De taalgebruiker in de mens

[p. 6]

Aan Gerda
Masja
Jessica

[p. 7]

Voorwoord

Sinds de herleving van de taalpsychologie in de zestiger jaren zijn er in korte tijd een groot aantal teksten gepubliceerd die de lezer doen kennis maken met deze zg. ‘psycholinguïstiek’. Die teksten zijn erg uiteenlopend van inhoud, omvang en moeilijkheidsniveau. Men zou de indruk kunnen krijgen dat er zo langzamerhand wel voor elk wat wils op de markt is. Dat is echter geenszins het geval. In feite bestaat er op grote schaal ongenoegen over de beschikbare literatuur. De redenen voor dat ongenoegen wisselen weliswaar van boek tot boek, maar veel gehoord zijn toch de volgende bezwaren:

1 Veelal hebben de teksten Chomsky's transformationele grammatica als uitgangspunt, en beschrijven dan hoe deze gehanteerd wordt in taalpsychologisch onderzoek. Men geeft de lezer een taalkundig in plaats van een psychologisch kompas om zich te oriënteren in de psychologie van de taalgebruiker.

2 Inleidingen zijn nogal eens erg opsommend van karakter. De lezer wordt volgepropt met recente onderzoekresultaten, met namen en citaten (dit laatste niet zelden bij wijze van gezagsargument), maar kan zodoende door de bomen het bos niet meer zien.

3 De teksten staan bijna altijd stijf van de vaktermen die, omdat ze niet met zorg worden gedefinieerd of zelfs geheel overbodig zijn, het lezen slechts bemoeilijken.

Met dit boekje bewijst Kempen dat het anders en beter kan. Hij laat de lezer zonder taalkundige omhaal direct kennis maken met de centrale vraagstelling in de taalpsychologie: hoe functioneert de mens als taalgebruiker? Bij de behandeling van die problematiek laat de schrijver zich niet leiden, resp. afleiden door wat er zich de laatste jaren aan empirisch onderzoek heeft afgespeeld. Zijn werkwijze is actiever: hij probeert een schema te ontwerpen van de taalgebruikende mens, een model dat de componenten bevat die noodzakelijk zijn voor elk intelligent taalgebruikend mechanisme (zoals bijvoorbeeld ook de computer), maar dat tegelijkertijd rekening houdt met wat thans bekend is over de psychologie van aandacht, geheugen, en motoriek. De lezer wordt bij dit constructieproces meegenomen. Hij bouwt als het ware stap voor

[p. 8]

stap mee aan de taalgebruiker in de mens. Op die manier verwerft men zich een veel wezenlijker uitzicht over de taalpsychologie dan via de gangbare inleidingen; dit ondanks het feit dat het boekje geen literatuuroverzicht presenteert.

In één opzicht is de verkwikkende afstandelijkheid van Kempen's benadering echter misleidend. Het zou de lezer kunnen ontgaan, dat de heldere eenvoud die deze tekst ademt, slechts mogelijk is geworden doordat de schrijver zich jarenlang zeer actief met allerlei taalpsychologisch onderzoek heeft beziggehouden. Alleen op die manier is het inzicht ontstaan dat dit uitzicht over de taalpsychologie heeft mogelijk gemaakt.

Voor wie een eerste oriëntatie zoekt op dit terrein zij deze korte tekst van harte aanbevolen. Er is geen speciale voorkennis vereist, en de lezer wordt bovendien op oorspronkelijke manier in de keuken van de vaktaal ingewijd. En voor gevorderden? Die kunnen niet alleen hun hart ophalen aan de charme van dit boekje, maar zij kunnen terloops kennis maken met een toenemend belangrijke benaderingswijze in de taalpsychologie: die van de ‘artificiële intelligentie’.

W.J.M. Levelt