Nieuwe Surinaamse verhalen

[p. 175]

Elvira Rijsdijk
Uma novela

Lieve Moeder van me,

Als het lot die louche, duistere figuur is waarop het vaak bij mij lijken wil, zal het zich verkneuteren over de laatste ontwikkelingen in mijn leven. Dwaalgeesten zullen dansen van pret als ze zien hoe mijn dromen zijn!

Ik, die gedjaft heb over mijn gebrek aan twijfel aan mijn schrijversschap, ik die zelfingenomen lachte als docenten en medestudenten bevestigden wat voor talent ik wel heb.

[p. 176]

Hoe hard valt de realiteit tegen! Mijn aspiraties zijn als bezitterige echtgenoten: altijd op de loer. Samen met mijn idealen vechten ze jaloers om me tot ik met liefde aan hun eisen voldoe.

Maar het helpt me niet me hier aan bespiegelingen over te geven. Wat ik je schrijven wil is dit: zes weken geleden verzocht de onderdirekteur me bij hem te komen, en liet me een brief zien van een zekere Willem Mus, historicus en gepensioneerd hoogleraar van een der Nederlandse universiteiten. Deze heer heeft na zijn pensionering een fonds opgericht voor historisch onderzoek betreffende ex-koloniën. Hij verzocht onze oude maître die nog met hem gestudeerd heeft, de meest begaafde van zijn assistenten aan te wijzen om deze persoon een deel van het Surinaams historisch onderzoek als taak te geven. Aangezien het onderzoek in Nederland plaats vindt vanuit de archieven over Suriname die zich nog daar bevinden zorgt de professor voor al het nodige historische materiaal, computers, maandelijks Nf 2000,-- als vergoeding, een woonplaats en een bijna algehele vrijheid van werken. Dit laatste vanwege het feit dat hij de onderzoeken en hun verwerking onder leiding van onze onderdirecteur zeer apprecieert.

Nadat ik de woorden in de brief zorgvuldig in me probeerde op te nemen, keek ik onze Hoffie vragend aan. Luidop zei hij: Juffrouw, ik felici-

[p. 177]

teer U. Terwijl hij opstond en met zijn schoenen klakte schudde hij me de hand die ik wat verlegen naar voren stak. Als met tegenzin plooide hij zijn mond op die preutse manier van hem. Ik keek hem vol verwondering aan. Hij nam de brief terug en vouwde hem zorgvuldig op. Hij stampte op de grond met zijn zware hakken terwijl hij even op zijn massief uitziende houten stoel wipte en iets uit zijn achterzak trok. Het was zijn portemonnee. Om zijn ogen trok een glimlach. U hoeft hier met niemand over te praten, zei hij. Tot mijn verbazing telde hij zes biljetten van Sf· 500,-- voor me uit. Persoonlijk krijgt u van mij een lening; met 300% rente zei hij er grappenderwijs achter. Als met tegenzin vertelde hij: ik heb deze brief reeds beantwoord... u moet warme kleding meenemen mevrouw, wollen ondergoed en kousen. De plaats is aan zee, winderig, koud, zeker voor iemand die uit de tropen komt. U bent de enige onderzoeksmedewerker die ook de archivering per computer doet, daarom komt U alleen in aanmerking. Ik staarde naar Hoffies kale bruine schedel. Op dat moment wist ik me geen raad. Ik zat gewoon met een mond vol tanden en ik dacht, waarom ben ik niet dolbij?

Weet je Ma, het land waar Pa en jij studeerden te bewonen, er iets nuttigs voor mijn land te doen, automatisering op een hoger niveau leren toepas-

[p. 178]

sen, de organisatie van een dergelijk groot onderzoek mee te maken, dat wil ik eigenlijk al heel lang. In een verlaten tot kantoor omgebouwd kuurhuis geschiedenis te gaan schrijven van beeldschermen, waar je de nodige data met een druk op de toets kan laten uitrollen... Een onderzoek als dit neemt je mee als in een tornado, bezeten begin je alle stukjes te zoeken die in de legpuzzel passen als je maar net aan het registreren bent wat voor gegevens je hebt om mee te werken. Ik probeerde mezelf maar op te peppen met het vooruitzicht van die prachtige start die ik zal hebben als ik terugkom naar Suriname, waar de laatste vier jaar alle sollicitatiepogingen zonder resultaat bleven. Brieven naar de Universiteit, met aanbevelingen van de Academie, naar afdelingen als Cultuurstudies, om een simpel baantje te bemachtigen als student-assistent voor zes-, vijfhonderd, pakweg vierhonderd Surinaamse guldens per maand.

Mijn ideaal is produktie-gericht te werken op elk gebied, en onderzoek in publikaties toegankelijk te maken voor het grote publiek.

Monografieën over Surinaamse historische onderwerpen, orale literatuur bewerken tot geschreven verhalen - voor alle leeftijden. Elk half jaar een publikatie! Zo trachtte ik de heilige wetenschap te compromitteren. Surinaamse historische kennis is bedoeld om te pronken op Unesco-congressen, en om op te promoveren.

[p. 179]

Voor folklore- en cultuurstudies waren al genoeg geregelde figuren in dienst. Een direktoraat als Cultuur hoeft niet op het volk gericht of produktief te zijn.

Aan scherven zijn mijn dromen om met jou net zo'n oud Surinaams herenhuis als je nu bewoont te betrekken, maar dan aan de Kwatta. Er is één niet te ver van de Laan van Louisehof. We zouden eenvoudig kunnen fietsen naar het Ziekenhuis waar je zo vaak moet zijn bij de specialisten die jouw gezondheid bewaken, en de supermarkets die dieetvoedsel verkopen. 's Avonds zouden we als truttige gezeten burgerdames met de schemerlamp aan op het balkon zitten, uitkijkend over de oprijlaan omzoomd met palmen en het gras uit het grote versgemaaide gazon opsnuiven. Elkaar zouden we nostalgische verhalen vertellen, bijvoorbeeld over de geemigreerde familie Alikhan.

Weet je nog die dag toen we pas naast hen kwamen wonen? Die dag met de zonneregen in onze tuin, die toen net opgehoogd was met schelpen (yoro-yoro) uit de Kwattarits die nu niet eens meer bestaat. Het was in die langdurige regentijd met een echte mampierenplaag (we voorzagen het hele huis van screens en muskietenkaars) waarna plotseling die hete, bijna droge dag kwam.

Dat was begin september, 1966. Tegen de

[p. 180]

middag kwam onverwacht zonneregen, de eerste die ik bewust waarnam, met daarna een prachtige regenboog. Ik stond te kijken met blote voeten op een schelpenhoop, en kreeg mijn eerste sika. Weet je nog met wat voor engelengeduld Pa die er dezelfde avond uitgepeuterd heeft? Met zijn loupe, zijn steriele naald en zijn eeuwige terramycine?

Later werd ik opstandig van het vele binnenzitten, ik boorde weg, klom tussen het prikkeldraad door naar de wei van Alikhan en rende die enthousiast door tot ik de awarraboom bereikte waar ik me barstensvol aan at. Tot vandaag is die opluchting me bij gebleven die ik voelde na 16 halfgekauwde awarra's overgegeven te hebben. De makas werden er steeds weer bij de avond-voeteninspektie door Pa uitgediekt.

Als ik goed keepte was ik de heldin van de Alikhan voetbalploeg, als we dyul speelden en ik won niet, rende ik driftig en onsportief als ik was scheldend naar onze keuken. Middagenlang hield ik iedereen in een span omdat ik beloofd had een koe te zullen berijden die ze onder de guyaveboom moesten jagen. Drie middagen en talloze wormstekige guyaven verder heb ik de voor iedereen onvergetelijke rit gemaakt. Maar vaker nog zat ik na drie spelletjes dyul, kaatsebal of dyompofutu in de keuken waar ik met mijn zesde jouw volleerde koksmaat was.

Tot de spat in mijn ogen... Ik, jouw oogap-

[p. 181]

pel, met de mooiste ogen. Nachten heb je slapeloos en vol schuldgevoelens in bed gewoeld. Tien jaar later mocht ik pas weer voor je koken. Dat vlekje in mijn oog was allang verdwenen; mijn feeling voor de keuken ging nooit meer weg. Ken je dat zeurderig gevoel van kiespijn op plaatsen waar je allang geen kiezen meer hebt? Net zo word ik geplaagd door een pijnlijk verlangen naar ons vervlogen verleden. Denk je dat het plantagehuis van Alikhan er nog staat, daar achter bij het huis waar we op Kwatta woonden. En dat stenen bijgebouw met ingemetselde voetboeien uit de slaventijd, dat toen we daar woonden een koeiestal was? Beroepsdeformatie van een historica, deze vragen nô? Inderdaad!

Er komt dus weer een droge tijd straks. Ik zal misschien iets van Suriname op de televisie zien, door een waas van tranen, met mijn hart meer dan ooit in dat warme verleden dat hier zo zwaar en lastig is. Lieve moeder van me, wat moet ik eigenlijk nog schrijven? Je bent een deel van mijzelf, veraf en gekooid.

Wees niet boos op me mama, vergeef me dat ik zo bruya schrijf, ik pen neer wat in me opwelt.

Als ik nu langs het rechte, met lelies begroeide kanaal in Nickerie had gelopen, zou ik me ook ontheemd voelen. Ik zou staren naar de ondergaande zon, tot mijn ogen zouden prikken, en

[p. 182]

naar het warme, ondoorzichtige groene water, stromend van de Energiecentrale naar de Nickerierivier. Geen ander leven in dat kanaal dan die mooie, nutteloze waterlelies, die als ze me daar met mijn ziel onder mijn arm zien staan, zwaaiend met de palmen in de noord-oostpassaat pesterig naar me fluisteren: Indira, redi mira, je bent bij tropisch bos opgegroeid, je zal nergens anders aarden. Een mier die door een koude westenwind naar het midden van het ijselijke IJsselmeer gevoerd is, en eruit gedregd zal moeten worden. Neem me niet kwalijk mama, maar ik moet mijn hart luchten. Ik klaag over de kou en ik klaag over de zee. Welk huis zal ooit weer thuis zijn?