Verzameld werk. Deel 3

[p. 1064]

1957
Geuren, kleuren, klanken

‘Les parfums, les couleurs et les sons se répondent’.

In het begin van de zomer van 1892 stond 'n jongetje van vijf jaar vaker te staren naar het vergezicht van korenvelden, fruitweiden en heuvelkim langs de oostrand van Maastricht. De zon rees traag in de ijle nevel boven het dal. Binnen de sfeer van verpoeierde regenbogen gingen boerinnen, met gevulde korven op het hoofd, heupedeinend naar de markt. In het rijpende graan bloeiden klaprozen en korenbloemen.

Dit voor ‘les couleurs’.

In de verte luidden kleine morgenklokken. Nabij floot een locomotief. De iepen langs de steenweg ruisten naast de altijddurend lispelende canadassen in de weiden. Vogels zongen hun correspondentie.

Dit summier voor ‘les sons’

Het klankdomein van de piano had het jongetje al vroeger ontdekt, maar de harmonica verafschuwde hij.

Tussen het graan rook hij de bittere reuk van de klaprozen en die van de drogende halmen. In de weiden maakte zijn neusje onderscheid tussen de welriekende grassoorten en andere en in de tuin snoof hij gulzig aan de geuren van de acaciabloesems en de rozen.

Dit voor ‘les parfums’.

Maar het jongetje was nooit alleen. Hij had tot gezelschap altijd zijn vriendinnetje, zijn

Nog denk ik aan die verse dagen,
toen ik met Robinia bouwde een eigen huis
van stenen uit een bouwplaat bijgedragen,
gelegd tot kamers overkruis
en keuken voor haar klein fornuis.
Zij kookte, ik hield de kamers schoon
met bezempje van acaciablaren.

[p. 1065]

 

Wij neurieden met en tegen de toon

 

en roken gaarne aan elkanders haren.

 

 

 

Haar vingertjes schiepen van wit zand

 

in vormpjes koekjes met een rand

 

rood brikken-gruis.

 

Wij gingen wandelen van huis,

 

luisteren naar de wind

 

rond de klaprozen tussen de korenaren

 

en roken weer eens aan elkanders haren.

 

Wij hadden nog geen kind.

Dit voor de kleine vrouw met háár geur.

En met dit viertal: ‘les parfums, les couleurs, les sons et la petite femme’ in portefeuille, kon het kleine dichtertje zich nu voorbereiden op zijn later dichterschap. Met al de daisies for ever, ‘die nog altijd zijn voorliefde hebben (Adriaan Morriën), en al het andere dat bloeit, geurt, kleurt en klinkt.

Nu moet ik veel overslaan om te vertellen, hoe ik tot het schrijven van mijn eerste dichtbundel kwam. Wel merk ik even op, dat ik tweemaal zou hebben gedebuteerd, nl. in 1914 met ‘Het Wondere Lied’ en in 1934 (volgens A. Marja) met het boekje kleingedichtjes ‘Stabielen en Passanten’. Maar ‘het Wondere Lied’ was toch het begin, al werd dit in 1916 gevolgd door ‘De Bruid der Onbekende Zee’, waarom Carel Scharten mij als de eerste Nederlandse futuristische dichter begroette.

Nog kind was mij de poëzie van kinderrijmen als

Witte zwanen, zwarte zwanen,
wie wil mee naar Engeland varen?
Engeland is gesloten,
de sleutel is gebroken.
enz.

niet ontgaan. Witte zwanen zag ik gaarne in de ogen van de madeliefjes, zwarte zwanen misschien al in die van Robinia en om de gebroken sleutel bekommerden wij ons niet, want ons huisje stond open voor iedereen. Behalve voor de marechaussees te paard, die ons uit het koren joegen, toen wij er klaprozen en korenbloemen plukten.

[p. 1066]

De lagere school bracht geen poëzie bij. De Gedichten van de Schoolmeester konden mij, die reeds de liedjes van de Luikse chanteuses had gehoord en ‘gezien’, want die zongen toen ook al met hun benen, niet boeien. Wel de teksten van Zweedse, Ierse en Duitse volksliedjes, aangetroffen in oude liedjesboeken.

Eigenlijk had ik een hekel aan de Nederlandse poëzie. Dit veranderde eerst veel later, toen ik bij toeval successievelijk tegen de kleengedichtjes van Gezelle, de sonnetten van Perk en de ‘Mei’ van Gorter aanliep. De volgende stap was Shelley's ‘Prometheus unbound’, Wilde's ‘Salomé’ en ‘A House of Pomegranates’, ‘Hyperion’ van Keats, waarbij de Watteau's van Verlaine aansloten. Even daarna ontdekte ik Reclam's Universal-Bibliothek en Meyers Volksbücher. Een enorme poëtische ontploffing volgde. De hele dichtliteratuur van alle tijden en werelddelen, voor zover in beide verzamelingen aanwezig, werd aangeschaft. Van een poëzie-hatende ging ik ineens over op een poëzie-gulzige van universeel inzicht.

Begin 1910 begonnen mijn eerste gedichten, vooral sonnetten, te verschijnen in de Limburgse Koerier te Maastricht, onder de rubriek: ‘Verzen van Limburgers’.

Vervolgens kreeg ik in 1913 door tussenkomst van de kunstzinnige pater J. van Well S.J., met een paar collega's op zoek naar jong talent en met steun van Noordbrabantse industriëlen, de gelegenheid rustig te schilderen en later te dichten. Als resultaat van een en ander verscheen in 1914 mijn eerste dichtbundel, ‘Het Wondere Lied’, niet gedrukt met klanken of parfums en gebonden in kleuren, neen, hij kostte gewoon onkunstig geld, om met zwarte inkt op opdikkend papier tot zijn vorm te komen. Door meerdere lezingen van pater van Well, goede aanbevelingen in kranten en tijdschriften en veel propaganda, vooral in de onderwijswereld, gelukte het de oplage, die ondertussen vermeerderd was, uitverkocht te krijgen.

De kritieken waren, inachtnemend de gewichtigheids-gebaren van de geleerde besprekers, meestal behoorlijk lovend. De opbrengst viel mee. Ik kon weer rustig voortgaan met mijn dichtwerk, toendertijd mijn ervaringen met ‘de Bruid der Onbekende Zee’.

Die zee had nog de romantische oppervlakte, als zeeschilders, zeedichters en zeecomponisten het plegen voor te stellen. Niet die diepte vol voortbrenging en vernietiging, waarvan de zee-huishoudkundigen berekenen hoelang de toenemende wereldbevolking er over zal doen ook dit voedselreservoir leeg te peuzelen.

Maar dit ligt ver beneden het niveau, mij door mijn aanleg voor-

[p. 1067]

bestemd en waarop Baudelaire, naar mijn uitleg, de versregel schreef, waarmee ik begon:

‘les parfums, les couleurs et les sons se répondent’.

Voor zolang ik nog duur, hoop ik deze staat te blijven behouden.