, passeert de gang en het kooitje met de pikolet dat daar 's nachts wordt opgehangen aan een spijker, en valt dan achter in de gang in de kamer van Astrid. De lange strepen van het gaaswerk van het vogelkooitje kruisen daar de strepen van het behang en de kalender die er aan de muur hangt. Soms, als het kooitje net is opgehangen, verspringt de uitgerekte schaduw van het vogeltje. Maar dat is nu niet te zien, want de deur is dicht en het is aardedonker in het vensterloze kamertje. Er kraakt een plank, maar in een houten huis kraakt er altijd een plank. Niemand doet daarvoor zijn ogen open. Dan kraakt er weer een plank en Astrid slaat haar ogen op naar het plafond. Zij luistert even, hoort niets. Dan kraakt er weer iets. Zij heft haar hoofd op, draait haar linkeroor naar de donkere plaats waar de kamerdeur moet zijn. Er wordt iets verschoven. Er is geen twijfel mogelijk. En dan is er iets dichtbij, heel dichtbij, misschien op een halve meter afstand. Hoe kan dat? De deur is toch niet open? Zij ligt doodstil, houdt de adem in. Zij hoort alleen het leven in haar lichaam. Het iets daar naast haar: zij voelt het, maar het maakt geen geluid. En dan, als zij zolang de adem heeft ingehouden dat zij haar hoofd warm voelt worden, merkt zij hoe er een luchtstroompje - heel klein maar - in haar richting komt en tegelijkertijd ruikt zij een lucht als van een lijk in ontbinding. Zij haalt diep adem, maar de lucht die met grote kracht uit haar keel ontsnapt brengt geen geluid voort. En zij hoort een stem die lijkt te komen uit een diep gat in de aarde, maar die toch heel dichtbij is: ‘Meisje, ik ruik je zweet.’ Ze duikt naar het hoofdeinde van

[p. 8]

het bed waar het koord voor het licht moet hangen, maar het is er niet. Ze tast langs de wand, bonst met haar vuisten, tot ze het te pakken heeft. Ze geeft er een ruk aan, maar het licht doet het niet.

‘In het donker is alles veel mooier’, zegt de stem spottend.

Astrid wil iets terugzeggen, wil schreeuwen, maar er komt geen geluid van haar stembanden. Ze springt naar de deur, iets brengt haar ten val en met een klap valt ze op de vloer. Dan zwaait de deur open en verschijnt er een donker profiel in het licht dat de straatlantaarn voor het huis door de gang werpt.

‘Mijn God, wat doe je?’, klinkt de stem van haar vader.

‘Ik ben blij dat je me vroeg bent komen halen’, zegt Astrid tegen haar vriendin Yvonne. ‘De hele dag plagen ze me. Ik heb zo angstig gedroomd vannacht. Iedereen droomt toch wel eens zo?’

‘Wat heb je dan gedroomd?’ Als Astrid haar verhaal gedaan heeft, zijn ze bij de winkel waar ze zijn moeten. Als ze het draaihekje willen doorgaan, zegt een stem: ‘Jongedames, jullie moeten de tassen hier laten.’ Astrid kijkt even nadenkend voor zich en heft dan met een ruk haar hoofd op naar de man. Waar de ogen moeten zitten, ziet ze twee staalgrijze bollen, geen pupil, geen oogwit. Ze opent haar mond en stort zich voorbij Yvonne naar buiten, die haar verbijsterd nakijkt.

‘Wat doe je?’ Maar Astrid is al meters ver weg. Yvonne rent haar achterna. Voorbijgangers kijken kwaad als de twee meisjes bijna tegen hen opbotsen. Pas drie straten verder weet Yvonne haar vriendin in te halen. Ze slaat haar arm heen om de schouders van Astrid die over haar hele lijf trilt. Ze heeft haar handen voor haar gezicht geslagen.

‘Ik ben bang, ik ben bang, o, ik ben zo bang’, snikt ze.

‘Rustig maar, rustig. Alles is goed. Wees rustig. Zeg me waar je zo bang voor bent.’

‘Die stem en die ogen.’

[p. 9]

‘Welke stem?’

‘Die man, toen we de winkel binnengingen. Hij is dezelfde van vannacht.’

‘Maar dat was toch een droom.’

‘Nee, nee, het was geen droom. Ik weet het nu zeker. Het was die man. Die stem en die ogen.’

‘Maar wat was er dan met die ogen?’

‘Grijze bollen, geen ogen, alleen grijs.’

‘Vreemd, misschien was het toch maar een droombeeld en kwam dat droombeeld nu weer bij je terug. Maar misschien is het beter om nu naar huis te gaan?’

‘Ja, maar ga alsjeblieft met me mee. Laat me niet alleen.’

‘Natuurlijk ga ik met je mee.’ Ze pakken een wilde bus, zitten dicht tegen elkaar aan. Yvonne houdt haar arm om haar vriendin heen geslagen. Zij stapt het eerst uit. Bij het gat van de deur reikt ze de chauffeur twee kwartjes aan. Astrid wacht even achter haar. Ze kijkt in het spiegeltje aan de bovenkant van de voorruit. Ze ziet de zijkant van het hoofd van de chauffeur die de twee kwartjes aanpakt. Als hij zich omdraait en in het spiegeltje kijkt, staren twee staalgrijze bollen haar aan, geen pupillen, geen oogwit.

Twee dagen bleef Astrid thuis onder het wakende oog van haar moeder. Haar bed was neergezet in de voorzaal. De shutters bleven gesloten, al wist Astrid dat dat niets zou helpen om de verschijning tegen te houden. Haar moeder zat 's morgens bij haar en na schooltijd kwam Yvonne haar gezelschap houden. 's Nachts bleef er een lampje branden; de deur naar de slaapkamer van haar ouders werd niet gesloten.

De derde dag ging zij weer naar school. Yvonne kwam haar halen. Het ging goed, die dag, al had ze haar aandacht niet zo bij de lessen. De kalmerende tabletten maakten haar wat suf.

Na vier dagen sliep ze weer in haar eigen kamertje. Een lampje bleef altijd branden en verdreef de schaduw van het pikoletkooitje dat anders te zien geweest zou zijn, want de deur ging nooit meer dicht. Astrid was veel thuis en ging niet

[p. 10]

meer na zonsondergang van huis weg. Na anderhalve week dacht niemand meer aan wat zich op die angstige dag had voorgedaan.

Het was op een woensdag dat Astrid tegen vijf uur op bezoek ging bij haar grootouders. Zij vond het altijd bijzonder gezellig bij de twee oude mensen die in een huisje woonden op het erf van haar vaders broer. Haar grootouders zagen hun lieveling onder de kleinkinderen met haar opgewekte tori's altijd graag komen. Ook die middag was het heel gezellig geweest, toen ze om half zeven afscheid nam en op de fiets stapte. Ze kon gemakkelijk voor donker thuis zijn.

Het was ergens in de onbestrate wegen tussen Zwartenhovenbrugstraat en Wanicastraat dat een geweldige stortbui haar overviel. Ze had de bui al horen aankomen en vluchtte snel naar een afdak van een Chinese winkel op een hoek. De bui hield een vol kwartier aan en toen het droog was, was het bijna helemaal donker. Snel trapte ze naar huis toe, maar met de drassig geworden wegen ging het niet meer zo vlot. Ze ergerde er zich aan dat de straatverlichting kapot was, zodat ze niet precies kon zien waar ze reed. Ze had het idee dat het trappen op de pedalen steeds zwaarder en zwaarder ging. Net alsof er iemand op de bagagedrager zat. Op een kruispunt van twee zandwegen ging het zo zwaar dat ze dacht om te vallen.

‘Ik kan maar beter afstappen’, zei een stem die haar ijselijk bekend in de oren klonk. Nu moet ik kalm blijven, dacht Astrid, dan ben ik zo van hem af.

‘Ja’, antwoordde ze, ‘afstappen is beter.’ Ze stond er zelf verwonderd over dat er geluid uit haar keel kwam. Opeens voelde ze dat de druk op haar achterband een stuk verminderd werd. Ze zette veel kracht op haar trappers, maar ze kwam niets vooruit.

‘Even wachten’, zei de stem. ‘Er gaat toch niets boven het donker, vind je wel?’

‘Laat me gaan. Wie bent u? Een jorka?’, kwam het trillend uit haar mond.

‘Wat doet het ertoe wat ik ben, een jorka of een leba, een

[p. 11]

djoembi of een spook, een geest of een verschijning. Ik ben niet meer van deze aarde. Ik ben je oudoom Johan.’

‘Oudoom Johan? Maar vader heeft altijd gezegd dat die gestorven is, lang voor ik geboren werd.’

‘Dat is ook zo. Ik ben al lang dood. Maar daar hoef je niet zo van te schrikken, meisje. Ik moet alleen nog wat afmaken in het leven. En daar moet jij me bij helpen.’

‘Ik wil naar huis’, huilde Astrid.

‘Je mag zo naar huis. Maar luister eerst goed. Je hebt mijn ogen gezien. Die zijn zo vanaf mijn elfde jaar toen ik blind werd.’

‘Blinde ogen zien er zo niet uit’, zei Astrid met verstikte stem.

‘Nee, dat is zo. Maar mijn blindheid was niet nodig geweest en dat is het wat me heeft verbitterd. En de verbittering heeft mijn ogen hard gemaakt en staalgrijs. En dat is allemaal gekomen door toedoen van mijn broer, jouw grootvader.’

‘Spreek geen kwaad van mijn grootvader. Hij is een lieve man’, zei Astrid.

‘Nu misschien wel, voor jou. Maar vroeger niet. Hij heeft mij van verdriet doen sterven. Wat is het leven, als je eerst elf jaar lang hebt gezien hoe mooi het leven kan zijn en dan nooit meer zien kunt. Maar hij, mijn broer, heeft zich nooit iets van mij aangetrokken. Als ik op een stoep liep en er stond iets in mijn weg, dan liet hij mij er gewoon tegenaan lopen. Het was door zijn toedoen dat ik blind was geworden en hij ging me er alleen maar meer om haten. Op mijn begrafenis heeft hij geen traan gelaten.’

‘Maar hoe bent u dan blind geworden?’

‘Niemand weet hoe het precies gegaan is. Alleen hij en ik. We waren aan het spelen op een bouwterrein. We speelden schuiltje. Ik moest zoeken en had hem snel gevonden. Hij werd kwaad, beschuldigde mij ervan dat ik mijn ogen niet dicht had gehouden bij het aftellen. “Dat ga je nooit meer doen”, riep hij, sloeg met een stuk hout in een ton met ongebluste kalk en zwiepte in mijn richting. De ongebluste kalk

[p. 12]

kwam in mijn ogen terecht. Sindsdien heb ik niet meer gezien en heb ik alleen nog maar afgeteld. Thuis zei hij dat ik onvoorzichtig was geweest en ik heb het altijd maar zo gelaten.’

‘Maar dat is al zo lang geleden’, zei Astrid, ‘daar is nu toch niets meer aan te doen?’

‘Nee, dat is niet meer terug te draaien. Maar ik zou wel willen dat hij vóór zijn dood - hij is nu 83, is het niet? - één moment aan mij denkt. Anders zal hij na het leven evenveel lijden als ik tijdens het leven gedaan heb.’

‘Wat wilt u dat ik doe?’, zei Astrid, die nog steeds niet naar haar gestorven oudoom had durven opkijken, ongeduldig.

‘Niets’, zuchtte hij, ‘groet hem alleen maar van me en zeg hem dat blind zijn erg is, maar dat het nog erger is om goed te kunnen zien en toch blind te zijn.’ Eerst tien meter verderop durfde Astrid even om te kijken. Twee staalgrijze bollen staarden haar na. Maar het leek alsof ze niet half zo scherp getekend meer waren als anderhalve week geleden. Het was alsof er een soort waas voor hing en ze hadden niet half het angstaanjagende meer dat haar toen zo van streek had gebracht.

Uit het grote valies heeft oma verschillende doeken tevoorschijn gehaald en op tafel uitgespreid.

‘Zoek maar uit, lief kind. Je zestiende verjaardag vier je niet elke dag.’

‘Je moet haar die anjisa geven die van tante Wallie is geweest’, zegt opa. ‘Die stond jou vroeger goed en die gaat Astrid zeker ook goed staan.’

‘Ja, maar waar is die?’ Oma zoekt nogmaals in het valies.

‘O, ik weet het al. Hiernaast, bij Wim. Ik ga hem meteen zoeken. Ik geloof zelfs dat ik al weet waar hij ligt.’

‘Ja’, zegt grootvader terwijl oma de kamer uitgaat, ‘je oma was vroeger een mooi meisje hoor.’

‘Met hoeveel kinderen waren jullie vroeger thuis, opa?’, vraagt Astrid terwijl ze oma buiten langs het raam ziet schui-

[p. 13]

ven.

‘Met vieren: Frederik, Johan, Johanna en ik. Frederik was de oudste. Zeven jaar ouder dan ik. Hij is gestorven aan tuberculose. Dan kwamen Johan en ik, tweelingen, en dan Johanna. Zij was zestig toen ze stierf. Haar laatste vijftien jaar had ze zich met twee filariabenen voortgesleept, zó dik.’

‘En oudoom Johan, die was blind, hè?’ Even verschuift grootvader zijn stok.

‘Ja, die was blind.’

‘Hoe was dat gekomen?’ Weer verschuift de stok, driftiger nu. Grootvader kijkt naar de rubberen dop aan het uiteinde.

‘Ik weet het eigenlijk niet precies...’

‘Blind zijn is erg, hè opa?’ Hij wendt zijn blik van de rubberen dop af en kijkt haar aan. Een klein speekselstroompje voert een tabaksschilfertje mee uit zijn half open mond.

‘Ja, ik denk het, ja.’

‘Toch is het erger om goed te kunnen zien en toch blind te zijn.’ Ze zegt het met vlakke stem, haar ogen kijken strak naar het raam. Slechts de spiertjes van haar oogleden trillen.

‘Astrid, wat wil je daarmee zeggen?’ Zijn stem is zo onvast, dat het lijkt alsof de ouderdom in één slag zijn stembanden heeft losgescheurd.

‘Niets opa. Ik hoorde het deze week zeggen. Door oudoom Johan. U moet de groeten van hem hebben.’ Ze staat op, mompelt dat ze morgen terugkomt, het is nauwelijks te verstaan in haar geluidloze huilen. Grootvader is onderuitgezakt en zo vindt oma hem even later.

‘Mijn God, Hendrik, wat is er met je? Is er iets?’

‘Er is niets’, zegt hij. Zijn ogen staan dof als grijze bollen.

‘Er is niets, ik ben even onderuitgezakt. Ik had een vreemde droom. Kom, ga zitten, ik zal hem je vertellen...’