|
| |
| |
| |
Haedstik XIX
Ofskied
It is in seldsum mylde maitiidsjoun, dy 15de April, as it folk nei skoalle reizget: âlden, en de learlingen, dy't ôfskied nimme. De hege skoudoarren tusken twa lokalen steane wiid iepen. Dêr steane de lessener en it oargel. Dêrre, foarenoan, sitte ek de jonges en famkes, dy't joune foar de lêste kear as learlingen op skoalle komme.
‘Winlik sitte wy hjirre as âld-learlingen,’ ornearret Hartman. ‘Master mei der joune yn syn taspraek wol mei rekkenje, dat wy gjin skoalbern mear binne. It is al fjirtjin dagen lyn, dat wy it lêste kaertsje tekene, it lêste dikté makke, de lêste rintesommen útrekkene hawwe. Ik haw it yl yn 'e hannen fan alle sjippe en sûker, dy't ik dizze wiken forsjoud ha.’
‘Nou, ikke dan,’ bromt Sjoerd. ‘Fan 'e moarn om fjouwer ûre al fan 't bêd ôf, om in bolle nei Sleat to bringen.’
Wessel snijt op oer it ûnfoege tal bjirkene beammen, dy't er mei heit út it ikebosk kappe hat, Piter hat de hannen iepen fan it stekjen en stikeltrielûken.
Jolmer is wurch fan 't rintenierjen, seit er. Heit hat him dizze wiken fekânsje jown. Yn nije wike moat er wer oan 'e slach, hwant hy sil fan 't simmer talittingseksamen dwaen foar 't gymnasium yn Snits. Alle dagen hat er der mei de maten op út west. Mei Hartman by de klanten lâns, mei Wessel to boskjen, mei Sjoerd en Piter to stien- en aisykjen. De maitiidssinne hat harren suver al brún brând, de foarjierswinen hawwe harren om 'e holle waeid, ljippen en skriezen en ljurken en lysters hawwe de herten fol muzyk songen.
| |
| |
Hja fiere nou frijhwat in steil wurd, de mannen en hja wolle it elk foar oar net wêze, dat der op dit stuit ek hwat oars yn harren omgiet. Dat hja in bytsje wémoedich binne, omdat hja hjir foar it lêst sitte as master syn jonges. Foar it lêst as learlingen yn de âlde skoalle, dêr't hja mei safolle wille learden en songen en boarten, dêr't hja elkoarren foun hawwe en trouwe kammeraten wurden binne. Dit lêste jier dochs yn de sawnde klasse, hja sille it nea wer forjitte. Dat wie ien great aventûr. In aventûr fan fleurich en ienriedich arbeidzjen yn skoalle, fan wille en kriich yn de frije ûren. Master syn fortellen, syn each, syn wurd, syn lieding hawwe it wurk ta in deistich geniet makke. It frijbuiterslibben yn de heimige bosken en op 'e iensume paden, mei syn mienskiplike freugden en gefaren, hat har herten forboun yn in waerrne, bloeijende freonskip. It wyld en de fûgels wiene har maten, de rûzjende spjerren har freonen, de âlde toer har festing. De Skierroek en de wylde houn wiene har fijannen, Swartburd wie freon en gefaer tagelyk, Springer, de kening, har kammeraet. De wikseljende seisoenen wiene har feesten, Gaesterlân, Fryslân har keninkryk. En it midpunt fan dit frije, fleurige libben wie de skoalle, dêr't hja elkoar elke dei fannijs wer founen. Dêr't master fan der Mear har lieder, har bitroude riedsman wie, har helper ek yn soarch en need.
Dit is foarby, forgoed. Joune nimme hja ôfskied fan skoalle, ôfskied fan dit soargeleaze, blide bistean, fan dit glânzjend aventûr. Hja dreame fan it libben dat komt en forwachtsje der alles fan, mar dizze dream is foarby. Al wolle hja it net skine litte (hja binne op it lêst jonges en gjin famkes), en al sitte hja dêr nou prinshearlik mei har brune koppen, djip yn har hert is de wémoed om dit ôfskied.
‘Hwer bliuwe de famkes?’ freget Jolmer. ‘De skoalle is al sahwat fol, mei tsien menuten bigjint it spul en noch binne dy flarden der net.’
‘Dy helje reserve-bûsdoeken foar de triennen,’ mient Hartman.
| |
| |
‘Se komme mei opsetsin let, om mei har nije jurken to pronkjen,’ seit Sjoerd.
Dan hearre hja Fouk yn de gong laitsjen. Rink en Fouk komme der yn, mei twa famkes fan de sechste, Klas en Gryt, dy't der ek ôfgeane.
‘Is Richt der noch net?’ freget Fouk.
‘O, ik wit it al,’ seit Rink, ‘se hat melke moatten, de faem is siik.’
In amerij letter komt Richt mei mem en Jel. Richt, yn har Peaskepronk, wite strikken yn 't hier, soune, bloeijende wangen, de âlde glâns yn de eagen. Laitsjend wiuwt hja yn 'e doar tsjin de maten. En ynienen wurde dizze maten meinommen fan in heech opslaende, ûnbidimbre blydskip en klappe hja yn 'e hannen, dat it troch de skoalle davert.
Lytse Ruerd Bakker en Freark Roskaem en âlde Noardenbos wurde der suver kjel fan. In stikmennich jonge boeren, dy't Richt noch net wer sjoen hiene, bigjinne mei to klappen en sels Sterke Thomas slacht de machtige hannen yninoar. Alle tinzen geane werom nei dy nacht fan binearing en ûntsetting en it folk bilibbet it hast as in wûnder, dat dit fanke der nou wer soun en laitsjend tusken harren ynsit.
As foarsitter Attema de bywêzigen fleurich wolkom hjitten hat, jowt er it wurd oan juffer Hogeveen, dy't fortelt fan de earste skoalledagen fan de nije lichting. De memmen, dy't krekt sa'n beuker op skoalle hawwe, harkje fansels mei sawn pear earen. Binammen, as hja it hiele rychje fan fyftjin earste-klassers bylâns giet en koarstwilich fan elk bisûnderheden forhellet. Juf kriget in waerm applaus.
Yn 't skoft wurdt der traktearre. De manlju smoke sa forheftich, dat elkenien bliid is, dat mei dit mylde waer de finsters iepen kinne.
Hartman prottelt, omdat de jonges gjin segaer krije.
‘Wy binne op it lêst gjin skoalbern mear,’ seit er.
Dan giet master fan der Mear foar 't buordtsje en wurdt it deastil.
| |
| |
‘Juf Hogeveen hat forteld fan de lytsen, dy't kommen binne, ik haw in wurdtsje foar de greaten, dy't ús forlitte,’ bigjint er. Hwat harkje de maten, nou't master harren foar it lêst tasprekt as syn learlingen. Earnstich steane har eagen, de famkes bigjinne alris op 'e lippen to biten.
Master seit, dat er harren dizze fjirtjin dagen al tige mist. Hy sil altyd mei wille oan harren werom tinke, hwant it hat al dizze jierren sa goed, sa moai west. Spul hat er hast noait mei harren hawn en as hja straf fortsjinnen, dan kamen hja net dom en koppich yn opstân. Hja hawwe goed leard, moedich arbeide, fleurich lake en optein songen. De rapporten rinne gâns útinoar, mar dat is net it bilangrykste. In iepen each, in bliid sin, in waerm hert, in greate forwachting bitsjutte mear as in acht foar rekkenjen. Party jiertallen meije hja frij forjitte, as hja mar net forjitte, dat de Heare Jezus yn ús tiid en yn ús libben kommen is, om elke dei en elk jier goed to meitsjen. Dat master harren der fan fortelle mocht, dat hja der optein fan songen hawwe op 'e Krystfeesten en elke dei yn skoalle, dat is op dit stuit syn greate blydskip.
‘Jonges en famkes,’ seit er, ‘nim dit fleurich sin, dit waerme hert, dit bernlik bitrouwen mei it libben yn, dat nou foargoed foar jimme bigjint.’
‘Al dizze jierren haw ik jim frijhwat leard, mar ik ha ek gâns fan jimme leard. Twa dingen wol ik neame, en litte de greate minsken skerp harkje:
To'n earsten: de spontane blydskip. Wy binne faken sûnder reden sa swiersettich en ûntankber, dat wy God net mear loovje foar it libben en de sounens, foar de sinne en de sé en de spjerren en de maitiid en de ljurken. Fan jimme haw ik leard, dat God ús de fûgels en de blommen, de sjongende bosken en de bloeijende greiden en de glinsterjende snie, it goede brea, de hazzenuten en de toarnbeijen jowt as in great en ryk aventûr.
En dan: de kammeraetskip. Jimme witte noch net heal, hoe't greate minsken soms stride, iggewearje, lêbje en kweasprekke
| |
| |
kinne, omdat hja it greate gebod fan de leafde forjitte, omdat hja harsels tsjinje en net God en de neiste. Jonges en famkes, sa't jimme dêr foar my sitte as in ienriedige ploech fan trouwe maten, dy't noed foar inoar steane en forheftich foar inoar opkomme, rop ik jimme ta: biwarje dizze trou, dizze rejale freonskip, dat romme hert as in skat. Lit jimme noait bilêze fan stokers en swartkikers, dy't it libben kepot meitsje, hwant hja hawwe oer alle boegen ûngelyk en jimme hawwe gelyk.
Dy trou en dy freonskip fan jimme hat my alle dagen goed dien, mar binammen yn dy bange tiid, doe't wy mei-inoar yn noed sieten om Richt. Dat sil ik nea forjitte.
Richt, fanke, wy hawwe de sinne net sjoen, salang astû swier siik wieste. En nou witte wy ús suver gjin rie fan blydskip, datst hjir wer soun en sterk yn feestklean mank de maten sitste.
Dû hast my fan 'e winter wolris frege, hwerom ast in rige lieten út dyn skrift oerskriuwe moast yn dit tsjokke skriuwboek mei stive bân. Nou wol ik it dy sizze: dit biwarje ik as in oantinken. Dêr steane de lieten yn, dystû sa sierlik skreaun haste en forsierd mei blommen en fûgels en tûken. Ik hoopje, datst se altyd sjonge silst, lyk as by my yn skoalle: suver en klear en optein.
Dyn sjongmaet Hartman hoech ik net ienris oan to treastgjen, hwant dy bigjint fansels al to jubeljen as er de protters en de lysters mar heart. Toe mar jonge, nim it liet mei troch al dyn dagen.
Fan elk fan jimme stiet der hwat yn dit boek: fersen, opstellen, kaerten en tekeningen. Fan Douwe in drommedaris mei in man der op.
Douwe, tusken ús hat it wolris spand. Mar it lêste healjier is alles goed wurden en dat bliuwt yn myn ûnthâld.
As ik letter yn dit boek blêdzje, sil ik jimme gesichten wer foar my sjen en tankber tinke oan dizze goede jierren. Jimme hâlde in waerm plakje yn myn hert, leau dat mar. As
| |
| |
jimme help of rie fanneden hawwe, jimme kinne op my rekkenje en myn doar stiet altyd foar jimme iepen.
Ik doch nou al in birop op jimme foar it Krystfeest fan takomme winter, om mei to sjongen. De famkes allegearre en de jonges, salang as hja it burd net yn de kiel hawwe.
En noch hwat: de oare moanne bigjin ik mei in kursus yn Fryske tael en skiednis. Foar de greatste skoalbern en foar âld-learlingen. Hwa fan jimme docht mei?’
Alle fingers fleane tagelyk omheech.
‘Dat tocht ik wol. Sa bliuwe jimme dochs myn learlingen en is 't noch lang net út mei de wille.
En by einsluten: fan my krije jimme allegear in loflik ûntslach en fan it bistjûr in moai boek.’
Hja hawwe it allegear krap, dizze dryste maten en fleurige kammeraetskes, dy't sa'n steil wurd fiere kinne. Dy sterke Sjoerd, dy sjongende Hartman, dy wylde ruter fan in Piter, hja bilûke der fan. Dy Douwe, dy't sa ûnforskillich dwaen kin, is nou wyt om 'e noas. Dy laitsjende Richt byt op har triljende ûnderlippe, dy fleurige Fouk, faget tomûk mei in bûsdoek yn har eagen.
Trouwens, Freark Roskaem forklearret, dat it him suver oangiet. En hwat hat er wol pûr op dit folkje west.
Ien foar ien wurde hja nou by master roppen, om har boek en har diploma to heljen.
‘Jolmer fan der Mear.’
Jolmer, de âldste, komt earst. Hy jowt master de hân.
‘Tankje, heit. En...,’ ja hwat moat er nou mear sizze, dizze Uncas, dy't as in kriichshelt syn Yndianen oanfiert en as in opperjager troch de bosken swalket?
‘'t Is goed, jonge,’ seit heit mei in waerm lûd.
‘Sjoerd Postma.’
Sjoerd, de njirrejager, hat ek net folle to keap.
‘Foar alles bitanke, master.’ Mar syn sterke hân knypt master sines sa en hy sjocht him yn de eagen, as woed er sizze: hwa't nei master wiist, dy kriget it mei my oan 'e stôk.
| |
| |
‘It spyt my, datst fuortgiest, Sjoerd. Fan 't simmer gean ik ris mei dy nei it haeilân.’
Douwe tinkt by him sels: dat siz ik ek, hwat Sjoerd sein hat. ‘Piter Wildskut.’
‘Ik bin sa bliid, dat ik in jier by jo op skoalle west ha, master.’
‘Ik net minder, Piter. Fjouwerje mar fleurich op dyn Fos troch de bosken. En dû en Fos moatte my fan 'e winter mar wer sa'n moaije krystbeam bringe.’
‘Wessel Diepenbosk.’
Wessel strykt syn reade kuif efkes nei efteren. Hy fynt it makliker, om in bjirkene beam to snoeijen, as om nou hwat to sizzen.
‘Master, bitanke foar alles, dat ik leard ha.’
‘Dû kinst al better boskje as ik, Wessel. Ik hoopje, dat jimme heit like folle wille fan dy hawwe sil as ik yn skoalle.’
‘Hartman Tromp.’
Hartman is bliid, dat er nûmer fiif is. Hy wie earst frijhwat fan 'e wize, mar nou klinkt syn lûd sa klear:
‘Master; bitanke foar al dy moaije jierren, en ik fyn it sa prachtich, dat wy wer by jo op 'e les komme.’
‘Boskfûgel, dû hast altyd fleur yn 'e klasse brocht. Dû wurdst grif in blide Fryske sjonger en strider. Mar dû bist noch net fan my ôf. Aensen in liet fan dy.’
‘Douwe Skram.’
‘Bitanke foar alles, master.’
‘Wy bliuwe freonen, Douwe.’
‘Richt Baukema.’
As Richt nei foaren komt, wurdt it noch stiller. Richt hat it krap en kin oars gjin wurden fine as: ‘Tankje, master.’ Har hân en har eagen sizze lykwols alles.
‘Fanke, silst noch faek by ús komme to sjongen?’
Richt knikt.
En sa komme ek de oare famkes, de iene hwat forlegener as de oare, mar allegear mei tankbre eagen.
| |
| |
‘En nou sjonge,’ seit master. ‘Earst de wâldsang yn dizze soele maitiidsjoun.’
‘Né master,’ seit Hartman, ‘earst hwat oars.’
‘Hwattê, silst it nou tsjin my yn 'e kant stelle?’
‘Ja, nou binne wy efkes baes.’
Dan hellet er in mânske doaze ûnder de tafel wei en set dy foar master del.
‘Dit is fan ús mei-inoar. Dat master der in bulte wille fan hawwe mei.’
Master bigjint út to pakken en it folk rekt de halzen. Lytse Ruerd Bakker, dy't efter Sterke Thomas tsjin de muorre oan sit, giet stean.
‘In baes boffert,’ riedt Thomas.
‘Né, in klok,’ seit de boskwachter.
De jonges forgrieme harren fan wille en sjogge nei master syn gesicht en hannen.
It is gjin klok, mar in moaije bureaulampe. Der klinkt in daverjend applaus op.
‘Jonges,’ seit master, ‘nou meitsje jimme my forlegen. Hwat bin ik dêr bliid mei. Myn waerme tank. Myn jounwurk sil der fleuriger en lichter fan wurde. Hjir, allegear jitris in hân.’
Dan sjonge de bern de wâldsang op twa stimmen, mei Nel fan master efter it oargel. Richt en Hartman togearre: ‘Hwat bistû leaflik, rizende simmermoarn.’ En ta bislút mei-inoar: ‘Als g' in nood gezeten geen uitkomst ziet, wil dan nooit vergeten, God verlaat u niet.’
As it floitsjen fan in swartlyster sa klear klinkt Richt har sopraen. En frou Baukema, de sterke boerinne, dy't sa moedich wie yn need en deadsgefaer, wurdt it nou mânskernôch. As Richt dêr stiet yn har blauwe feestjurk en har jubeljend lûd sjongt boppe it koar út:
Schoon g' in 't verdriet nergens uitkomst ziet,
Groter dan de Helper is de nood toch niet,
| |
| |
dan bûcht hja de holle en docht in amerij de eagen ticht, om gjin triennen sjen to litten.
‘It is my to great en to wûnder, Heare,’ tanket har hert.
In greate gouden moanne sylt efter de bosken wei de loft yn, als Hartman en Jolmer in healûre letter foar master syn hikje steane. Mei de hiele keppel hawwe hja Richt thúsbrocht, ûnder laitsjen en sjongen en petear. De ljochten yn skoalle binne út, bihalven de beide maten is der gjin minske mear op 'e wei. Jolmer hat Hartman al oan Tromp syn reed tabrocht, Hartman op syn bar bringt Jolmer wer thús.
Hja prate en dreame nei oer dizze feestjoun mei syn licht waes fan wémoed. En oer Richt. Beide stoarje hja yn it blide antlit fan de folle moanne. Oerstjûre ljippen oan 'e sékant fiere brulloft mei lange úthalen, in duo fan strânljippen beart der troch hinne. De maitiid sjongt syn liet fan forwachting troch de sulveren nacht. En yn de maten sjongt it mei.
Hja skrilje op, as de doar fan it skoallehûs hommels iepengiet en Nel fan masters ropt: ‘Bist nou ek ris fan doel, om thús to kommen, Jolmer?’
Jolmer set syn hân op 'e peal en springt mei in swaei oer it hikje.
Wylst er de doar yngiet, ropt Hartman jit:
‘As Richt to sjongen komt, kom ik ek.’
‘Fansels,’ seit Jolmer, ‘wy sjonge net sûnder de Boskfûgel.’
|
|
Auteursrecht onbekend