Tot lering en vermaak

Betekenissen van Hollandse genrevoorstellingen uit de zeventiende eeuw

[p. 162]

[p. 163]

38 Jacob van der Merck
's-Gravendeel ca 1610-1664 Leiden

Vier van de vijf zintuigen
Panelen, elk ca 42,5 × 33 cm
Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen

De wijze waarop Van der Merck de verbeelding van de zintuigen (die van het Gevoel ontbreekt) gerangschikt heeft: elk afzonderlijk in een eigen kader, berust op een patroon dat in de 16de eeuwse prentkunst was ontwikkeld. Ook zijn presentatie van het thema gaat terug op voorbeelden uit de late 16de eeuw. Met name moet worden gedacht aan een serie gravures die Jan Saenredam omstreeks 1595 naar ontwerpen van Hendrick Goltzius maakte (afb. 38a). Evenals in deze serie liet Van der Merck - een halve eeuw later - ieder zintuig belichamen door een amoureus paar.¹ De attributen en de handelingen blijken in wezen weinig veranderd: bij het Gehoor wordt gemusiceerd, bij het Gezicht in een spiegel gekeken, bij de Reuk draait het om de geur van bloemen en bij de Smaak om de wijn.²

38a Jan Saenredam naar Hendrick Goltzius, De vijf zintuigen (gravures)

1 Zie Seymour Slive, Frans Hals I, Londen 1970, 78-79. De bij Goltzius nog aanwezige allegorische dieren komen bij Van der Merck en zijn tijdgenoten niet meer voor.

2 Zie voor het thema van de zintuigen verder cat. nr. 23 (Elyas) en 26 (Dirck Hals). Een moraliserende boodschap, zoals in het werk van Elyas, is in Van der Mercks schilderij niet aanwijsbaar.