Verzameld werk. Deel 3

[p. 1005]

Proza

[p. 1007]

Het advertentieblad

[p. 1009]

1944
Oude en nieuwe steenen

Bresdin me dit une fois, sur un ton d'autorité douce: ‘Voyez ce tuyau de cheminée; que vous dit-il? Il me raconte à moi une légende. Si vous avez la force de le bien observer et de comprendre, s'il est basé et s'il reste dans les limites de ce simple pan de mur, votre rêve sera vivant.’

Aldus Bresdin, die wonderlijke leermeester tot Odilon Redon, zijn nog wonderlijker leerling, er nog aan toe voegende: ‘L'art est là’. Wie zelf al ooit eens een stadsgezicht met verweerde gevels, daken en schoorsteenen, gezien van uit een zolderraam, teekende of schilderde, weet te goed van welke intieme grootheid en schoonheid zulk een complex kan zijn. Het ‘L'art est là’ kan in het beoogde verband gerust op den achtergrond blijven. Het gaat hier niet direct om de kunst, maar om het observeeren van wat in de verhevenere en in de meer domestique gedichten van steen, gedurende den loop van de eeuwen, is blijven leven en naar gelang onze gemoedsstemming zachter of pakkender tot ons spreekt.

Over oude gebouwen hangen nu eenmaal heel ijle hoezen, die niet beletten de voegen te zien en te mediteeren over de menschen, die in die oude woningen hebben gehuisd tusschen de meubelen, de gordijnen en de gebruiksvoorwerpen van hun tijd. Menschen, die even hartstochtelijk en/of even tam hebben geleefd als wij, doch die zich zeker niet zoo hebben gehaast door de straten en over de wegen.

Inderdaad, zij hadden den tijd en hoe minder tijd zij later kregen, hoe minder hun bouwsels ons nog even stil doen staan op onze wandelingen en hoe minder de steenen ons hebben te vertellen. De steenen spreken niet alleen over zichzelf, maar ook weer van de menschen met hun zielen, met hun eenzaamheden en hun gezelschappelijke groepen, in hun vreugde en hun leed, geëncadreerd door wat de mode van hun tijd hen deed dragen en die door een subtiele keuze van snit en tint hun blijheid en verdriet op een profielégere wijze voor hun tijdgenooten hebben opgevoerd.

Hierin hebben zij het meeste verschild met de dieren die, in den regel zonder kleeding, niet bijdroegen tot het cachet van een oude stad, tenzij men zich verdiept in een studie over honden- of katten-

[p. 1010]

rassen en zou kunnen aantoonen, dat bepaalde katten- of hondensoorten niet mogelijk zijn geweest in het tijdvak door de verbeelding opgeroepen. De kat zou nog het meest dier van alle tijden kunnen zijn, daar de lust om haar op te smukken zich al lang gepaaid voelde als ereen minimeus belletje aan een lintje om haar kleinen nek tingelde. Het paard en in zijn nobelsten vorm van verschijning, het ros, was nog met de karakteristieken van het getuig getooid volgens het seizoen.

Alleen de aap heeft op dit alles een uitzondering gemaakt en intiemere distinctieven verworven, maar hij is dan ook ‘een afbeeldsel’ van den mensch, die het saltimbanqueste van denzelfden mensch verdragen kan en wien het dragen van een tuniek, stevig ge-épauletteerd, en een kepi een tikje schuin op het hoofd, dat hem samen het air geeft van een verclownden militair, niet misstaat. Hij wordt dan een halve broer van het ‘bellemenneke’, een haast vergeten straatartiest, die als homme d'orchestre met zijn Pan's fluit, hoed met bellen, groote trom, bekkens en harmonica alleen in staat was een pastorale d'été te spelen, die Honegger hem zou benijden. Maar dan moest men hem zien voor de poëzie van een Latijnsch inschrift onder een ouden gevelsteen, vóór de kleinere letters van de spreuk en de grootere letters, die het chronogram vormen.

Niet alleen het kermisachtige, maar ook het voor de gewone menschen zoo normalere leven met zijn soms zoo gesluierde verdrieten, als bv. de koestering van de wenschen van het kleine en toch weer zoo groote menschenhart, heeft vóór en binnen al die dierbare oude steenen geleefd. En die harten weer in de hulsels van de mode van hun tijd en.... Maar zoo zou er geen einde komen aan de opsomming van de oude dingen, die men zou willen zien herleven naarmate een of meer onzer dierbaren, meer of minder gewichtig en plechtig, daarin een middelpunt hebben gevormd. Zoo zal men ook de grootheden van vroeger eeuwen, en voor den nieuweren tijd van decaden, niet willen losmaken van het milieu waarin zij hebben geademd en van de dingen, die hen welkom waren of die hen tegenstonden en die eerst in den nieuweren en nieuwsten tijd een aanvaardbare oplossing hebben gevonden.

En nu er puinhoopen zijn ontstaan, meer in de nieuwere dan in de oudere gedichten van steen, is er wel aanleiding om den architectonisch georiënteerden kant van onzen geest zich even te laten vermeien in de dingen die komen zullen, indien naast de materiaal-problemen de kunstzin een geschikte evenwichtigheid hervindt,

[p. 1011]

tenminste wanneer de levensvoorwaarden voor de menschheid over een paar honderd jaar niet zoo veranderd zijn, dat al de steden voor 's menschen energie en levenslust overbodig zullen blijken.

Onder dit voorbehoud komt er eenmaal een dag, dat de nieuwe bouwcomplexen uit de puinen zullen herrijzen en volgens de beproefde Europeesche methodes weer worden opgetrokken voor een zoo ruim mogelijk aantal jaren. Dat daarbij de steenen gedichten uit vroegere eeuwen zooveel mogelijk in hun ouden vorm worden gelaten of gerestaureerd, is om meerdere redenen te bejubelen, zachtjes dan wel te verstaan in een glimlach van diep begrijpen. Al de door den oorlog in hun tijdsontstaan geforceerde vindingen zullen worden toegepast en het schoone Limburgsche land wordt naast de symphonieën in staal en beton der mijnen volgezet met missen van kerken, aria's van villa's begeleid door ‘complaintes des pianos qu'on entend dans les quartiers aisés (om het bij één titel van een gedicht van Jules Laforgue te laten), ritournellen van scholen, impromptu's van woonhuizen, marche-funêbres van keeten enz.

Nieuwe straten zullen er komen en het is te hopen, dat de plaatselijke en folkloristische voorgeschiedenis zoo ruim mogelijk deelachtig wordt aan de benaming. Dan worden weer grondslagen gelegd voor de steenen poëzie van tientallen toekomende jaren. Dat de jongere geslachten zich mogen gelukwenschen over de wijze, waarop de voorgaande geslachten de poëzie van een stad hebben begrepen, zoowel in den aanleg als in de benaming van de straten! De oudere, noch de jongere geslachten moeten echter in de toekomst nooit te lui zijn om de door de herleving van de plaatselijke geschiedenis ontstane straatnamen, die in epigram-vorm van zes of meer lettergrepen een historisch feit inhouden, op te zeggen. Het moet hun integendeel een eer zijn op deze wijze dagelijks de historie van hun voorvaderen te belijden.

De stads- of dorpsgemeente zal het niet noodig hebben minder honourable benamingen te releveeren en van de adviezen, die misschien spottende bewoners uit de naburige plaatsen willen geven, behoeft geen gebruik te worden gemaakt. Het is niet noodig als gefopten door Uilenspiegel en dergelijken te worden vereeuwigd en nog minder dit, in een goedlachsche bui tusschen een pot bier en een goede sigaar, op schilden aan de straathoeken te laten emailleeren. Plaats- of straatnamen geven is een ernstige bezigheid, waarbij een breeden blik van een wereldkijk de intieme bekendheid van plaatselijke grootheden niet behoeft te benadeelen.

[p. 1012]

Heeft men voor het nieuwe stads- of plaatsbeeld eenmaal de namen gekozen, die voor het uitbeelden van zijn locale geschiedenis van beteekenis worden geacht, dan kunnen de architecten met de sierkunstenaars naar gelang tijds- geld- en de andere omstandigheden, die van belang zijn voor het tempo, beginnen met den bouw en de afwerking van de verfraaiing, met voor ieder plaatsdeel een geheel eigen cachet. Maar dit cachet mag naast een degelijkheid van stijl zich gerust kenmerken door een levendigheid en een fleurigheid van uitvoering doorsprankeld van een juvenielen geest, waarbij een poging tot artistieke reclame voor plaatselijke renommées niet behoeft te ontbreken. Waarom zou iedere gemeente of onderdeel ervan niet haar slagzin hebben? Wij zullen er hier geen suggereeren, want de eene gemeente zou het zich tot lof kunnen aantrekken en de andere tot smaad, zij het dan misschien in een uiterst lichten graad. Bovendien mag men de plaatselijke genieën nooit de gelegenheid onthouden zich eens te doen gelden op een wijze, dat het nageslacht ter plaatse nog lang van hen spreekt.

Op deze wijze zou een provincie, een vliegend-rustend folkloristisch museum van den eersten rang kunnen worden, dat toch weer van den anderen kant aan de modernste eischen zou kunnen voldoen. Dat naast tentoonstellingen van de vla in den loop der tijden exhibities kon geven van den vooruitgang der administratie in de agrarische bedrijven. Met een goedgeorganiseerd verkeersnet, taxis, bussen, trams en treinen, die spontaan deelnemen aan de levendigheid van de vernieuwde nederzetting, zou een maximaal rendement aan oud en nieuw leven kunnen worden bereikt en voor zoover het de seizoenen toelieten het aspect van een exterieure, blijvende kermis.

Waarom zouden de verkeersmiddelen over een bepaald traject niet voorzien zijn van ophemelende spreuken over de plaatsen van het begin tot en met het eindpunt? Te beginnen met de vroegst gecatalogiseerde dryaden en najaden, half historische persoonlijkheden, heiligen en wereldlijke groote geesten tot op den dag van vandaag en verwerkt in tweeregelige strophen tot de meest recente oliemythen e.d. (die het gebruikte materiaal aan hout, lak, plaat en schilderwerk misschien wel voor hun rekening nemen), zou den lof der contreien kunnen worden bezongen tot heimelijk en minder heimelijk genoegen van alle minnaars van oude en nieuwe steenen.