Het leven van Philippus den Stauten, Hertoch van Borgonien, ende van Margarita van Male, Gravinne van Vlaenderen

[1388]

In den voorsomer van dit jaer is Richardus Arondel met⁺

+ 1388.

[p. 210]

⁺vele andere enghelsche edelieden ende ontrendt de vier duysent soldaeten t' scheepe ghegaen, ende sijn met hun schepen gaen swieren in de zee lanckx de custen van Normandien ende Bretagne, sonder nochtans yvers aen landt te gaen. Den coninck van Vranckrijck dit hoorende, uyt vreese van quaede ghevolghen, heeft met synen raedt besloten wederom op nieuw eene ambassade te senden naer den hertoch van Bretagne om met hem een vriendelijk accordt te maecken. Tot die ambassade is vercosen gheweest den heere van Cocy, den welcken ghetrauwt was met eene van de dochters van den overleden Eduardus, coninck van Enghelandt, de welcke de suster was van de huysvrauwe van den selven hertoch van Bretagne, om welcke reden hy van den hertoch seer bemindt wierd. Terwylen dat desen heer met de heeren Joannes de Vienne, admirael van Vranckrijck, ende De la Riviére op wech waeren om hun ambassade te vervolghen, is den hertoch van hun aencomste ghewaerschauwt gheweest. Den hertoch hier over synen raedt vergadert hebbende, ende vreesende dat de bereytselen, de welcke in Franckrijck ghemacckt wierden, tot den gelderschen oorloch wel sauden moghen teghen hem vallen, heeft besloten de casteelen van den conestabel wederom te gheven, eer dat die ambassadeurs sauden ghearriveert sijn, om alsoo te thoonen dat hy dit vrywillich ende niet door bedwanck ghedaen hadde, het welcke hy oock ghedaen heeft. Dese ambassadeurs den hertoch ghevonden hebbende tot Vennes, op sijn easteel La Motte, hebben hem soo verre beweecht dat hy te vreden is gheweest te commen by de hertoghen van Berry ende Borgonien tot Blois. Naer dat hy deselve ambassadeurs eenighe daghen seer treffelijck ende vriendelijck onthaelt hadde,

+ Ambassade naer den hertoch van Bretagne.

[p. 211]

hebben sy van hem hun afscheydt ghenomen, ende wederghekeert sijnde de hertoghen van het goedt succes van hun ambassade kennisse ghegheven. Den hertoch van Bretagne volghens syne belofte tot Blois ghecommen sijnde, is van de hertoghen van Berry ende Borgonien soo vriendelijck onthaelt dat hy te vreden is gheweest naer Parijs by den coninck te gaen; mits dat sy sauden sweeren dat hem gheen quaedt en saude gheschieden, ende dat hy aldaer teghen synen wille niet en saude moeten sien den conestabel de Clisson nochte Joannes de Bretagne.

Naer dat dese beloften aldus gheschiedt waeren, sijn de hertoghen van Berry ende Borgonien naer Parijs vertrocken.

Den hertoch van Bretagne is hun corts daer naer ghevolcht, ende op S. Jan Baptiste-avondt binnen Parijs aenghecommen, vergheselschapt met Joannes, sone van den hertoch van Borgonien, graef van Nevers, Guilielmus van Henegau, graef van Oostrevant, den heere de Coucy ende vele fransche edelieden met een groot ghevolch van Bretonschen edeldom.

Den hertoch in 't hof by den coninck ghecommen sijnde⁺heeft dry groote reverentien op synen eenen knien met ontdeckten hoofde voor den coninck ghemaeckt; den coninck hem by de handt nemende heeft hem opgherecht ende willecom gheheeten. Naer dat dit gheschiedt was heeft den hertoch syne handen afghewasschen ende van den coninck sijn afscheyt voor dien tijdt ghenomen. Daer en tusschen heeft Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, soo veel ghemaeckt dat den hertoch van Bretagne te vreden is gheweest de hondert duysent guldens aen den conestabel wederom te gheven, alle jaeren betaclende twintich duysent

+ Den hertoch van Bretagne maeckt accordt met den coninck van Vranckrijck.

[p. 212]

totter tijdt toe dat de gheseide somme saude voldaen wesen. Hier mede heeft hy van den coninck, den welcken naer Montereau-Faut-Yone ghegaen was, sijn afscheydt ghenomen, ende is van daer naer Parijs wederghekeert, alwaer hy van den hertoch van Borgonien in 't Paleys van Arthois met een prachtighe maeltijdt onthaelt wierdt; het welcke ghedaen sijnde hebben sy van malcanderen hun afscheydt ghenomen, ende den hertoch van Bretagne is corts daer naer wederom naer huys ghekeert.

⁺ In de maendt Mey waren de Brabanders met de hulptroepen ontrent veertich duysent mannen sterck de stadt Grave gaen belegheren. Den hertoch van Geldre hadde naer Enghelant om hulpe gheschreven; maer mits dat de Enghelschen voor de Schotten ende Franschen in vreese waeren en derfden sy hun volck niet afsenden. Daer en tusschen waeren de Brabanders besich met eene brugghe over de Maes te maecken om lanckx daer hun levens-middelen te becommen. De Gelderschen siende dat de brugghe bynaer volmaeckt was, hebben eenighe instrumenten by een ghebracht waermede sy op de selve brugghe veel vier wierpen, soo dat de brugghe in brande quamp ende onbruyckbaer ghemaeckt wierdt eer dat sy volmaeckt was. De Brabanders siende dat hun meyninghe misluckt was, ende datter dry mijlkens van daer in 't stedeken van Ravestijn eene brugghe was, lanckx de welcke sy met minderen aerbeyt over de Maese in Ghelderlandt conden gheraecken, hebben van den heere van aldaer oorlof ghevraecht ende becommen om door de stadt ende over de brugghe te moghen passeren. Den hertoch van Geldre dit hoorende heeft aen syne edelieden gheseydt dat hy niet langher meer in eenighe van syne ste-

+ Grave beleghert.

[p. 213]

den en wilde verblyven; want dat hy liever hadde op het veldt met eere te sterven als in eene van syne steden met schande ghesloten te worden; dat hy daerom van intentie was eenen inval in Brabant te doen om sich ten minsten op die maniere te vreken. Volghens dit besluyt is den hertoch van Geldre met ontrendt dry hondert mannen uyt Nimweghen ghetrocken, alwaer hy onderweghen sijnde ghehoordt heeft dat de Brabanders den selven morghen-stondt met ontrendt thien duysent mannen over de brugghe van Ravestijn ghepasseert waeren om voor Nimweghen te commen branden. Den edeldom ende den raedt die met den hertoch waeren, vreesende voor de aencomste van soo groote macht, wilden sich in de steden vertrecken; maer den hertoch seyde wederom dat hy in gheene steden met schande en wilde opghesloten sijn; maer dat hy de vyanden liever wilde opsoecken ende aen hun slach leveren. De Brabanders hoorende dat den hertoch op hun afquamp ende seer naer by was, hebben beghinnen te vreesen, meynende dat hy veel stercker was als sy. Daer en tusschen is den hertoch hun soo naer by ghecommen, ende heeft hun soo vierich aenghetast, dat sy den tijdt niet en hadden om hun volck in ordre te stellen, ende den eersten tocht ghinck soo dapper⁺aen datter over de honderd Brabanders ter aerde vielen; waerdoor het legher in soo groote desordre gheraeckte dat ydereen den vlucht namp; somighe verdroncken in de Maes, andere wierden ghevanghen, ende de reste vluchtede naer Ravestijn, oft naer het legher voor de Grave, waerdoor daer soo eenen grooten schrick onder de belegheraers quamp dat sy alle hun bagagie voor de stadt lieten ende t'samen de vlucht namen. De hertoghinne van Brabant hoorende dese

+ Veltslach tusschen de Ghelderschen en de Brabanders.

[p. 214]

droeve tydinghe, heeft de selve terstondt overgheschreven aen den hertoch van Borgonien, den welcken haer vertroostede met de aenstaende overcomste van den coninck, ende heeft oock aen de heeren De la Trimouille ende De Merande gheschreven, dat sy voor de casteelen, de welcke hun toebetrauwt waeren, goede sorghen sauden draeghen ende voortaen gheene peryckeleuse uytvallen meer en sauden doen, tot dat den coninck saude overcommen. Naer dat den wech lanckx waer den coninck moeste passeren vast ghestelt ende gheeffent was, is den coninck met syne ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien, van Montereau-Faut-Yone vertrocken naer Chalons, alwaer hy alle den edeldom ende gheheel het legher vergadert vondt. Aldaer quamen oock by hem de ambassadeurs, de welcke hy naer den keyser ghesonden hadde om van hem te versoecken passagie door sijn landt, de welcke aen hem seyden dat den keyser ghelesen hadde het beroep ende daerover seer was vergramt gheweest, ende toestondt te passeren alwaer het den coninck saude believen. Alswanneer de hertoghinne van Brabant hoorde dat den coninck met een legher van meer als hondert duysent mannen op den wech was, ende niet verre meer en was van Ardenne, is van Brussel vertrocken, ende tot Huy over de Maese passerende is hem tot Bastogne gaen verwachten.

⁺ Alswanneer den coninck nu maer een myle van Bastogne ghearriveert was, is den hertoch van Borgonien, graef van Vlaenderen, ghecommen by Joanna, hertoghinne van Brabant, ende heeft haer naer eenighe tsamenspraecken by den coninck gheleydt, den welcke haer seer minnelijck heeft ontfanghen, ende naer dat sy nu eenighen tijdt by den coninck

+ Afkomste van den coninck van Vranckrijck naer Gelderlandt.

[p. 215]

gheweest hadde, heeft den coninck haer in haer vertreck doen vergheselschappen door Joannes De Vienne, admirael van Vranckrijck, ende Guido De la Trimouille. Als den coninck nu ghenadert was tot op de frontieren van Gulijck, is Arnoldus de Hornes, bisschop van Luyck, den coninck te ghemoedt ghecommen ende heeft aen den coninck voorghehauden hoe dat den hertoch van Geldre den coninck beroepen hadde, sonder den raedt ofte de wete van den hertoch van Gulijck, synen vader, ende daerom dat hy van den coninck oodtmoedelijck was versoeckende dat hy syne landen saude believen te sparen. Waerop den coninck hem antworde dat het door hem ende synen raedt besloten was eerst te vallen op de landen van Gulijck, ten waere saecke dat den hertoch sich selve in persoone quame ontschuldighen. Den hertoch dese antworde ontfanghen hebbende, heeft terstondt synen raedt doen vergaderen, in den welcken besloten wierdt dat den hertoch liever selve saude by den coninck gaen als gheheel sijn landt te laeten verderven, aenghesien hy in gheenen staet en was om sulckx te connen beletten. Den hertoch dan vergheselschapt sijnde door den aertsbischop van Ceulen ende den bischop van Luyck is met hun by den⁺coninck ghegaen. Aldaer ghecommen sijnde is hy voor den coninck op syne knien ghevallen, ende heeft tot hem gheseydt dat het beroep, hetwelcke synen sone naer Vranckrijck ghesonden hadde, gheschiedt was sonder syne wete, dat synen sone eenen sot was, ende waert saecke dat den coninck aen hem beliefde oorlof te gheven dat hy te vreden was by synen sone te gaen om aen hem syne dwaesheyt voor te hauden, ende waert saecke dat hy hem niet en conde tot reden brenghen dat hy bereydt was alle de steden ende cas-

+ Onderwerpinghe van den hertoch van Gulijck aen den coninck van Vranckrijck.

[p. 216]

teelen van gheheel Gulijckerlandt open te stellen voor de Franschen om aen hem soo veel te ghemaeckelijcker den oorloch aen te doen. Den coninck dese opdracht seer gunstich vindende, heeft den hertoch opgherecht ende oorlof ghegheven om sync belofte in 't werck te stellen. Dit gheschiede al met sulcke een rechtsinnicheydt ende minsaemheydt, dat den hertoch van Gulijck op den selven tijdt vassal wierdt van den coninck, van hem verheffende het landt van Vierzon in Berry, ende van hem ter tafel ghenoodt wierdt, alwaer oock ghenoodt waeren den aertsbischop van Ceulen, den bischop van Luyck, den hertoch van Borgonien, (den welcken door synen raedt alles besorghde ten voordeele van de hertoghinne van Brabant, sijner vrauwen moeye), den hertoch van Touraine ende den hertoch van Bourbon.

Naer dat den hertoch van Gulijck van den coninck sijn afscheydt hadde ghenomen, is hy met den aertsbischop van Ceulen naer Nimweghen by synen sone ghegaen, alwaer hy aen hem te kennen gaf de overgroote macht, waermede de Franschen hem quamen aenvallen; waer door het saude connen gheschieden dat hy lichtelijck gheheel sijn hertochdom saude connen verliesen; maer den jonghen hertoch en wilde daer aen algheen ghehoor gheven, segghende dat hy aen Enghelandt soo seer verbonden was, dat hy met Vranckrijck gheenen peys en mochte maecken, ende noch jonck ghenoech was om het hertoghdom, het welcke hy nu saude verliesen daer naer met noch meer andere landen wederom te winnen. Waer op den auden hertoch hem seyde dat waert saecke dat hy synen raedt niet en wilde volghen, hy noyt eenen voet erfve en saude ghenieten in sijn hertochdom van Gulijck; maer dat hy dat saude gheven aen eenen prins, den

[p. 217]

welcken machtich ghenoech saude sijn om het selve te behouden. Den jonghen hertoch door de redenen ende dreyghementen van synen vader beweecht sijnde, heeft sich ten onder ghegeven ende is te vreden gheweest by den coninck sich te gaen ontschuldighen, ende is met hem by den coninck ghegaen. Den coninck verblijdt sijnde over dese onderwerpinghe ende nieusghierich sijnde om dien jonghen prins te sien, den welcken aen hem soo veel moeyte ende aerbeyt in soo verre eene reyse ghecost hadde, heeft hem met den hertoch van Borgonien met gheduldicheyt afghewacht.

Alswanneer den jonghen hertoch nu in 't legher van den⁺coninck ghecommen was met den aertsbisschop van Ceulen, synen oom, ende den hertoch van Gulijck, synen vader, heeft sijn cosijn, den hertoch van Loreynen, hun in de tente van den coninck gheleydt, alwaer hy voor den coninck op syne knien vallende sijn ontschuldinghe heeft ghedaen, te weten dat dien brief van beroepinghe, den welcken aen den coninck ter handt was ghecommen, niet geschreven en was door sijn ghebodt, al was het saecke dat hy gheseghelt was met synen seghel; want hy hadde door vier edellieden synen seghel naer Enghelandt ghesonden, om aldaer (ten opsichte van sijn verbondt met Enghelandt) syne brieven gheseghelt te worden; dat ymandt aldus dien seghel misbruyckt hadde ende dien beroepbrief sonder sijn wete naer Vranckrijck ghesonden; dat hy de vaste alliancie, de welcke hy met Enghelandt hadde, niet en mochte afgaen; maer waert saecke dat hy hier door ghedwonghen wierdt aen den coninck van Vranckrijck den oorloch aen te doen, dat hy hem het selve een jaer van te vooren sal laeten weten; dat hy met den hertoch van Borgonien ende de hertoghinne van

+ Onderwerpinghe van den hertoch van Gheldre aen den coninck van Vranckrijck.

[p. 218]

Brabant sal handelen om op sekere conditien de Grave wederom te gheven ende met de hertoginne in peys te leven. Den coninck hier mede te vrede sijnde heeft den hertoch doen opstaen, hem ter taefel ghenoodt, ende boven dien alle syne ghevanghenen wederghegheven. Den coninck versocht van hem dat hy oock syne ghevanghenen saude los laeten; maer hy antworde aen den coninck dat sulckx in syne macht niet en was, aenghesien dat hy met de overrijnsche princen een accordt ghemaeckt hadde dat sy hem sauden helpen ende daervoor alle de profyten vanden oorloch sauden ghenieten, ende waert saecke dat hy sijn wordt niet en hielde dat hy noch eenen swaeren oorloch daerom te verwachten hadde. Den coninck ende den hertoch van Borgonien waeren daer seer wel mede te vreden; want het jaer begonste naer den winter te naderen, om welcke reden den coninck niet sonder groote costen ende verlies sijn legher en saude connen hebben laeten overwinteren ende soo lanck van huys sijn. Den hertoch van Borgonien verheuchde sich siende dat sijn aennemen soo wel was uytghevallen, ende dat syner vrauwen moeye, de hertoghinne van Brabant, met soo weynich oorloghe becommen hadde eenen ghewensten peys.

Naer dat den coninck nu soo glorieus dese reyse volbracht hadde, is hy lanckx Champagne wederom naer huys ghekeert. Tot Reims ghecommen sijnde heeft hy synen raedt doen vergaderen, alwaer syne ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien, syne vochden, den cardinal de Laon, den aertsbischop⁺van Reims, ende alle de coninckx raedtsheeren teghenwordich waeren. In desen raedt wierdt besloten dat den coninck nu audt ende wijs ghenoech gheworden was (als wesende in 't eenentwintichste jaer sijns ouderdoms)

+ Den coninck van Vranckrijck buyten vochdye ghestelt.

[p. 219]

om sijn rijck selve te regeren. Den coninck dan is alsoo ghestelt buyten vochdye van syne ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien, tegen hunnen danck. Hier mede hebben de selve hertoghen van den coninck hun afscheydt ghenomen; den hertoch van Berry sich vertreckende naer sijn gouvernement van Languedoc, ende den hertoch van Borgonien naer sijn landt. Den coninck aldus buyten de vochdye ghestelt sijnde, heeft dry raedtsheeren ghemaeckt om met hun te handelen over de affairens van sijn rijck, te weten: den heere van Noniant, synen grooten hofmeester, den heere De la Rivière ende Joannes Le Mercier, edelman van slechte conditie, ghevende aen den sone van den secretaris De Montagu de sorghe van syne financien; waer over den hertoch van Borgonien seer qualijck is te vreden geweest.

Op het leste van dit jaer, alswanneer het coninckrijck van⁺Vranckrijck in hope was van eenen gherusten peys haest te connen ghenieten, isser noch een ergher plaghe aen het selve overghecommen, te weten: het houwelijck tusschen Ludovicus, broeder van den coninck, alsdan hertoch van Touraine, ende daer naer hertoch van Orleans, ende Valentina, dochter van Joannes Galeatius, den welcken door veel schelmstucken Milanen ende andere landen teghen alle recht ende reden gheusurpeert heeft. Dese boose vrauwe (volghens de ghetuyghenisse van gheloofbaere schryvers) schijnt van Godt als een plaeghe ghesonden te sijn om de zonden van de Franschen te straffen op dese werelt, het welcke wy ghenoechsaem sullen connen gissen uyt het vervolch van dese cronijcke.

+ Het houwelijck tusschen den broeder van den coninck ende Valentina van Milanen.