Verzameld werk. Deel 3

[p. 1061]

Dankwoord (op de band uitgesproken) voor de Constantijn Huygensprijs, 30 november 1956

Nu ik zelf niet kan komen, is hier mijn stem. Vooreerst om het bestuur van de Jan Campertstichting en de Jury van ganser harte dank te zeggen voor de toegekende Constantijn Huygensprijs. Vervolgens om het hooggeachte gezelschap hier te groeten voor de betoonde belangstelling.

Er is mij verzocht iets te zeggen over mijn bekroning, maar dan moet ik de muziek, de kleuren en de lettertekens even om mijn stem laten komen, om mij die luister bij te zetten, die mij persoonlijk ontbreekt. De Muzen mogen dat ook doen en het mogen er zelfs meer dan negen zijn, omdat wij in de moderne tijden met dit aantal niet meer rond komen. Eigenlijk moet ik mijn bekroning delen met de zon, zonder wie wij niets zijn, want mijn dichtwerk is niets anders dan haar werk, even oud en even jong.

Ik noemde daar de muziek. Waar heb ik die het eerst ontmoet? Omstreeks mijn derde jaar liep ik op het terras van een buitencafé plotseling naar de piano en begon daar, zo voor het vuistje weg, zeer modern op te spelen. Toen werd ik door Cila, een buurmeisje, dat veel met mij stoeide, bij mijn armpjes gegrepen en gezoend. Ik begreep, dat dit mijn eerste honorarium betekende en dat ik deze fugitieve wijze van betaling bijzonder attractief vond. Ik had de mond van Cila tot dan toe meer bezig gezien met kersen, die haar broers ons uit de bomen toewierpen en die wij eerlijk deelden. Maar de vrouw als het valse geniepige vrouwtje zou ik eerst drie of vier jaar later leren kennen, zoals nadien uit mijn lange gedicht ‘Pacific’ is gebleken. Wat ik daar op de piano heb gespeeld was pure muziek, de puurheid misschien te vergelijken met die van pure chocolade.

De derde grootheid, na de muziek en na de vrouw, de kleur, moest nu komen en zij kwam al gauw in diverse invasies met kleurpotloden, pastels, waterverf en ten slotte met olieverf, voor zover zij zich al niet had gemanifesteerd in regenbogen, lampkristallen en geslepen spiegelruiten. Toch moest ik op 1 augustus 1936 het volgende dichten:

[p. 1062]

Staking

 

Ik weiger verder vermiljoen te strijken

 

met een penseel op een stuk doek.

 

Ik weiger verder cobalt te gebruiken,

 

omdat ik in de streken vrouwen zoek.

 

Voor haar nu ben ik tot niets meer bereid,

 

hoe het me ook om die mooie kleuren spijt.

Op de grote drie: de muziek, de vrouw en de kleur heeft mijn dichtwerk in hoofdzaak gedreven, behalve dat er nog iets anders was: de geest, die liefde onder alle dingen kruidt.

Laatst merkte een van mijn doordringendste lezers op: het is merkwaardig, dichter, maar in Uw langer gedicht: ‘De Namiddag’ schrijft U ergens: ‘de achtste juli van haar ogen.’ Dit heeft mij zeer gefrappeerd, want op de achtste juli heb ik mijn vrouw gevraagd.

Ja, beste lezer, antwoordde ik hem, dit is U nu opgevallen, maar zo krioelt mijn poëzie van duizenden détails, die pakken, voor iedere leeftijd en voor iedere haarkleur - om het hier maar eens bij te laten -, en de lezers doet zeggen: wat hij daar vertelt is iets uit mijn hart en mijn geest en toch verrast het mij. Daarom raad ik U aan, leest mijn gedichten, intens en intenser; komt er binnen, overdag en 's nachts, zij staan altijd voor U open, weert U er niet tegen. Ook al fulmineer ik tegen de vrouw, ik schreef ook:

Ik weet het, de vrouwen mogen mij wel.
Ik zong van het ei en zing van de keuken.
Het kleine wordt groot, wanneer ik vertel
't geluk van de huiselijke reuken.

Ik heb nog een ziel en die hebben zij ook
in de vaas van haar tors, maar de vaart
van woeste gedichten met strijd, vuur en rook
zijn niet van de bloem en haar aard.

Zij weten, dat ik haar textielen bemin
en als mode-verzinner nauw heb gefaald.
Haar vraag houdt dan ook niets zonderlings in:
Wat heeft Kemp voor de boter betaald?

[p. 1063]

Kijkt nu niet te zeer van uit de hoogte op de boter, die p.k. heeft gekocht en de prijs, door hem er voor betaald! Maar kijkt, als U dat niet reeds deed, Uw boter aan met de sympathie, die zij verdient en rond de boter alle dingen van hoog tot laag, alle dingen van U en anderen. U geraakt dan waar ik ook ben gekomen en de hele wereld wordt een geschreven verfdoos en een geschilderde partituur en... neen... Verder kan de wereld nu eenmaal niet reiken, want wij zijn al weer gekomen, waar een dame kijkt in een heer en een heer kijkt in een dame. Dan komt ons de zin van ‘nog altijd meten zich begeerten en vaarwellen’ weer voor de geest en wij zien ook weer, wat wij gewoon zijn dagelijks te zien en dat is niet steeds zo poëtisch.

Maar nu wordt het mijn tijd om U vaarwel te zeggen en ik doe dit met de laatste kleur uit mijn Engelse verfdoos, met:

Eens komt het eind van al mijn mooie kleuren,
als nu, en dan de doodsdienst zonder fantasie.
Misschien dat rose en gele bloemen geuren
rond het kadaver van Pierre l'Englouti.
Geen witte, geen in lila, geen in blauw
en zeker geen met geuren van de vrouw.
Kom, kom, ik leef nu nog en wil
voor 't laatst eens kijken door mijn rose bril,
als toen ik mijn eerste boompje tekende
met meer dan rose appels naast een beek en de
kimmen van uit mijn kleine bed
hoorde in muzieken van oranje en violet.
Mijn tijd is om! Als alle wijzen en dwazen
moet ik gaan. Van heel het mensenspel
neem ik afscheid door mijn bril met rose glazen
en wuif ik de Grote Verfdoos Aarde en Zon voorgoed:
‘Vaarwel’!