Het leven van Joannes den Onbevreesden

[p. 33]

1407.

Alswanneer den tijdt ghecommen was, denwelcken graef Jan verwacht hadde om den hertoch van Orleans het leven te nemen, heeft hy alles daer toe bereyt ghemaeckt. Den twee-en-twintichsten november op S. Clemens-avont is den hertoch van Orleans de coninghinne, dewelcke in het hof van⁺ Barbette⁽¹⁾ in 't kinderbedde lach, gaen besoecken. 's Avondts ontrendt den acht uren is eenen van de bondtghenooten van graef Jan, Thomas Cortez de Courteuse, camerlynck van den coninck (daer toe opghemaeckt sijnde) naer het selve hof ghegaen, ende heeft aen den hertoch van Orleans gheseydt, dat den coninck hem dede roepen, ende hy terstondt by hem moeste commen. Den hertoch van Orleans niets wetende dat dese tydinghe valsch was ende desen camerlynck door syne teghenpartye tot hem ghesonden was, heeft terstondt van de coninghinne sijn afscheydt ghenomen, ende heeft sich alleenelijck met een cleyn ghevolch op den wech begheven. Als hy ghecommen was ontrent de poorte van Barbette voor het hof van den marischal d'Evreux is Raoul d'Oquetonville, een normansch edelman, Guilielmus ende Thomas Corteheuse, Jan Dela Motte met noch seventhien andere hem toegheschoten, dewelcke de flambeeuwen van de knechten hebben uyt de handen gheslaghen, den hertoch de handt afghecapt, waer mede hy den toom hielt, ende voorder van synen muyl-esel gheworpen. Eenen duyts-man, dienaer van den selven hertoch, siende dat sijn meester soo mishandelt werdt, heeft sich laten op hem vallen om hem te bevryden, ende tot de andere gheseydt: ‘Het is den hertoch van

+ Den hertoch van Orleans vermoordt.

(1) Dit paleys heeft verscheydene namen; men placht het te noemen: het Hof van Barbette, het Hof van S. Paul, teghenwordich recht over de Jesuiten van St Louis.

[p. 34]

Orleans!’ Waer op sy terstondt gheantwordt hebben: ‘Het is hy, die wy soecken!’ Ende hebben den hertoch voorts het hooft ingheslaghen, ende den selven duytsman oock het leven ghenomen. Dit gheschiedt sijnde, hebben de moordenaers uyt vreese van vervolcht te worden, het vier in een huys ghesteken, ende op de straten eenighe instrumenten met yseren pinnen laten vallen, ende sijn daermede naer het hof van Arthois⁽¹⁾, het welcke het paleys was van graef Jan, ghevlucht.

⁺ Dese moordt aldus gheschiedt sijnde, is de tydinghe daer van terstondt door de gheheele stadt Parijs verspreyt, waerop den hertoch van Anjou ende vele andere princen daer terstondt sijn ter plaetse ghecommen, ende hebben het doodt lichaem doen draghen in 't hof van den marischal d'Evreux, tot dat het den selven avondt, in een looden kiste gheleydt sijnde, ghevoert is naer de kercke van de Guilielmeten, alwaer het den gheheelen nacht ghewaeckt werdt van de religieusen der selver order, onder het lesen van psalmen ende andere ghebeden.

's Anderdaechs is de afghecapte handt met de herssenen op de straet ghevonden, ende by het lichaem in de kiste gheleydt, het welcke ghedaen sijnde, is het lichaem met groote pompe ende magnificentie ghedraghen naer de kerke van de Celestinen, vergheselschapt van alle de geestelijckheydt, edeldom ende princen van het hof. Ludovicus, hertoch van Anjou, coninck van Sicilien, de hertoghen van Berry, Bourbon ende graef Jan, hertoch van Borgonien self, droeghen alle vier yder een eynde van het cleedt, waer

(1) Somighe noemen het: het hof van Borgonien.

+ Begraeffenisse van den hertoch van Orleans.

[p. 35]

mede de kiste overdekt was; soo dat graef Jan daervan scheen onnoosel te sijn.

Daechs daer naer sijn de hertoghen van Anjou, Berry, Bourbon ende Borgonien self in den conincklijcken raedt verschenen om te ondersoecken naer de ghenen, dewelcke plichtich souden connen sijn van dese moordt; maer soo haest als graef Jan hoorde dat den prevost van Parijs van den raedt consent was versoeckende om alle de paleysen, oock van de princen van het hof te moghen doorsoecken, heeft de hertoghen van Anjou ende Berry⁽¹⁾ terstondt aen den candt gheroepen, ende hun gheseydt dat hy selve den persoon⁺ was, den welcken den hertoch van Orleans hadde doen ter doodt brenghen. De selve hertoghen hoorende dese onverwachte belydenisse, sijn daer scer over verwondert gheweest, ende en hebben daer niet weten wat op antworden.

Daechs daer naer is graef Jan, hertoch van Borgonien, wederom, volghens syne ghewoonte, ghecommen om den conincklijcken raedt by te woonen; maer soo hy daer meynde binnen te commen heeft den hertoch van Berry hem aengheseydt dat hy daer dien dach niet en soude verschynen, ende terstondt is de deure ghesloten. Desen aenslach ende inwendighe vermaninghe van syne cnaghende conscientie, deden sijn onbevreest ghemoedt terstondt buyghen onder de vreese. Hy hadde van den graef van S. Paul wel raedt ghevraecht; maer en derfde syne antworde niet afwachten, ende resolveerde eenen gherusten wech in te gaen. Hy heeft terstondt ses van syne dienaren medeghenomen ende daer mede⁺

(1) Mezeray zecht dat hy dit maer en soude bekent hebben aen den hertoch van Bourbon.

+ Graef Jan bekent de moordt.

+ Graef Jan vlucht uyt Parijs.

[p. 36]

naer Bapaume ghevlucht. De andere dewelcke hem in 't bedryven van den moordt gheholpen hadden, hebben sich verandert van cleederen, ende lanckx verscheyden weghen hem ghevolcht; soo vlucht den ongherusten eer hy vervolcht wordt: Fugit impius nemine persequente.

Dese vlucht heeft eene groote beroerte veroorsaeckt binnen Parijs; principalijck onder syne vyanden; want sy wisten wel dat het ghemeene volck graef Jan beminde, ende sich verheuchde over de doodt van den hertoch van Orleans, waer van sy veel schimperyen spotsghewijs uytstroyden. Van den anderen cant, soo kenden sy sijn macht ende onbevreest ghemoedt, hetwelcke hun allegader dede vreesen, dat hy noch meer het vier van de oneenicheyt soude ontsteken, ende waer 't saecken dat sy hem straffelijck hadden willen handelen, dat hy daer door de occasie soude connen nemen hebben om sich te vreken ende, met de vyanden van het rijck een verbondt maeckende, veel quaet soude hebben connen veroorsaecken. Dit overdenkende heeft den conincklijcken raedt besloten met alle soeticheydt hem tot een accordt te brenghen. De hertoghen van Berry ende Anjou, sijn besondere vrienden, namen den last op hun by hem te gaen ende in 't minnelijck dese saecke by te legghen. Sy spraecken malcanderen binnen Amiens ende graef Jan belofde hun selve binnen Parijs te commen, ende sich voor den coninck te ontschuldighen, mits conditie dat de poorten niet en souden bewaert worden.

Valentina, huysvrouwe van den hertoch van Orleans, tot Blois vernomen hebbende de droeve doodt van haren man, is met haer dry soontjens (den outsten en was maer veerthien jaer) naer Parijs ghegaen, ende heeft sich voor den

[p. 37]

coninck daer over seer beclaecht. Den coninck haer cenichsints willende vertroosten heeft aen haer de vochdye van haer kinderen toeghestaen; maer uyt vreese van sijn rijck in meerdere ellenden te brenghen en heeft hy haer gheen justitie derven beloven. Belleforest beschrijft dese historie gheheel op eene ander maniere, dewelcke oock wel schijnt de waerschynelijckste te wesen, aenghesien dat hetghene de andere maer met stucken en beschryven ende daerdoor aen malcanderen schynen contrarie te sijn, hy in het langhe met alle de omstandigheden uytlecht, waerdoor de andere contrarie sententien vereenicht worden. Naer dat de begraeffenisse gheschiedt was, secht hy, de bovengheseyde princen werden vergadert in den raedt, in het hof van den coninck tot S. Paul, ende aldaer werdt den gheseyden hertoch van Borgonien ende den cancellier commissarissen ghestelt om de gheseyde misdaedt ende moordt te ondersoecken, ende den provost van Parijs meester Pieter L'orfevre, raedtsheer van den gheseyden ghewesen hertoch van Orleans, ende meester Robert De Tuilliers, raetsheer van den coninck ende lieutenant van den gheseyden provost, met hun; ende door hun werdt soo veel ondersocht dat de gheseyde moordt soude gheschiet sijn, door eenen waterdragher van de keuken van den hertoch van Borgonien, denwelcken ghegaen was in 't hof van Arthois, alwaer den hertoch van Borgonien woonde. Bovendien alsdan was het de maniere dat gheen officiers en derfden ymandt vanghen, noch gheen executie doen in het hof van eenen prins, sonder oorlof te hebben van den gheseyden prins; daer om sijn de gheseyde commissarissen weder ghekeert in het hof van den coninck, denwelcken alsdan ghelogeert was in de Louvre, alwaer de

[p. 38]

gheseyde prineen waren om van den gheseyden hertoch van Borgonien oorlof te vraghen om dien waterdragher te moghen vanghen in sijn hof, ende alsoo sy dien oorlof vraechden van den hertoch, den coninck van Sicilien, te weten, den hertoch van Anjou, synen cosijn, vernamp dat hy roodt⁺ ende stom werdt van wederhoudentheydt; daer om riep hy hem aen den candt, ende vraechde hem oft hy van dit feyt niet en wiste, denwelcken hem al weenende seyde dat hy door quaden raedt dit feyt hadde doen doen, ende alsdan is den hertoch van Berry by hun ghecommen om dies wille dat hy hun sach weenen, ende terstondt is den hertoch van Borgonien van de camer ghegaen, ende afgaende vondt hy den hertoch van Bourbon, die naer den raedt quamp, den welcken hem vraegde waer hy gonck, ende seyde hem dat hy ginck sijn water maecken; als den hertoch van Bourbon boven in de camer ghecommen was, vondt hy den coninck van Sicilien ende den hertoch van Berry weenende, de welcke hem het gheheel feyt verhaelden, denwelcken hun seyde: Waerom en hebt ghylieden hem niet vast ghehouden? Den hertoch van Berry begon terstondt noch meer te weenen, segghende: ‘Helaes! wat fortune is dit? Ick verlies vandaech alle beyde myne cosijns.’ Alsdan sijn sy alle dry vandaer vertrocken ende ghinghen het segghen aen den coninck in de teghenwordicheydt van den gheheelen raedt, ende daer werdt gheordonneert dat men den hertoch van Borgonien soude ghevanghen nemen. Terwylent dat die dinghen aldus geschiedden was den hertoch van Borgonien⁺ met haeste naer sijn hof van Arthois ghegaen; hy spronck terstondt op een goedt peerdt, met eenen knecht alleen op een ander, ende reedt alsoo sonder stilstaen tot Bapaulme,

+ Graef Jan bekent de moordt.

+ Graef Jan vlucht uit Parijs.

[p. 39]

alwaer hy een weynich sliep, ende van daer naer Atrecht, hetwelcke vier en veertich groote mylen van Parijs is. Daer naer ginck hy sonder uytstel naer Rijssel in Vlaenderen, ende passerende over de brugghe S. Maxence, welcke brugghe is op de riviere d'Oise, dede hy door synen knecht afsmyten ende in 't water werpen eenighe houte plancken van de gheseyde brugghe, opdat men hem niet en soude connen vervolghen. Somighe van het volck van den ghewesen hertoch van Orleans ende veel ander volck reden hem naer; maer alswanneer sy de brugghe van S. Maxence afghesmeten vonden, ende den tijdt wisten dat hy daer ghepasseert was, ende de neersticheydt die hy dede, sijn sy wederom ghekeert.

Ten tyde van de moordt was de hertoghinne van Orleans tot Chateauthiery, hetwelcke toebehoorde aen den hertoch van Orleans, ende met haer waren Carel, graef van Valloys, haren oudsten sone, ende madame Isabelle de France, syne huysvrouwe, dewelcke te vooren gheweest was de huysvrouwe van Richard, coninck van Enghelandt, ende oock was met haer, Philippus, graef van Vertus, ende Joannes, graef van Angoulesme, hare kinderen; welcke kinderen sy terstondt sondt naer de stadt Blois, om in ruste te sijn, uytgenomen Joannes, graef van Angoulesme, denwelcken sy by haer hielt, ende quamp naer Parijs by den coninck vraghen⁺ justitie ende erstellinghe van het gheseyt voorval, hetwelcke men haer beloofde te doen, soo haest het soude connen gheschieden, ende naer dat sy hommagie ghedaen hadde aen den coninck van de landen, dewelcke haren ghewesen man besat, is sy naer Blois ghegaen met haer gheseyde kinderen.

+ De hertoghinne van Orleans claecht aen den coninck over de moordt van haren man.

[p. 40]

Terwylen graef Jan binnen Rijssel was, heeft hy al den edeldom, gheestelijckheydt ende gheheel synen raedt doen vergaderen, ende hun voorghehouden hoe ende waerom hy den hertoch van Orleans hadde doen vermoorden; het⁺ selve heeft hy oock ghedaen binnen Ghendt in de teghenwordicheydt van de leden des landts, waerop sy hem allegader hulpe ende bystandt hebben beloft, om met hem te vechten teghen alle deghenen, die hem souden willen vyantschap bethoonen, uytghenomen nochtans teghen den persoon van den coninck ende syne kinderen. Het hof van Vranckrijck, vreesende voor de macht van Joannes, hebben trachten dese verschillen in 't vriendelijck te bemiddelen: tot dien eynde hebben de hertoghen van Anjou ende Berry hem versocht van tot Amiens t' samen te commen spreken.⁺ Hy is teghen den ghestelden dach daer aenghecommen met syne twee broeders: Anthonius, hertoch van Brabant, ende den graef van Nevers, (Monstrelet stelt Namen; maer ick gheloove dat het qualijck ghedruckt is; want Philippus, sijn anderen broeder, en was gheenen graef van Namen; maer van Nevers), ende heeft sijn logist ghenomen in het huys van eenen borgher, ghenaemt Jacques De Hanghart; den hertoch van Anjou in 't paleys van den bischop, ende den hertoch van Berry in de Tweelinghen. Naer dat sy nu eenighe daghen versleten hadden, sonder te connen overeen commen, de hertoghen siende dat graef Jan gheen vergiffenisse en wilde vraghen van den coninck; maer ter contrarie seyde dat hy wel ghedaen hadde, ende dat hy soo lief hadde den oorloch te voeren als peys te maecken, sijn sy van malcanderen ghescheyden, ende hebben hem uyt den naem van den coninck verboden naer Parijs te commen, ten sy

+ Graef Jan vraecht hulpe van de Vlaminghen.

+ Samencomste te Amiens.

[p. 41]

dat hy daer van den coninck gheroepen werdt; maer grael Jan antworde daerop dat hy daer evenwel commen soude, ende dit noch met den eersten, om sich voor den coninck te ontschuldigen.