Het monster van de oorlog

[p. 351]

Ter nadere oriëntatie

Onderstaande lijst is bedoeld als een eerste handreiking aan lezers die zich verder willen verdiepen in de Eerste Wereldoorlog. Naar verschillende titels en adressen is in deze bloemlezing al beknopt verwezen. Hieronder is binnen de verschillende categorieën gekozen voor een chronologische volgorde.

Boeken en artikelen

Algemeen

▪	Barbara Tuchman, De kanonnen van augustus. Amsterdam etc, 1976, 3e druk. Nederlandse vertaling van het beroemde boek over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.
▪	Tony de Bruyne, Soldatentaal der bel[l]igerenten uit de Eerste Wereldoorlog. Aartrijke, 1994. Bevat verklarende woordenlijsten, per onderwerp gerangschikt.
▪	J.H.J. Andriessen, De andere waarheid. Een nieuwe visie op het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog 1914-1918. Amsterdam, 1998. Deze studie biedt inzicht in een nog steeds omstreden kwestie.

[p. 352]

▪	Chrisje en Kees Brants, Velden van weleer. Reisgids naar de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam/ Antwerpen, 2001, 6e druk. In verhalende vorm geschreven reisgids, die niet alleen routebeschrijvingen en kaarten bevat, maar er ook in slaagt het verhaal van de oorlog zelf op te roepen.
▪	Leo van Bergen, Zacht en eervol. Lijden en sterven in een Grote Oorlog. Den Haag, 2001, 2e gewijzigde druk. Dit boek schetst het vreselijke lot van de militaire slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog.
▪	J.H.J. Andriessen, De Eerste Wereldoorlog in foto's. Lisse, 2002. Geschreven voor een breed publiek, voorzien van 820 foto's.
▪	John Keegan, De Eerste Wereldoorlog: 1914-1918. Amsterdam, 2003, 6e druk. Vertaling van een standaardwerk dat heel goed te gebruiken is als overzicht van het verloop van de oorlog.
▪	Luc de Vos, De Eerste Wereldoorlog. Leuven, 2003, 5e herziene druk. Beknopt overzicht, met het accent op België.
▪	Hew Strachan, The First World War. A New Illustrated History. Londen, 2003. Beknopt overzicht, geschreven door een auteur die werkt aan een driedelig standaardwerk.

België

▪	Gaston Durnez, Zeg mij waar de bloemen zijn. Beelden uit de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen. Leuven, 1988. Veelzijdige reportage, opgezet aan de hand van foto's, documenten en gesprekken.
▪	Sophie de Schaepdrijver, De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam/Antwerpen, 1998, 3e druk. Een recent en goed leesbaar overzicht, voorzien van een uitvoerige literatuuropgave. Ook aan de letterkunde is aandacht besteed.
▪	Frederik Deflo, De literaire oorlog. De Vlaamse prozaliteratuur over de Eerste Wereldoorlog. Speciaal nummer van Kreatief, jrg. 1998, nr. 3 en 4. Recent overzichtsartikel.

Nederland

▪	P.H. Ritter jr., De donkere poort. Een boek, behelzende tal vanpersoonlijke herinneringen van vooraanstaande mannen, stemmingsbeelden, indrukken, beschrijvingen,

[p. 353]

	belangrijke en onbelangrijke gebeurtenissen, verhalen en anecdotes over Nederland in de jaren 1914-1918. 's-Gravenhage, [1931].
▪	Hennie Kenkhuis e.a. (red.), De Wapens Neder, 1. De ontwikkeling in het denken over sociale actie, geweldloze strijd en antimilitarisme in Nederland. Nijmegen, z.j. [= 1985].
▪	M.J. Riemens, Een vergeten hoofdstuk. De Nederlandsche Anti-Oorlog Raad en het Nederlandsche pacifisme. Groningen, 1995.
▪	Evelyn de Roodt, Oorlogsgasten. Vluchtelingen en krijgsgevangenen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zaltbommel, 2000.
▪	Hans van Lith, Plotseling een vreselijke knal. Bommen en mijnen treffen neutraal Nederland. Zaltbommel, 2001.
▪	Paul Moeyes, Buiten schot. Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog 1914-1918. Amsterdam/Antwerpen, 2001. Een recent, goed leesbaar overzicht, voorzien van een uitvoerige literatuuropgave. Ook aandacht voor literatuur en cabaret.

Adressen

▪	www.wereldoorlog1418.nl Breed opgezette website, geredigeerd door Menno Wielinga, met aparte aandacht voor Nederlandse gedichten, liedjes, verhalen, romans en jeugdboeken. Bevat, behalve verwijzingen naar recente studies en andere websites, ook een lijst van de vindplaatsen die ten grondslag ligt aan de bloemlezing Het monster van de oorlog.
▪	www.leerlinks.nl/woorlog.html Website voor scholieren, met diverse verwijzingen.
▪	Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam (www.iisg.nl). Bezit ook veel materiaal over zaken en personen die direct of indirect met de Eerste Wereldoorlog te maken hebben.
▪	Theater Instituut Nederland te Amsterdam (www.tin.nl). Bezit een grote collectie cabaretliedjes.

[p. 354]

Bloemlezingen

▪	Jan Bernaerts en Hendrik Heyman, Oorlogspoëzie. Verschenen in 1914 en 1915 en onuitgegeven gedichten. Port-Villez, 1916. Behalve uit verschillende Vlaamse dichtbundels is in deze bloemlezing ook geput uit bladen als de Belgische Standaard, De Legerbode, De Vlaamsche Stem en De Stem uit België.
▪	O. van Hauwaert, Vlaamsche oorlogsliteratuur. Gent, 1924. Nog steeds bruikbare bloemlezing, met aandacht voor zowel proza als poëzie.
▪	D. Wouters en J. Moormann, Het straatlied. Een bundel schoone historie-, liefde- en oubollige liederen. Verzameld en ingeleid door [...]. Amsterdam, 1933. Zie de afdeling Oorlogsliederen.
▪	D. Wouters en J. Moormann, Het straatlied. Nieuwe bundel schoone historie-, liefdeen oubollige liederen. Amsterdam, 1934. Zie ook in dit tweede deel de afdeling Oorlogsliederen.
▪	D. Wouters, Distributiegijn en -pijn. Het straatlied 1914-1918. Amsterdam, 1940. Op de Eerste Wereldoorlog toegespitste bundel straatliederen, die gedeeltelijk de hierboven genoemde bundels overlapt. N.B. Voor straatliederen: zie ook de digitale collectie via www.geheugenvannederland.nl
▪	Jacques Klöters, Omdat ik zoveel van je hou. Nederlandse chansons en cabaretliederen 1895-1958. [Amsterdam], 1991. Deze bloemlezing bevat ook enkele cabaret-liedjes die betrekking hebben op de Eerste Wereldoorlog.
▪	A.G. Christiaens, De grote oorlog. Novellen over 14-18. Leuven, 1994, 2e druk. Deze bloemlezing bevat verhalen over de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen.
▪	Chrisje Brants, Een plasje bloed in het zand. Literaire getuigenissen van de Grote Oorlog. [Amsterdam], 1995. Verzameling prozastukken waarin buitenlandse en ook enkele Nederlandstalige auteurs schrijven over hun beleving van de Eerste Wereldoorlog.

[p. 355]

▪	Patrick van den Hanenberg en Hilde Scholten, De bokken en de schapen. Gezongen geschiedenis van de twintigste eeuw. Amsterdam, 2001. In deze geannoteerde bloemlezing komt ook een afdeling voor met cabaretliedjes die betrekking hebben op de Eerste Wereldoorlog.
▪	Tom Lanoye, Niemands Land. Gedichten uit de Groote Oorlog. Amsterdam, 2002. Hertaling van Engelstalige gedichten over de Eerste Wereldoorlog.
▪	De War Poets. Sliedrecht, 2002. Engelstalige gedichten over de Eerste en Tweede Wereldoorlog, uitgezocht en vertaald door J. Eijkelboom.