Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake. Eerste deel

III. Hoofddeel.
Van den tweeden rang onzer Nederduitsche werkwoorden.

⁺ONder deze Classis zetten we die genen der ONGELYKVLOEYENDE VERBA, die bij ons den grootsten hoop uitmaken; naemelijk die, welken in 't Praeterit: Imperf: en in 't Praeter: Particip: thans in de Uitspraek een en dezelfde Vocael in hare Verwisseling aennemen.

+ Van de ONGELYKVLOEYENDE VERBA, wisselende thans van Wortelvocael eveneens in Imperfecto, als in 't Praeter: Partic:.

I. De regelmaet van de vocaelwisseling loopt aldus.

in infinit:	bij 't Imperf: Indic: & Subj: & bij 't Praet: Partic:
N^o: 1. De Y	De Zagte Langklinker EE (of E, als 'er in dezelve Silb geen Consonant agter komt).
2. De UI of UY}	De zagte Lange OO (of O, als dezelve Silb geen Consonant 'er agter heeft).
3. De IE}
4. De zagte Langkl: E}
5. De Korte I}	De zaste korte O.
6. De Korte scherpe É}

Aenmerk:

(I.)

Bij 't Imperf: Indicat: in Singul:, vootnaemlijk bij de 1: en 3: Persoon quam oulinks de harde lange EE of EI bij de 1: soort, en de harde lange OO bij de 2: en 3: soort, en de A en OE bij de 4: soort, en de A bij de 5: en 6: soort; gelijk niet alleenlijk blijkt uit sommiger Dialect, en oude Schrijf-gebruiken, maer ook voornaemlijk uit vele overige Substantiva's afgeleid van deze Im-

[p. 553]

perfecta; als mede uit de Vergelijking van 't onze tegen de oude Vermaegtschapte Talen, na den aert en kragt van ieders Dialect-regel; waer van onze Bijlage N^o: 3. (zie de I: Reg:, wegens de E of EE, en de I: Regel wegens de O of OO) eenige Voorbeelden uitlevert, en in mijne Verhandeling van de Afleiding nog breeder bewijs te vinden zal zijn. Dus dan,

	in Infinit:	in Imperf: Indic:	Imperf: Subj:	Praeter: Partic:
N^o: 1.	BLYVEN	BLEEF	BLEVE	GE-BLEVEN.
2.	SLUITEN	SLOOT	SLOTE	GE-SLOTEN.
3.	SCHIETEN	SCHOOT	SCHOTE	GE-SCHOTEN.
4.	BE-WEGEN	BE-WOOG	BE-WOGE	BE-WOGEN.
5.	VINDEN	{VOND oul: VAND}	VONDE	GE-VONDEN.
6.	BÉRSTEN	{BORST oul: BARST}	BORSTE	GE-BORSTEN.

Aenmerk:

Bij 't Praes: & Imperf: Subj: word meestal in 't daeglijksche Gebruik, bij inkorting, de E bij de 1: en 3: Pers: Sing: agter af gelaten, en alzoo de Subjunct: in de uitspraek staerteloos en aen den Indicat: gelijk gemaekt: in 't Schrijven nogtans zet men tot onderscheid wel een Apostrophus agter den Subjunct: als 'T EN ZY IK of HY SCHIET' of SCHOOT', voor SCHIETE of SCHOTE. De volledige Statelijke Tael en de Oudheid verkiezen 'er de E bij, ten ware de Euphonie het toevallig anders vereischte. Dog aen 't Imperfect: Indicat: de E agter aen te schikken, strijd met Onze en aller Verwanten Oudheid en hedendaegs gebruik.

II. De regelmaet der uitgangen is bij het praesens indicat: & subjunct:, als mede bij den imperat:, en 't part: praesens eveneens als bij die van den 1: rang.

Dog bij 't Praeterit: Imperf: agter 't Zakelijke veranderde Worteldeel aldus,

	in Indicat:
Sing: (1) niets.	(2) T.	(3) niets.
Plur: (1) EN.	(2) T.	(3) EN.

als IK en HY BLEEF.} WY en ZY BLEVEN.}

Gy en Gyl: BLEEFT.

[p. 554]

	in Subjunct:.
Sing:	(1) E	(2) T.	(3) E.
Plur:	(1) EN.	(2.) T.	(3) EN.

als Ik en Hy BLEVE Wy en Zy BLEVEN}

Gy en Gyl: BLEEFT.

Praeterit: Partic: EN, in steê van T bij die van de I. Classis.

als GE-BLEVEN.

Deze Regelmaet der Uitgangen dient ook voor de twee volgende Classes.

Tot N^o: I, op Y aenslaende, behooren deze volgenden.

A. BE-LYDEN, Confiteri (oul: ook Ver-lyden) afkomstig van 't verouderde Lyden, Narrare zie de Bijlage N^o: 3, de 1. Reg: weg: de Y.

A. Zig BE-LYDEN, Parcè se sustinere; van LYDEN, pati; zie de Bijlage N^o: 3. de I. Reg: weg: de Y.

A. BE-DRYVEN, Agere.

A. BE-NYDEN, Invidere, ook I. Class:, van 't verouderde Nyden.

A. BE-SCHRYDEN, van 't verouderde Schryden, Varicari, passu pertingere.

A. BE-WYZEN, Demonstrare.

N. BE-ZWYKEN, van 't veroud: Zwyken, deficere.

N. BE-ZWYMEN, animo deficere, ook I. CL: van 't veroud: Zwymen

I. dog N. & A. BLYKEN, Patere.

N. BLYVEN, (oul: Be-lyven) Manere; van 't veroud: Lyven, superesse.

A. BYTEN, Mordere: dog Byten, glaciem frangere securi, is van de I. CL:.

N. & A. DYDEN, DYËN, DYGEN, Proficere; zo mede BEDYEN; zijnde beiden van deze, en ook van de I. CL:.

A. DRYTEN, Merdare.

A. DRYVEN, Agere, &c.

N. en. ook wel A. GLYDEN, Labi.

A. GRYNEN, ook I. CL: stere.

A. GRYPEN, Praehendere.

A. HYGEN, ook I. CL: anhelare.

A. HYSCHEN, Sustollere trochleâ, &c: ook I. CL:

A. KNYPEN, Comprimere.

A. KRYGEN, Acquirere; dog Krygen, Bellum gerere, is van de I. CL:.

A. KRYTEN, Plorare; dog Kryten, Be-kryten, oblinere creta, is van de I. CL:

A. KYKEN, Videre.

A. KYVEN, Rixari.

A. LYDEN, Pati: ook oul: Lyden, N. Ire, transire; mede van deze Class: waer van nog overig is het

[p. 555]

Leed, en 't is Geleden, Praeteriit tempus; en ons Over-lyden, N. mori, transire; en 't oude Verlyden, transigere, mori. Wijders oul: ook A. Lyden, Narrare, van 't welke ons Be-lyden, Confiteri; mede van deze Class:.

A. LYKEN, GE-LYKEN, Assimilare; & tr: placere.

A. MYDEN, evitare, ook van de I. CL:.

A. MYGEN, mejere.

N. NYGEN, inclinatum esse, en A. NYGEN, incurvare genua salutandi gratiâ more foeminarum; zijnde beiden van deze Class: dog Neigen, A. inclinare is van de I. CL:.

A. NYPEN, arctare.

A. ONDER-WYZEN, docere.

A. ONT-BYTEN, jentare.

N. OVER-LYDEN, Mori, transire, van 't veroud: Lyden, ire.

A. OVER-SCHRYDEN, Varicari, van 't verouderde Schryden, transgredi.

A. PRYZEN, laudare.

A. QUYNEN, languere, oul: van deze, nu meest van de I. CL:.

A. Zig QUYTEN, praestare, &c.

N. & A. RYDEN, equitare, &c.

A. RYGEN, ligare.

A. RYTEN findere.

A. RYVEN, radere.

N. RYZEN, surgere; dog 't oude Ryzen. A. Mejere, is van de I. CL: gelijk ook Reizen, A. Proficisci, van de I. CL:.

A. SCHRYVEN, scribere.

A. SCHYNEN, splendere apparere.

A. SCHYTEN, pedere.

A. SLYPEN, acuere.

N. SLYTEN, terere, dog N. & A. AF-SLYTEN, en VER-SLYTEN.

A. SMYTEN, projicere.

A. SNYDEN, scindere.

A. & N. SPLYTEN, findere, &c.

A. SPYGEN, SPYEN, spuere.

A. SPYTEN, Pigere: is een Impersonale met een Pronom: als Het heeft My, Hém, Ons (enz:) Gespeten.

A. STRYDEN, certare.

A. STRYKEN, stingere, &c.

N. STYGEN, scandere.

A. STYVEN, amylo subigere; dog STYVEN, A. intendere, is van de I. CL:.

N. TYGEN, TYEN (oul: ook Tyden) vergere, trahere, tendere & olim Narrare.

N. VER-DWYNEN, van't veroud: Dwynen, evanescere.

A. VER-WYTEN, inculpare; van Wyten, imputare.

A. VER-WYZEN, Damnare; van 't oude Wyzen, judicare van de I. en deze CL: waer van 't Gewysde en 't Gewezene.

A. VRYDEN, VRYEN, amare, &c. van deze en van de I. CL: dog Vryen, Vryden, liberare is van de I. CL: alleen.

A. † VYDEN, † VYEN, † VYGEN, odisse; dog deze zijn veroudert, waer van nog overig is 't oude Partic: Praes: Vyand, inimicus, & 't Subst: Veedte, odium &c.

A. VYSTEN, pedere

A. VRYVEN, WRYVEN, fricare.

N. ook wel A. WYKEN, cedere: dog 't A. Weiken, emollire, is van de I. CL:

A. WYTEN, adscribere, imputare.

A. WYZEN, monstrare & olim judicare.

A. ZWYGEN, tacere.

[p. 556]

N. ZYGEN, percolare, &c.

Men zeit ook nog YSCHEN, EESCH GE-ESCHEN (petere), dog schrijft thans Eyschen, I. CL: (petere.)

Voorts derzelver Composita; zie ook wijders van deze soort in de Bijlage N^o: 3, de I. Regel wegens de Y.

Tot N^o: 2, op UY of UI.

A. BUIGEN, flectere, ook oul: Biegen, zie Kiliaen.

N. DRUIPEN, stillare.

N. DUIKEN, ook wel A. mergere, &c.

A. KLUIVEN, rodere.

A. KNUIVEN, rodere, dog is veroudert, en bij Kiliaen nog te vinden.

A. & N. KRUIPEN, repere.

N. ONT-LUIKEN, aperire; expandere, & transl: resumere vires; word meest op Planten en Kruiden toegepast; komt van 't veroud: Luiken. A. claudere; waer van nog in gebruik is ons Imperf: Look, Claudebam, en 't Partic: Geloken, clausus; als mede Luik, operculum, enz:.

N. ONTPLUIKEN, explicare, aperire; van † Pluiken, claudere, plicare; waer van Ontploken, apertus; dog zijn veroudert, en te vinden bij Kiliaen.

A. PLUIZEN, vellere, &c.

A. RUIKEN en RIEKEN, olere, &c.

N. SCHUILEN, latitare, dog Zig VERSCHUILEN. A. se abscondere.

A. SCHUIVEN, protrudere, &c.

A. SLUIKEN, latenter ingerere.

N. SLUIPEN, tectè suggredi.

A. SLUITEN, claudere; dog Imperson: & Act: SLUITEN, convenire, quadrare; mede van deze Classis.

A, SNUITEN, mungere.

A. SNUIVEN, naribus spirare.

N. SPRUITEN, pullulare, &c.

A. SPUIGEN, ook wel Spugen en Spuwen, spuere.

A. SPUITEN, exspuere.

N. STUIVEN, sternere, ook wel Act:.

N. † TUIGEN, † TIEGEN, trabere, &c: zijnde beiden veroudert, waer van nog overig is 't Imperf: TOOG, en 't Partic: GETOGEN.

A. ZUIGEN, sugere.

A. ZUIPEN, sorbere.

Men zeit ook nog FLUITEN, FLOOT, GEFLOTEN, (fistulare); en KRUYEN, KROO of KROOY, GEKROYEN (trudere, protrudere).

Voorts derzelver Composita.

Zie ook in de Bijlage N^o: 3. de I. Regel wegens de O.

Tot N^o: 3. op IE.

A. BE-DRIEGEN, Fallere; van 't veroud: Driegen, fallere.

A. BIEDEN, offerre, & licitari.

A. GE-BIEDEN, mandare, van 't veroud: bieden, mandare.

A. GE-NIETEN, frui, van 't veroud: Nieten, frui.

A. GIETEN, fundere.

A. KIEZEN, (oul: ook Kieren) eligere; waer van ons tweederhande

[p. 557]

Imperf: KOOS en KOOR, en Part: GEKOZEN en GEKOREN, die beiden nog even gebruiklijk zijn.

A. KLIEVEN, Findere.

A. LIEGEN, mentiri.

A. RIEKEN, en RUIKEN, olere.

A. SCHIETEN, jaculari, &c.

N. † TIEGEN, zie † TUIGEN bij N^o: 2, tendere, trahere.

I. & A. VER-DRIETEN, van 't veroud: Drieten, taedere, molestum esse.

A. VER-LIEZEN (oul: ook Verlieren), van 't veroud: Liezen, Lieren, Perdere: waer van nog in gebruik zijn ons Praeter: Imperf: VERLOOR, en 't Praet: Part: VER-LOREN; even als bij ons Kiezen: dog ons Verloos en Verlozen, zijn thans versleten en verloren.

N. VLIEDEN, fugere.

A. VLIEGEN, volare.

N. VLIETEN, fluere, manare.

I, & A. VRIEZEN, (oul: ook Vrieren) gelare: waer van ons tweederhande VROOS en VROOR, en GEVROZEN en GEVROREN; even als bij ons Kiezen.

A. ZIEDEN, fervere, bullire.

Voorts derzelver Composita. Zie wijders in de Bijlage N^o: 3. de. I: Regel wegens de O.

Tot N^o: 4. op de Zagte lange E.

A. HELEN, Abscondere; waer van 't Imperf: en 't Praet: Partic: versleten zijn; dog 't Compositum is nog in zijn geheel, als VERHELEN, VERHOOL, VERHOLEN, abscondere; maer Heelen, Heilen, sanare, is van de I. CL:.

A. BE-WEGEN movere; is ook van de I. CL:, komt van 't veroud: Wegen, movere; zie bij Kiliaen.

A. † DWEGEN ook † DWAGEN, (contr: † Dwaen) lavare, abstergere, in Imperf: † Dwoog, in Praet: Part: † Gedwogen, zie bij Kiliaen: dog zijn allen versleten bij ons, waer voor in 't

M-G. Thwahan / thwoh / thwahans.

A-S. Thwehan en thwean / thwoh / gethwogen.

F-TH. Thuahan of thuagan / thuoh / gethuagan.

A. WEGEN, librare, & olim movere (zie Kilian:), heeft in Imperf: WOOG en WOEG (ook oul: † Wag).

A. WREKEN, vindicare, bij Melis Stoke (in zijn Did: de VI: p: 44. Alkemades Druk) vind men Wraken die Driesen (vindicabant Frisii), zijnde de Plur: van 't oude Praet: Imperf: Wrak; nu zeit men meestal WREEKTE, in plaets van WROOK, dog egter niet Gewreekt, maer wel GEWROKEN.

Voorts de Composita van dezen. Zie ook wijders in de Bijlage No: 3. de I. Regel wegens de O.

Tot N^o: 5. op de Korte I, oul: ook wel é.

A. BE-GINNEN, BEGON, BEGONNEN, incipere, dog ook wel BEGOST, (en oul: mede Begonst)

[p. 558]

in Imperf: en Partic: dog dan is 't Onregelmatig: is afkomstig van 't veroud: GINNEN, Ordiri; zie Kiliaen.

N. BE-KLINKEN, solidescere; zie KLINKEN.

A. BE-ZINNEN, meditari, van 't veroud: Zinnen, cogitare, sentire; dog ons BE-ZINNEN, A. amore prosequi, carum habere, is van de I. CL:.

A. BINDEN, oul: ook Bénden, ligare; waer van 't Vlaemsche Bénde, fascia, &c. zie Kiliaen: dus ook A-S. Bindan / ligare, en Bendan / flectere.

A. BLINKEN, splendere.

A. DINGEN, contendere, Certare, & licitari.

A. DRINGEN, pressare.

A. DRINKEN (oul: ook Drénken) bibere, potare; A-S, Drincan & Drencan / item;. dog thans is ons Drénken A. (aquare, dare potum) van de I. CL:.

A. DWINGEN, cogere, urgere.

A. GLIMMEN, ook N. candere.

N. KLIMMEN, bij den Vlaming Klémmen, scandere, zie Kil:, dog thans is bij ons Klémmen, A. & N (stringere, arctare) van de I. CL: wijders ons Compos: BE-KLIMMEN, mede van deze II. CL: is een Verb: Act:.

A. KLINKEN (oul: ook Klingen) clangere, tinnire, zie Kil:. Dog A. & N. ons KLINKEN, firmum reddere, & reddi; waer toe ook ons N. BE-KLINKEN, firmior fieri, corroborari.

N. ook wel A. KRIMPEN, contrabere, & contrahi; oul: ook Krémpen, zie Kiliaen.

A. Zig ONDERWINDEN, moliri, &c.; van Winden, involvere, vertere, &c.

N. RINNEN, ook RENNEN, en RUNNEN, concurrere, dog zijn eenigsints veroudert; hoewel't Praet: Partic: GERONNEN, nog gemeen is, maer ons Rénnen. A. currere, gebruikt men nu als van de I. CL:.

N. SCHRIKKEN, VERSCHRIKKEN, trepidare, & dissilire: oul: van deze II. CL: & N. dog nu van de I. CL: en A. & N. als het tremefacere, & tremere, beteekent, Van 't oude is nog overig ons ONVERSCHROKKEN, intrepidus.

N. SCHRINKEN, VER-SCHRINKEN, contrahere, marcescere.

A. † SLINGEN, serpere, circumvolvere, vibrare: dog is veroudert.

N. SLINKEN, SLENKEN, diminuere, contrahi.

A. SPINNEN, nere.

A. SPRINGEN, saltare.

A. STINKEN, putere, olim olere.

A. VER-SLINDEN, devorare; van 't veroud: Slinden, vorare.

A. VERZINNEN, mente concipere; en A. Zig VERZINNEN, mente falli; waer van 't N. VERZONNEN ZYN, mente falli; allen van 't veroud: Zinnen, cogitare, sentire.

A. VINDEN, invenire.

A. WINDEN (oulinks ook WÉNDEN) circumvolvere, vertere, & transl: sursum tollere: thans Wénden van de I. CL: vertere.

A. WINNEN, vincere, olim laborare, & colere agrum.

A. WRINGEN, VRINGEN, torquere.

A. ZINGEN, cantare.

[p. 559]

N. ZINKEN, mergi.

Voorts derzelver Composita.

Tot N^o: 6. op de Korte Scherpe é, oulinks ook wel 1.

A. & N. BE-DERVEN, corrumpere, destruere, & corrumpi: van 't veroud: Dérven (carere). Bij den Vlaming is 't Imperf: Bedierf, en dan behoort dat onder de IV. CL:.

A. BERGEN, abscondere.

N. BERSTEN, rumpere, &c.

A. DELVEN, fodere.

A. † DERVEN, (carere, egere) nu meest I. CL:.

A. GELDEN, constare, olim, reddere, solvere.

A. KERVEN, KORF, GEKORVEN, crenare, bij den Vlaming ook Kierf in Imperf: en dan is 't van onze IV. CL:.

A. KENNEN, noscere, van deze en van de I. CL:; heeft ook wel in Imperf: KOST, en in Praet: Partic: GEKOST: dog word nu in 't Schrijven meestal als I. CL: gebruikt, tot onderscheid van ons KUNNEN, KONNEN, posse, olim noscere; hebbende ook in Imperf: Kon, en Kost, en in Praet: part: Gekonnen en Gekost; welk Kunnen, &c: ik onder de Zeldsamen of Ongeregelden tel, om dat deszelfs Praes: Indicat: in Sing: bij de 1. & 3. Pers: de A, voor de U verwisselt, dat bij Kennen nu niet of zelden geschied.

A. MELKEN, mulgere.

N. † RENNEN, zie RINNEN, concurrere.

A. SCHELDEN, convitiari.

A. SCHENDEN, vitiare, is ook van de I. CL:.

A. SCHENKEN, infundere, (oul: ook Schinken), zie Kiliaen.

N. SLENKEN, ook SLINKEN, contrahi.

A. & N. SMELTEN, (oulinks ook Smilten) liquare.

A. TREFFEN, attingere, &c.

A. TREKKEN, TROK (oul: ook Trak), GETROKKEN. Trahere, &c. bij Melis Stoke (Did: VI. p: 44. de Druk van Alkemade) vind men, ende traken ute / d: i: ende trokken uit.

A. VEGTEN (oul: ook Vigten), certare: zie Kiliaen.

N. † VERBELGEN, bilem alicui movere, zie Kil:, is wel veroudert, dog daer van nog overig, ons Verbólgen, iratus, en komt af van 't versletene Belgen, Bolg, Gebolgen, irasci, indignari: dog nu is bij ons Bélgen indignari, van de I. CL: dus ook A-S. Abelgan / abeolg / abolgen / II. CL: irasci, en Abelgian / abelgede / abelged / I. CL: indignari.

A. VERGELDEN, repensare van't oude Gélden, reddere.

A. VLEGTEN (oul: ook Vligten) nectere.

A. ZENDEN, mittere.

A. ZWELGEN (oul: ook Zwilgen) glutire.

N. ZWELLEN (oul: ook Zwillen) intumescere.

A. ZWEMMEN (oul: ook Zwimmen) natare.

[p. 560]

N. ZWENKEN, ZWINKEN, inverti, labare; dog Zwénken. A. meest als I. CL:.

A. ZWERVEN, vagari.

Voorts derzelver Composita.

NB. BEDÉRVEN, KÉRVEN, en BÉRGEN, veranderen in Praet: Partic: op O en U, van beids, als BEDORVEN, en BEDURVEN, &c.