De Eerste Wereldoorlog door Nederlandse ogen

Getuigenissen - verhalen - betogen

[p. 407]

Ter nadere oriëntatie

Onderstaande lijst is bedoeld als een eerste handreiking aan lezers die zich verder willen verdiepen in de Eerste Wereldoorlog. Naar verschillende titels en adressen is in deze bloemlezing al beknopt verwezen. Hieronder is binnen de verschillende categorieën gekozen voor een chronologische volgorde.

Studies

Algemeen

Barbara Tuchman, De kanonnen van augustus. Amsterdam etc, 1962 etc. Nederlandse vertaling van het beroemde en vaak herdrukte boek over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

Tony de Bruyne, Soldatentaal der bel[l]igerenten uit de Eerste Wereldoorlog. Aartrijke, 1994. Bevat verklarende woordenlijsten, per onderwerp gerangschikt.

J.H.J. Andriessen, De andere waarheid. Een nieuwe visie op het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog 1914-1918. Amsterdam, 1998. Deze studie biedt inzicht in een nog steeds omstreden kwestie.

Chrisje en Kees Brants, Velden van weleer. Reisgids naar de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam/Antwerpen, 2005, 7e herziene druk. In verhalende vorm geschreven reisgids, die niet alleen routebeschrijvingen en kaarten bevat, maar er ook in slaagt het verhaal van de oorlog zelf op te roepen.

[p. 408]

Leo van Bergen, Zacht en eervol. Lijden en sterven in een Grote Oorlog. Den Haag, 2001, 2e gewijzigde druk. Dit boek schetst het vreselijke lot van de militaire slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog.

J.H.J. Andriessen, De Eerste Wereldoorlog in foto's. Lisse, 2002. Geschreven voor een breed publiek, voorzien van 820 foto's.

Sebastian Haffner, De zeven doodzonden van Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam, 2002. Deze uit het Duits vertaalde studie geeft een ontluisterend beeld van misrekeningen en foute beslissingen door de Duitse regering en legerleiding, o.a. met betrekking tot de onbeperkte duikbotenoorlog.

John Keegan, De Eerste Wereldoorlog: 1914-1918. Amsterdam, 2006, 7e druk. Vertaling van een Engelstalig standaardwerk, dat heel goed te gebruiken is als overzicht van het verloop van de oorlog.

Luc de Vos, De Eerste Wereldoorlog. Leuven, 2003, 5^e herziene druk. Beknopt overzicht, met het accent op België.

Hew Strachan, De Eerste Wereldoorlog: een geïllustreerde geschiedenis. Amsterdam/Antwerpen, 2006, 4^e druk. Beknopt, uit het Engels vertaald overzicht, geschreven door een auteur die werkt aan een driedelig standaardwerk.

Stephan Burgdorff und Klaus Wiegrefe (hrsg.), Der Erste Weltkrieg. Die Urkatastrophe des 20. Jahrhunderts. München, 2004. Verzameling uitstekende artikelen over állerlei aspecten van de Eerste Wereldoorlog, vaak vanuit Duits perspectief geschreven.

Stéphane Audoin-Rouzeau en Annette Becker, '14-'18. De Grote Oorlog opnieuw bezien. Amsterdam, 2004. Deze uit het Frans vertaalde studie handelt o.m. over de oorzaken van het extreme geweld, over nationalisme en racisme, over vijandbeelden en over de rouwverwerking na de oorlog.

Margaret MacMillan, Parijs 1919. Zes maanden die de wereld veranderden. Amsterdam, 2005. Uit het Engels vertaalde studie over de vredesonderhandelingen en het tot stand komen van het Verdrag van Versailles.

[p. 409]

België

Gaston Durnez, Zeg mij waar de bloemen zijn. Beelden uit de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen. Leuven, 1988. Veelzijdige reportage, opgezet aan de hand van foto's, documenten en gesprekken.

Sophie de Schaepdrijver, De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam/Antwerpen, 2002, 7e druk. Een recent en goed leesbaar overzicht, voorzien van een uitvoerige literatuuropgave. Ook aan de letterkunde is aandacht besteed.

Piet Chielens e.a., De laatste getuige. Het oorlogslandschap van de Westhoek. Tielt, 2006. Sporen van de Grote Oorlog in het landschap van de IJzerstreek. Met fraaie foto's.

Nederland

P.H. Ritter jr., De donkere poort. Een boek, behelzende tal vanpersoonlijke herinneringen van vooraanstaande mannen, stemmingsbeelden, indrukken, beschrijvingen, belangrijke en onbelangrijke gebeurtenissen, verhalen en anecdotes over Nederland in de jaren 1914-1918. 's-Gravenhage, [1931].

H.J. Scheffer, November 1918. Journaal van een revolutie die niet doorging. Utrecht, 1984, 3e druk. Minutieuze reconstructie van de gebeurtenissen in Nederland rond 11 november 1918.

Hennie Kenkhuis e.a. (red.), De Wapens Neder, 1. De ontwikkeling in het denken over sociale actie, geweldloze strijd en antimilitarisme in Nederland. Nijmegen, z.j. [= 1985].

M.J. Riemens, Een vergeten hoofdstuk. De Nederlandsche Anti-Oorlog Raad en het Nederlandse pacifisme. Groningen, 1995.

Perry Pierik, Henk Pors, De verlaten monarch. Keizer Wilhelm II in Nederland. Soesterberg, 1999. Over de vlucht van de Duitse keizer naar Nederland in november 1918 en zijn asiel hier te lande.

Evelyn de Roodt, Oorlogsgasten. Vluchtelingen en krijgsgevangenen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zaltbommel, 2000.

[p. 410]

Hans van Lith, Plotseling een vreselijke knal. Bommen en mijnen treffen neutraal Nederland. Zaltbommel, 2001.

Paul Moeyes, Buiten schot. Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog 1914-1918. Amsterdam/Antwerpen, 2001. Een recent, goed leesbaar overzicht, voorzien van een uitvoerige literatuuropgave. Ook aandacht voor literatuur en cabaret.

Jorge Groen, Nederlanders in de Grote Oorlog. Amsterdam, 2004. Studie over Nederlandse vrijwilligers die in de Eerste Wereldoorlog vochten in de legers van de Geallieerden en van de Centralen.

Anton Reijngoudt, Gehalveerde mensen. Het Belgenkamp in Harderwijk 1914-1918. [Barneveld], 2004. Gedetailleerde beschrijving van het dagelijks leven van geïnterneerde Belgische militairen.

Alfred Staarman, Verre van vredig. Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog 1914-1918. Delft, 2004. Boek bij de gelijknamige tentoonstelling in het Legermuseum te Delft, met de nadruk op het gemobiliseerde leger. Bevat veel fraaie illustraties.

Ismee Tames, Oorlog voor onze gedachten. Oorlog, neutraliteit en identiteit in het Nederlandse publieke debat, 1914-1918. Hilversum, 2006.

Literaire en andersoortige getuigenissen

Andreas Latzko, Menschen in den oorlog. Amsterdam, 1932, 13e druk. Vertaald uit het Duits. Korte verhalen die de verschrikkingen van de oorlog tonen, geschreven door een Hongaarse officier uit het leger van de Donaumonarchie.

Franz Marc, Brieven van het front. Zeist, 1987. Vertaald uit het Duits. Brieven uit de loopgraven van de beroemde Duitse kunstschilder, die sneuvelde tijdens de slag om Verdun.

Ernest Hemingway, Afscheid van de wapenen. Houten, 1991, 12e druk. Uit het Engels vertaald. Veelgelezen, uit 1929 daterende romantische tragedie over liefde en oorlog aan het Italiaans-Oostenrijkse front in 1917/1918.

A.G. Christiaens, De grote oorlog. Novellen over 14-18. Leuven, 1994, 2e druk. Deze bloemlezing bevat verhalen over de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen.

[p. 411]

Chrisje Brants, Een plasje bloed in het zand. Literaire getuigenissen van de Grote Oorlog. [Amsterdam], 1995. Verzameling prozastukken waarin buitenlandse en ook enkele Nederlandstalige auteurs schrijven over hun beleving van de Eerste Wereldoorlog.

[Louis Barthas], De oorlogsdagboeken van Louis Barthas (tonnenmaker), 1914-1918. Amsterdam, 2000, 3e druk. Deze dagboekbladen, vertaald uit het Frans, geven een indringend beeld van de oorlog aan het westelijk front.

Robert Graves, Dat hebben we gehad. Amsterdam, 2001, 2e druk. Vertaald uit het Engels. Herinneringen van deze beroemde auteur aan zijn ervaringen als officier in de loopgraven van Noord-Frankrijk.

Jaroslav Hašek, De lotgevallen van de brave soldaat Svejk in de wereldoorlog. Amsterdam, 2001. Vertaald uit het Tsjechisch. Absurdistische kijk op de oorlog, geschreven vanuit het gezichtspunt van een simpele Tsjechische soldaat in het leger van de Donaumonarchie, die naar het Russische front wordt gestuurd. Doordat de auteur in 1923 overleed, is zijn meerdelige roman onvoltooid gebleven.

Henri Barbusse, Het vuur. Dagboek van een escouade [= deel van een sectie, afdeling]. Amsterdam, 2001. Vertaald uit het Frans. Onthutsend, op eigen ervaringen gebaseerd verslag over de loopgravenoorlog. Dit oorspronkelijk uit 1916 daterende boek geldt als een hoogtepunt in de kritische oorlogsliteratuur.

Tom Lanoye, Niemands Land. Gedichten uit de Groote Oorlog. Amsterdam, 2002. Hertaling van Engelstalige gedichten over de Eerste Wereldoorlog.

Svetlana Palmer and Sarah Wallis (ed.), Intimate Voices from the First World War. New York, 2003. Brieven, briefkaarten en aantekeningen van soldaten, vluchtelingen enz. uit Frankrijk, Rusland, Duitsland, Servië, Turkije en andere landen. Vertaald naar het Engels.

Erich Maria Remarque, Van het westelijk front geen nieuws. Utrecht, 2004, 27e druk. Vertaald uit het Duits. Uit 1929 daterende beschrijving van de lotgevallen van een paar Duitse soldaten die drie jaar lang lief en leed delen in de loopgraven van Noord-Frankrijk. Misschien wel de meest gelezen anti-oorlogsroman ooit.

Max Arthur, Vergeten stemmen uit de Grote Oorlog. Amsterdam, 2004. Getuigenissen van Britse soldaten die de Eerste Wereldoorlog overleefden, opgetekend naar interviews die vanaf 1972 werden gehouden.

[p. 412]

Rob Kammelar, Jacques Sicking en Menno Wielinga (ed.), Het Monster van de Oorlog. Nederlandse liedjes en gedichten over de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam, 2004. De beleving in Nederland (en Vlaanderen) van de Eerste Wereldoorlog, uitgedrukt in contemporaine liedjes en gedichten.

Willem Melching en Marcel Stuivenga (ed.), Ooggetuigen van de eerste Wereldoorlog in meer dan honderd reportages. Amsterdam, 2006. Internationaal opgezette verzameling van korte fragmenten uit brieven, reportages, dagboeken, krantenberichten etc. van militairen, politici en gewone burgers.

Adressen

www.wereldoorlog1418.nl

Breed opgezette website, geredigeerd door Menno Wielinga. Bevat, behalve verwijzingen naar recente studies en andere websites, ook lijsten met titels van Nederlandse gedichten, liedjes, verhalen, romans en jeugdboeken over de Eerste Wereldoorlog.

Voor een lijst met vindplaatsen van alle gevonden prozateksten, zie in het bijzonder: www.wereldoorlog1418.nl/vindplaatsen-nederlandseogen/index.html.

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam (www.iisg.nl). Bezit ook veel materiaal over zaken en personen die direct of indirect met de Eerste Wereldoorlog te maken hebben.