Het leven van Joannes den Onbevreesden

1405.

⁺ Naer de doodt van Philippus den Stouten, hertoch van Borgonien, overleden den ses-en-twintichsten april 1404, heeft Margarita van Male, gravinne van Vlaenderen, Borgonien, Arthois, Nevers, Retel, mevrauwe van Mechelen ende Saline, hare landen gheregheert tot den ses-thiensten meert 1405, alswanneer sy van dese wereld is ghescheyden, achterlatende seven wettelijcke kinderen: Joannes, Anthonius, Philippus, Margarita, Catharina, Maria, Bona.

Joannes is ghesuecedeert in het hertochdom en de graefschappen van Borgonien, Vlaenderen ende Arthois, als oock in de heerlijckheden van Saline ende Mechelen.

Anthonius in het hertochdom van Brabant ende Limborch, Lotrick ende het marquisaet van het Heylich Rijck, te weten: Antwerpen met syne dependentien.

Philippus in de graefschappen van Nevers ende Retel.

Margarita, ghetrauwt met Guilielmus, eenighen sone ende erfghenaem van Albertus van Beyeren, graef van Hollandt, Zeelandt, Henegauw, heere van Vrieslandt, dewelcke voortghebracht heeft een eenighe dochter, ghenoemt Jacoba, dewelcke daer naer in de historien seer bekent gheworden is.

Catharina, ghetrauwt met Leopoldus, ghenoemt den Hooveerdeghen, hertoch van Oostenrijck, sonder kinderen.

Maria, ghetrauwt met Amadeus, hertoch van Savoyen.

+ Gheslachte van graef Jan.

[p. 19]

Bona is naer alle waerschynelijckheyt onghetrauwt ghestorven.

Den een-en-twintichsten april is Joannes binnen Ghendt,⁺ graef van Vlaenderen gheworden. Alsdan sijn de vier leden van Vlaenderen by hem ghecommen ende hebben van hem versocht, dat hy in Vlaenderen een vaste woonste soude kiesen, dat hy alle de vrydommen, wetten ende privilegien van de steden soude bevestighen, dat niet tegenstaende den twist van de coninghen van Vranckrijck ende van Engelandt, sy met de Enghelschen souden moghen handelen, hunne wollen ontfanghen ende den coophandel dryven, dat Grevelinghen ende de omligghende casteelen van Vlaenderen gheensints en souden afghescheyden worden; dat hy in Vlaemsch-Vlaenderen een raedts-huys soude oprechten in het welcke alle de processen ende andere saecken in de duytsche tale souden ghehandelt worden. Op welcke vraghen den heer Henricus Vander Zype, procureur van het landt van Rijssel, antwordede uyt den naem van den graef, dat hy dit alles aenveerde ende syne woonste verkoos by Audenaerde. Alswanneer hy binnen Ghendt van de staten den eedt van ghetrauwicheyt afnamp, soo heeft hy verboden dat niemandt de schattinghen, dewelcke binnen Parijs opghestelt waren, en soude betalen, waerdoor hy de ghemoederen van syne ondersaeten seer heeft ghewonnen; maer de vriendtschap van den hertoch van Orleans, denwelcken de oorsaecke was van deselve, soo veel te meer verloren.

De vyantschap tusschen de twee hertoghen, Ludovicus, hertoch van Orleans, broeder van Carel den Sesden, coninck van Vranckrijck, ende Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, oom van denselven coninck, is begonst in 't jaer

+ Joannes den Onbevreesden wordt graef van Vlaenderen binnen Ghendt.

[p. 20]

1401. Om reden dat denselven coninck, dickwils uyt-sinnich sijnde, onbequaem was om sijn rijck selve te regeren, ende diesvolghens beyde de gheseyde hertoghen naer deselve regheringhe seer begeerich waren, ghelijck wy gheseyt hebben in 't tweede deel van Philippus den Stauten. Dese vyandtschap is na de doodt van Philippus den Stauten vervallen⁺ op synen sone, Joannes den Onbevreesden; te meer om dat Joannes tot Parijs by den coninck ghecommen sijnde om hommagie te doen over het hertochdom van Borgonien, het graefschap van Vlaenderen enz. van den coninck versocht hadde de huwelijcken tusschen synen eenighen sone, Philippus, graef van Charolois (daer naer ghenoemt den Goeden) ende Michaelis, dochter van den coninck, alsoock het huwelijck tusschen Ludovicus, hertoch van Aquitanien, dolfijn ende sone van den selven coninck, ende van syne dochter Margarita, ende soo den coninck als het gheheel hof deselve hadden toeghestaen, uytghenomen den hertoch van Orleans, den welcke seer vreesde ende benyde de verheffinghe van het huis van Borgonien, soo dat dit wederom eenen nieuwen brandstock gheweest is om het vier van gramschap tusschen de huysen van Orleans ende Borgonien te ontsteken.

De tweede oorsaecke is gheweest de schattinghe, dewelcke door het toedoen van den hertoch van Orleans binnen Parijs opgestelt was ten laste van alle de ondersaten van den coninck, aen dewelcke graef Jan noch sijn selven, noch sijn volck en wilde onderwerpen; ja ter contrarie verbode hun, ghelijck geseyt is, de selve te betalen.

⁺ Den teghen-paus Benedictus dede oock groote schattinghen stellen op de gheestelijcke goederen ende persoonen, op

+ Oorsaecke van nieuwe verschillen tusschen de hertoghen van Orleans ende Borgonien.

+ Schattinghen van den teghenpaus.

[p. 21]

voorgeven van deselve te ghebruycken tot de vereeninghe van de heylige kercke; maer men can wel peysen wat goede intentie hy daertoe hadde, ende oft het niet eer en geschiede om sijn selven machtich te maecken, ende met dit ghelt nieuwe vrienden te coopen.

Den hertoch van Orleans socht daer en tusschen de voorseyde⁺ huwelijcken op alle manieren te beletten, ende maeckte soo veel dat de ambassadeurs van graef Jan daer over van den coninck seer slechte antworde creghen; om welcke reden heeft graef Jan voor hem ghenomen selve in persoone naer Parijs te gaen, ende heeft met hem ghenomen ontrendt acht hondert mannen, ghewapent onder hunne cleederen, ende is daermede ghecommen tot binnen Louvre, alwaer hem eenen brief behandicht is, waer van den inhoudt was dat den coninck wederom by sijn verstant was, ende dat den hertoch van Orleans ende de coninghinne naer Meleun vertrocken waren om van daer naer Chartres te gaen, ende dat sy den dolfijn oock by hun verwachteden. Als graef Jan binnen Parijs ghecommen was, is hem gheseydt gheweest dat den dolfijn alreede vertrocken was. Graef Jan, om tijdt te winnen, is sonder van sijn peert te gaen, dweers door de stadt ghereden, ende heeft hem ghevonden tusschen de Jodenstadt ende Corbeuil. Met hem waren den broeder syner moeder Ludovicus van Beyeren, den marquis Du Pont, sone van den hertoch van Bar, graef van Dammartin, den heer de Montagu, grooten hofmeester van den coninck ende een groot ghetal van edeldom. Den dolfijn sat in eene litiere met syne suster, de huysvrauwe van Jacobus De Bourbon. Graef Jan by de litiere ghecommen sijnde, heeft den dolfijn⁺ met grooten cerbied ghegroet, ende van hem versocht dat

+ Graef Jan gaet naer Parijs.

+ Staut bestaen van graef Jan.

[p. 22]

hy met hem soude believen naer Parijs wederom te keeren. Ludovicus van Beyeren, ter contrarie, badt hem dat hy synen wech soude vervolghen ende by syne moeder gaen; daer by voeghende seer deftighe woorden. Dit niet teghenstaende heeft graef Jan met ghewelt de litiere doen wederom keeren ende den dolfijn mede wederom naer Parijs ghevoert. Den marquis Du Pont, den graef van Bar, den graef van Dammartin ende andere heeren van het huys van Orleans dit ziende, sijn met haeste naer Corbueil ghereden, ende hebben aen de coninghinne kenbaer ghemaeckt hoe graef Jan, hertoch van Borgonien, teghen hunnen danck den dolfijn naer Parijs wechghevoert hadde; waer over de coninghinne ende den hertoch seer verwondert ende vergramt waren, niet wetende tot wat eynde sulckx gheschiedt was.

⁺ Als graef Jan met den dolfijn ontrendt Parijs was aengecommen, sijn den coninck van Navarre, de hertoghen van Berry ende Borbon, den graef Dela Marche ende eene groote menichte edellieden ende inwooners van Parijs hem te ghemoet ghegaen, ende is alsoo met sijn twee broeders ende hun ghevolch met groote eere binnen Parijs ghecommen, ende heeft den dolfijn gheleydt naer het casteel de Louvre, alwaer hy van sijn oom, Ludovicus van Beyeren, is uyt de litiere gheleydt ende heeft aldaer met graef Jan eenighen tijdt sijn verblijf ghehouden. Graef Jan namp sijn quartier in de camer van S. Louis ende aengaende camers; ende den dolfijn in het opperste quartier daer boven. Graef Jan vreesende dat hy gheen macht ghenoech en soude hebben om syne meyninghe uyt te wercken, heeft terstondt naer alle sijn landen bevel ghesonden om hem crijchs-volck naer Parijs te senden.

+ Den dolfijn van graef Jan naer Parijs ghevoert.

[p. 23]

's Anderdaechs is den rector ende het meeste deel van de universiteyt graef Jan gaen verwillecommen ende hem bedancken over den yver, denwelcken hy betoont hadde in de bescherminghe van des coninckx gheslachte ende het rijck (want het gheruchte liep binnen Parijs dat den hertoch van Orleans den dolfijn hadde meynen naer een ander landt te voeren), ende dat sy niet en twijffelden oft hy hadde hetselve met eene goede meyninghe ghedaen.

Eenighe daghen daerna is graef Jan gaen sijn logement nemen in sijn paleys van Arthois, ende heeft rontom het selve op de straten, barrieren, pallisaden ende dierghelijcke sterckten doen maecken om van syne vyanden niet overrompelt te worden. Oock heeft hy van den coninck vercreghen dat de ketenen souden wederghegheven worden ende op de straten van Parijs ghespannen worden, ghelijck eertijds gheschiedt was.

Den coninck heeft de bewaernisse van het casteel de⁺ Louvre ghegheven aen Renaudt d'Enghien, ende die van de Bastille van S. Anthone aen den heer De Montagu, grooten hofmeester van sijn hof. Den coninck ende synen grooten raedt hebben het gouvernement van den persoon van den dolfijn ghegheven aen den hertoch van Berry.

De dry ghebroeders: graef Jan, hertoch van Borgonien,⁺ in qualiteyt van hertoch van Borgonien, graef van Vlaenderen, pair ende deken van de pairs van Vranckrijck, graef van Arthois; Anthonius, in qualiteyt van graef van Retel; ende Philippus, in qualiteyt van graef van Nevers, baron de Doussy, hebben aen den coninck ende synen grooten raedt eene requeste ghepresenteert ende in deselve aen hem voorghehouden dat sy, als syn lieve bloedtvrienden ende ghe-

+ Den dolfijn onder de bestieringhe van den hertoch van Berry ghestelt.

+ Requeste ende clachten van graef Jan aen den coninck.

[p. 24]

trouwe vasallen, wilden syne eere ende rijck voorstaen, ende daer om aen hem vier pointen waren voorhoudende in de welcke ten tyde van syne sieckte seer misdaen was teghen⁺ syne eere ende authoriteyt, te weten: ten eersten, dat ten tyde van syne sieckte vele dinghen toeghestaen waren door somighe van synen raedt, dewelcke hy selve ten tyde van syne ghesontheydt gheweyghert hadde; dat hy oock gheen cleederen, juweelen ende huysraedt en hadde ghelijck synen staet was vercyschende; dat niemant by hem audientie oft voordeel conde becommen.

Ten tweede, aengaende de justitie; dat te vooren de⁺ officie-bedienders uytghecosen werden door persoonen, dewelcke het welvaren van den coninck ende het rijck ter herte namen, ende aen groot en cleyn justitie gheschiede; dat teghenwoordich gheheel contrarie gheschiede, dat de officien door giften ende smeeckinghen werden wechghegheven; waerdoor syne rechten daeghelijckx vermindert ende het volck daghelijckx meer beswaert werdt.

⁺ Ten derden, aengaende syne domeynen; dat deselve seer qualijck bestiert werden, soo datter veel huysen, casteelen, ende bouwen vervielen; dat de bosschen, meulens, rivieren, vyvers, incomsten van vry-jaermerckten, ende generalijck alle syne domeynen op eenen niet quamen.

⁺ Het vierde, aengaende de geestelijckheyt, den edeldom ende het volck. De gheestelijckheyt wordt soo verdruckt ende lijdt soo groote schade door de rechters ende het crijchsvolck, dat sy mocyte hebben om te leven, ende den goddelijcken dienst behoorlijk te volbrenghen. Den edeldom wordt dickwils opgheroepen, op pretext van oorloch, ende en wordt daer over niet betaelt; soodat sy

+ Aengaende den persoon van den coninck.

+ Aengaende de justicie.

+ Aengaende de domeynen.

+ Aengaende de geestelijckheyt, den edeldom en het volck.

[p. 25]

dickwils hun goederen moeten vercoopen om peerden, wapenen enz., te coopen.

Soo veel als het ghemeyne volck aengaet, die worden van de ballius, provosten ende fermiers soo overvallen, als oock van de soldaten ende anderen, dat het te vreesen is dat Godt daer over sal vergramt worden; ten sy dat den coninck daer in voorsiet.

De groote schade, dewelcke de vyanden ghedaen hebben in het rijck, hoe den coninck van Enghelandt 's coninckx dochter ghetrauwt hadde, van synen throon was afghestelt, ende deselve dochter teghen synen wille soo lanck in Enghelandt opghehouden was, ende daerom soo veel edeldom om hals ghebrocht ende in de zee verdroncken was, den stilstant van wapenen ghebroken, ende het koninckrijck in soo veel plaetsen door plunderen ende branden bedorven was, te weten: in Picardien, in Vlaenderen, Normandien, Bretagne ende Aquitanien, welcke schade onherstellijck is. Den oorloch, denwelcken den coninck teghen syne vyanden aenghenomen heeft, tot den welcken hy tot tweemael toe soo groote schattinghen opghestelt heeft, sonder datter nochtans yet daer toe ghebruyckt is; daerom is het te vreesen datter eene groote opspraecke sal oprysen van de gheestelijckheyt, den edeldom ende het ghemeene volck, hetwelcke eene seer perijckeleuse saecke soude sijn voor het coninckrijck; daerom versochten de dry ghebroeders (gelijck sy seyden, ende naer alle waerschynelijckheyt waer was) niet uyt vraecke van eenighe injurie oft begeeringhe van eenighe regeringhe, dat den coninck daer in middel soude believen te stellen, ende onsuspecte persoonen te roepen om de waerheyt daervan te segghen, ende aen hem goeden raedt te gheven; dat sy tot

[p. 26]

dien einde waren opdraghende hunne lichamen, rijckdommen ende vrienden, ende dat sy van hunne vraghe niet eer en souden ophouden, ten sy dat daer middel in ghestelt was.

⁺ Somighe historieschryvers, dewelke al te partiael sijn in hun schriften, ende de vuylicheyt van den eenen afnemen om den anderen te becladden (Belle-Forest mach onder die wel gherekent worden in de affairen van den hertoch van Orleans teghen den hertoch van Borgonien, ende Meyerus in die van Borgonien teghen Vranckrijck), willen alle de schult legghen op graef Jan; maer hoort wat dat Mezeray hier van secht, schryvende in sijn abregé op het jaer 1404: ‘De financien, secht hy, gantsch uytgheput sijnde door den hertoch van Orleans, denwelcken eenen afgrondt was, die nievers mede en conde ghevolt worden, hy heeft doen den raedt vergaderen om nieuwe schattinghen te ordonneren. Jan, hertoch van Borgonien, denwelcken de plaetse van sijn vader ghenomen hadde, heeft sich daer publiekelijck teghen ghestelt, ende creech daer door de liefde van de Parisiens, niet te min den meerderendeel van de voisen dit ghebracht hebbende op het advies van de andere; men heeft nieuwe schattinghen ghedaen op pretext van eene groote wapeninghe. De princen waren overeen ghecommen van het ghelt te sluyten in eenen van de torens van het paleys, ende dat het niet en soude aengheraeckt worden, ten sy met een ghemeyn consent van allen. Den hertoch van Orleans en liet niet van daer op eenen nacht met ghewelt te commen, ende het beste deel mede te nemen.’ Ende schryvende op het jaer 1405 secht hy: ‘Men schandalizeerde sich in 't hof, ende binnen Parijs van de al te strenge vereeninghe, die verscheen tusschen den hertoch van Orleans ende de coninghinne, principaelijck

+ Groote partiaelheyt van de schryvers in de saecke tusschen Orleans ende Borgonien.

[p. 27]

na de doodt van Philippus den Stauten, denwelken sy altijdt ghevreest hadde, ende dat sy naer hun trocken het gheheel gouvernement, ende het rijck overvielen door dobbele ende gheweldighe uytpersinghen. De coninghinne, seyden sy, sondt een deel naer Duytschlandt, ende bestede het andere tot alle sorten van uytghestortheden; soo dat de kinderen van den coninck in arme equipagie waren, ende dat men synen persoon selve liet rotten in de vuylicheydt, sonder sorghe te hebben hem te onteleeden ofte te veranderen van lijnwaet.

Den hertoch van Orleans ende de coninghinne hoorende alles wat binnen Parijs gheschiede, hebben beginnen bevreest te worden voor de meyninghe van den hertoch van Borgonien, ende alle hunne vrienden ter hulpe gheroepen, te weten: den hertoch van Loreynen, den graef van Alençon, den marquis Du Pont, den sone van den hertoch van Bar, den graef van Armignac, den graef van Clermont, den oudsten sone van den hertoch van Bourbon, den graef Du Perche, den graef van Harecourt, den viscomte van Castellerault, den heere van Beaumont ende veel anderen edeldom ten ghetalle van vijf oft ses duysent ridders ende schiltknapen, dewelcke al te samen op het eynde van hun lancien droeghen dese woorden: Je l'envie, Ick begheere hem. Den hertoch van Borgonien hadde oock vele van syne vrienden ter hulpe ghecreghen, waervan Jan (ghenoemt Sonder Godvruchticheyt) van Beyeren, bischop van Luyck, den graef van St. Paul, den prins van Orange, den heer De Vergy ende den marischal van Borgonien de opperhoofden waren, dewelcke allegader op hunne lancien geschreven hadden: Ick houde hem, Je le tiens. Dese woorden worden op soo veel manieren uytgheleyt, als de schryvers van ghesintheyt sijn;

[p. 28]

maer mits dat de leste woorden in 't vlaemsch uytghedruckt waren, oft de fransche schryvers en hebben de selve niet verstaen, oft het vlaemsch werdt alsdan gheheel anders gheschreven; want sy schryven: Hie houd. Van ghelijcke en was alsdan het fransch soo seer in ghebruyck niet in Vlaenderen, dat sy daer seer in ervaren soude connen schynen; want Meyerus secht dat dit speelschewijs soude geschiedt sijn, als oft den eenen soude gheseyt hebben: Ick legghe het af; ende den anderen: Ick houde het. Maer schijnt dat dit opschrift beter past op het wechleyden van den Dolfijn, waer uyt dese wapeninghe haren oorspronck heeft ghenomen; soo dat die van Orleans daerdoor wilden te kennen gheven: Ik begheere hem (te weten den dolfijn wederom te hebben), ende die van Borgonien daer teghen: Ick houde hem (te weten, in bewaernisse.)

Den hertoch van Orleans wetenschap ghecreghen hebbende van de aencomste van den hertoch van Borgonien, heeft de coninghinne haer naer Bois de Vincenne vertrocken; ende beyde de leghers sijn by Montfaucon soonaer by malcanderen⁺ ghecommen, datter alle uren eenen veltslach verwacht werdt. Den cancellier van den coninck ende andere heeren van den raedt, vreesende voor de quade ghevolghen sijn by de hertoghen van Anjou, Berry ende Bourbon ghegaen, dewelcke ten lesten de twee twistige hertoghen hebben tot peys ghebracht; soo dat sy malcanderen omhelsden ende kusten, ende t' samen naer Bois de Vincenne vertrocken, ende de coninghinne wederom binnen Parijs brochten, den hertoch van Orleans, rydende aen de rechte, ende den hertoch van Borgonien aen de slincke syde van de litiere tot groote blijdtschap van het rijck.

+ Den peys tusschen de hertoghen van Orleans en Borgonien.

[p. 29]

Door het maecken van desen peys was den hertoch van Orleans ghemaeckt gouverneur van Guyenne, alwaer hy met den helft van het legher moeste den oorloch voeren teghen de Engelschen. Den hertoch van Borgonien werdt gouverneur van Picardien om met den anderen helft van het legher oock teghen de Engelschen te oorloghen.

Tot het uytvoeren van desen oorloch werdt wederom eene nieuwe schattinghe van twee hondert duysent oude pattacons opghestelt, waervan elcken hertoch den helft hadde.