|
| |
| |
| |
Haedstik I
Fan hazzen, hounen en giraffen
Mids Septimber. De lysterfangers bigjinne to arbeidzjen yn de bosken, paden wurde bûgd troch it tichte hout, bûgels oan wjerskanten úthongen. De hierders wolle gjin jonges mear yn har perselen hawwe, pelysje en boskwachters sjogge skerper út. Regel is, dat de jonges har oan de wizânsje hâlde en yn dizze tiid de bosken mije, alteast it leechhout, dêr't de fangers dwaende binne.
Mar soms, op waerme, strieljende neisimmerdagen, as alles noch sjongt en boartet en de toarnbeijen noch noegjend boppe de groppen hingje, dan kin de forlieding to sterk wurde. Fansels, hja kinne nei de hege spjerren tsjen, dêr't gjin bûgels hingje, en nei de rjochte boekeleanen, dêr't de groun fan nútsjes bisiedde leit. Mar it gefoel, boun to wêzen, en bihindere yn de twang, om troch toarnen en strewel nei de heimichste plakjes to kringen, om yn in opwinende jacht as hazzen troch it jonge hout to strûzen, dat is soms net út to hâlden. En as dat to oermânsk wurdt, dan brekke hja de tradysje, dan riskeare hja it gefaer en hja geane. Sa giet it hjoed.
De middeis om ien ûre steane Jolmer en syn fjouwer maten op it skoalleplein mids in greate ploech harkjende jonges. Jolmer hat it wurd. Hy praet súntsjes, mar forheftich, syn hannen wize en syn earmen swaeije. Hy wurdt sa nou en dan ûnderbrutsen fan Hartman syn kwinkslaggen, fierders harket de hiele gearkomste mei reade wangen en gleone eagen. Op in stuit kin lytse Rienk Ottema him net ynhâlde en jubelet: ‘Ja, ja, ja!’ Dan sjogge Piter en Sjoerd him lykwols sa grimmitich oan, dat er kjel wurdt en de hân foar de mûle hâldt.
| |
| |
Op it lêst freget Jolmer:
‘Hwa is der foar en hwa docht mei?’
Tweintich hannen rize omheech en yn koar antwurdzje hja: ‘Ikke!’ Allinnich domme Douwe en dikke Wander Kouwenhoven wifkje. Har earm giet mar stadich omheech, har ‘Ikke’, klinkt twivelich. Douwe seit, hy wol de pelysje net op 'e hûd hawwe en binammen weaget er him net yn de bosken fan Sterke Thomas. En Wander, dy't net al to bêst fuortkomme kin, hat it net op 'e boskwachters.
‘Bist bang, Douwe?’ freget Piter, wylst er syn âlde tsjinstânner djip yn de eagen sjocht. Douwe kriget in kaem en antwurdet forheftich:
‘Ast dat soms tinkste, né, en as ik houn bin en dû hazze, dan sil ik dy fange, al giselje dyn lange skonken ek as in top.’
Piter jowt him royael de hân en Hartman stiet mei drokke gebearten en warskôgjende finger foar Wander:
‘Harkris, dikke, yn deadsgefaer meist op myn skouders ride en ik ûnthjit dy, dat ik dy feilich nei jimm' mem ta sjou.’
Ek Wander jowt bilies en dan seit Jolmer:
‘Ofpraet, feinten! Fan 'e middei om fjouwer ûre by de Griene Singel, en dan jit ienkear yn dizze simmer: Hazze en houn! Mar de mûlen ticht, de famkes meije neat witte, master noch minder!’
Dan reint it fragen: Ien of twa jagers? Hoefolle hounen? Hokker terrein, hokker grinzen, hoe let moat de lêste hazze fongen wêze? En sa mar troch. Ja, dat kin net allegear yn ien amerij útmakke wurde. Hartman stelt út, dat in kommisje fan jonges út de sawnde klasse dêrmei rêdde sil, as 't kin ûnder skoall'tiid en oars sa gau mooglik nei skoall'tiid. Wessel mient, de jagers kinne nou noch wol keazen wurde, it is jit lang gjin healwei twaën. Wylst er it seit, komt der in rige famkes hossend en sjongend om 'e hoeke swaeijen: Richt Baukema, Fouk Doornspleet, Rink Wearman en oaren.
De jonges swije automatysk, sette ûnnoazele gesichten en dogge ûnforskillich. Mar de fammen litte har net forrifelje,
| |
| |
hja hawwe daliks yn 'e gaten, dat der hwat geande is en fansels, hja wolle it witte.
‘Dy beide!’ seit Richt, en hja wiist nei Jolmer en Hartman. It oare stuit sitte ús maten opsletten yn in rounte fan laitsjende famkes.
Dat wurdt in forheftige wrakselparij om frij to kommen, mar it falt net mei. Jolmer springt tusken Richt en Fouk yn, hinget harren op 'e earmen en bisiket de hannen los to wrikken. De beide fammen hawwe lykwols frij hwat yn 'e bouten en hâlde stevich fêst.
‘Earst dyn geheim fortelle,’ himet Richt, ‘earder litte wy dy net gean.’
Hartman is biretter en rêdt himsels mei in skynbiweging. Sabeare grimmitich stout er op in pear famkes oan. Mar foardat hja him keare kinne, falt er langút op 'e groun en glydt as in iel tusken harren troch, út 'e rounte wei. Nou wurde Jolmer syn kânsen faei. Hy stiet allinnich tsjin in oermacht fan famkes, dy't wyld fan opwining binne. De hiele skoalle stiet der om hinne, de famkes roppe yn koar: ‘Net slûpe litte!’ De jonges raze der tsjin yn: ‘Toe, Jolmer, toe, Jolmer!’ Domme Douwe wol yngripe, hy slacht syn hannen om Fouk hinne, om har los to skuorren. Dat komt Jolmer lykwols yn syn eare en hy skreaut: ‘Los litte, Douwe! Ik rêd mysels wol!’ It slagget him op it lêst, om in pear hannen los to krijen, mar nou gripe trije, fjouwer pear earmen him om 'e skouders, middel en fuotten. Hy stroffelt en leit suver bidobbe ûnder in kleaune fan famkes.
Op dat stuit skrillet it floitsje fan master fan der Mear, dy't al in amerij as taskôger yn 'e doar stien hie, oer it plein. De fammen litte los, Jolmer klaut oerein mei in kaem as in hoanne en it hier wyld om 'e holle.
Master skodhollet, mar glimket tagelyk as syn keppel de gong yn strûst. Hy bigrypt syn folkje sa goed en dêrom binne hja sa mâl mei him.
Jolmer en Richt rinne hymjend nei de banken fan sawn.
| |
| |
‘Toe, Jolmer,’ seit Richt, ‘hwat binne jimme fan doel, fortel it my, dan dogge wy ek mei.’
Jolmer mei dat famke stomme graech lije en hy fynt it gjin straf om har yn 'e kompe to hawwen. Mar hazze en houn, dat is in spul foar jonges, dêr kinne hja gjin famkes by brûke.
‘Wy binne neat fan doel,’ seit er.
‘Ast it earlik seiste, sil ik dy helpe, as de famkes dy wer oanfalle,’ laket Richt.
‘Der is neat to rêdden, jimme kinne jimsels fan alles wol wiis meitsje.’
‘Ik wit it wol, jonkje,’ lústert hja, ‘hazze en houn, en dat yn 'e lysterbosken. As wy net mei meije, sil ik it forklikke en elkenien sil it witte.’
‘Ast dat lapste, Richt, dan silst' der spyt fan hawwe.’
‘Wachtsje mar,’ seit Richt, mei ûndogensk laitsjende eagen. Dan bigjint de les. Master hat al lang oan de mûskopjende feinten sjoen dat der hwat oan't hantsje is. Hy is neat net nijsgjirrich, hy gunt de jonges har wille en har geheimen. Hy is altyd fan bitinken: hoe fleuriger, hoe better.
‘Dat treft, jonges,’ seit er. ‘Jimme hawwe in goed sin, liket my ta. Der stiet trije kertier sjongen op it roaster, en allinnich fleurige minsken kinne sjonge as lysters. Hwat sil it wêze, Hartman?’
‘De Wâldsang, master.’
‘Goed, dan jowe dû en Richt earst in duo.’
De klasse laket en falt master optein by. Hartman forblikt lykwols net, hy rint al nei 't oargel, neidat er earst Jolmer noch ta knypeage hat: ik sjong mei Richt.
In pear jier lyn doarsten hja net allinnich of togearre sjonge, mar nou binne hja sa frij as fûgels. Sels Lútsen Muzelaer, dy't in lûd hat as in greate trom en earst mei gjin hynder nei 't podium to slepen wie doart nou wol in solo-nûmer to jaen. De earste kear raesde er sa, dat master sei: ‘Dû sjongst as in twinterbolle, Lútsen.’ Nou wit er syn lûd al hwat to bidimjen, hoewol it jit altyd swier tsjin de finsters opdreunt.
| |
| |
In pear jonges binne der jit en ien famke, Japke Tunier, dy't stéfêst wegerje. Hja binne lykwols útsûnderingen.
Richt en Hartman binne de bêsten. Sa't hja op twa stimmen de Wâldsang sjonge, dêr harket de klasse mei nocht nei. Yn de trêdde en fjirde klasse jowt master Dykstra permisje, om de pinnen efkes del to lizzen, syn bern meije harkje.
En dan sjonge hja alle fiif en fjirtich, ien- twa- en trijestimmich. Fryske en Hollânske lieten, it iene nei it oare. It giet sa fleurich en goed, dat de feinten har greate plannen tydlik forjitte. Sels Douwe sjongt as in lyster, en bûtendoar is de smid fan 'e fyts stapt om syn hert efkes op to heljen oan dy opteine bernesang.
De taelles, dy't op 't sjongen folget, dêr hawwe de jongelju fan 'e middei minder sin oan. Hja witte lykwols, master is strang op it wurk. In forknoeide les bitsjut: om healwei fjouweren oermeitsje, en dat moat net. Dat hja hingje swijend oer 't skrift en stinne oer de d's en t's, dêr 't party frijhwat it mier oan hawwe.
Jolmer is earst klear. Hy grypt lykwols net nei Robinson Crusoe, dat yn syn fak leit. As er sjocht, dat master in famke fan de fyfte klasse helpt, nimt er in kladtsje en makket in kriichsplan op foar it greate spul. Hy triuwt it Piter en Hartman ûnder de noas, dy't nijsgjirrich lêze en dan swijend knikke. Alle jonges fan sawn soene it winlik sjen moatte, mar dat is net fortroud. Master mei hoegenamt neat yn 'e gaten krije, hwant hy soe it fêst net goed fine, dat hja sa fier yn Septimber noch hazze en houn boarten.
Tsjin trijen, as de skriften ophelle binne, soene ús maten wol nei bûten stouwe wolle. Mar as master in plaet foar it boerd hinget mei in tafriel út Afrika, dan witte hja, dat dit healûrke omfleane sil. In steppe yn Súd-Afrika mei mânselheech prairygers. Op 'e foargroun in acacia-haech, dêrefter twa liuwen mei giseljende sturten, en de bealch suver op 'e groun. Hwant oan de oare kant fan de haech is in drinkdobbe, op in lytse distânsje steane in pear snuvende sebra's
| |
| |
en fierderop in keppel giraffen, de ûnbidige halzen útrutsen en de fine koppen heech yn de wyn.
‘Dat kin in drama wurde,’ seit Jolmer wiis.
Rienk Ottema wriuwt him yn 'e hannen en sit to skodzjen yn de bank. It is deastil yn de klasse, alle sinnen steane spand, as master bigjint to fortellen. In skoft lyn hied er harren al sein, dat der nije dierkundeplaten komme soene, mar nimmen wist, dat se der al wiene en gjinien hie der aen fan, dat se sa moai wêze soene.
‘As de liuwen dy prachtige kêdden mar net krije, master!’ ropt Rienk ynienen. Hy stelt him foar, hwat der barre kin. Hy soe in jager wêze wolle, in tûke jager op in hynder, mei it gewear yn de oanslach.
Hy suchtet suver fan forromming, as master laitsjend seit:
‘Né, Rienk, se krije dy prachtige kêdden dizz' kear net, hwant de wyn komt fan de kant fan de liuwen en alle dieren, sebra's, giraffen en springbokken, hawwe de rôvers rûkt. En hja kinne rinne, dat wik ik dy.’
Master seit, dat er wol trije, fjouwer kear fan dizze plaet fortelle sil. Fan 'e middei giet it yn haedsaek oer de giraffen. Piter seit, dat er se yn Amsterdam sjoen hat, in pear oaren hawwe ek yn Artis west, mar foar de measten binne dy beesten mei har moaije hûd, dy't de lytse kopkes fiif meter boppe de groun tille, suver wûnderwêzens út in mearke.
Hartman mient, hy soe der wolris op troch de buorren ride wolle.
‘Dat soe dy net meifalle, feint, hwant it binne telgongers. Hja forsette beide lofter- en rjochterpoaten tagelyk en skommelje as in skip, dat dû soest gau yn 'e barm lizze.’
As master fortelt, dat de giraffen in foege heale meter tonge út 'e lytse bekken glide litte, om it blêddeguod fan de beammen to skuorren, litte gâns bern har tongen sjen en komme ta de ûntdekking, dat dy mar lyts binne.
‘Dy reade lapen opbergje, jonges,’ seit master.
‘Binne se bang foar liuwen, master, dy greate giraffen?’
| |
| |
freget Rienk. En hy tinkt der by: as ik sokke skonken hie, dan wie ik elke liuw treast.
‘Ornaris hawwe hja it net op liuwen stean, Rienk. Mar as in liuw allinnich is, weaget er him net oan in keppel giraffen. It is ris bard...’
Rienk harket mei sawn pear earen. Hy drinkt master suver de wurden fan de lippen.
‘It is ris bard, dat in hûngerige liuw út in boskje wei in keppeltsje fan trije giraffen bisprong, ien merje en twa hynsten. De oanfal kaem sa hommels, dat hja net mear fuortkomme koene. In Ingelske jager, dy't op in greate distânsje yn in beam siet, makke de striid troch syn fjirrekiker mei. Ien amerij stiene de greate beesten stiif fan skrik. Mar doe't de liuw op 'e merje tasprong, foelen de beide hynsten him oan. Hja mepten him sa swier en sa lang mei har machtige foarpoaten, dat de liuw by syn slachtoffer delglied en mei in stikkene kop en in brutsen rêch yn it gers lei...’
‘Mar goed ek,’ seit Rienk en Hartman klapt yn 'e hannen. Master fortelt mear foarfallen út de Afrikaenske wyldernis. Fan jeijende Hottentotten, dy't mei forgiftige pylken it greate wyld bisjitte, fan blanke jagers, dy't op hynders efter flechtsjende giraffen oanstouwe.
De jonges ûntweitsje út in moaije dream as it healwei fjouweren is, en op it skoalleplein petearje hja der drok oer nei.
Hartman brekt de bitsjoening.
‘Alles goed en wol,’ seit er, ‘mar as wy trochseure oer dy Afrikaenske langhalzen, dan fange wy joune gjin Gaesterlânske hazzen mear. Hwat tinkt jimme, sil 't nou wêze of net? Binne wy jagers of praetsjemakkers?’
Jagers fansels, jagers binne hja.
‘Dat wol sizze,’ falt Jolmer yn, ‘twa fan ús sille jager wêze, elk mei in houn en de oaren binne gjin giraffen, mar hazzen.’ Hy lêst fan syn briefke it plan foar, dat er ûnder de taelles opmakke hat. Elkenien wol graech hazze wêze, omdat dêr it measte aventûr yn sit, mar dat kin net. Hysels wol dan wol
| |
| |
foar jager spylje en hy hat Douwe as syn maet keazen. Douwe sjocht nuver op: hy stie altyd hwat bûten de mienskip fan de greate jonges, ynwindich fielt er him foreare, dat Jolmer him útsocht hat. Jolmer hie Rienk Ottema en Kees Baukema, twa lytse, mar bitûfte knapen út 'e fyfte klasse, foar houn ornearre. Nei hwat iggewearjen binne de feinten it mei syn útstel iens.
Der wurdt ôfpraet, hja sille yn lytse ploechjes fan twa en trije ûnopfallend nei de Singel reizgje. De eastkant fan de Reidpôlle is trijejierrich hout, dêr't jit gjin lysterstrikken yn komme. Dat sil it jachtterrein wêze, in fikse lape, mei romte en forhoalen plakjes genôch, om ûren lang yn to fordwinen. In hazze, dy't fongen is, foroaret hommels yn in houn, dy't meihelpt, om de oaren op to jeijen. Om seis ûre sil de opperjager floitsje, trije kear. Hwa't dan noch net fongen is, komt frijwillich opdaegjen, net om him oer to jaen, mar om as winner eare to wurden. It moatte fansels al baes hazzen wêze, dy't op it lêst oan in leger fan hounen ûntkomme.
Dan sette hja ôf, de hazzen yn ploechjes foarop, de jagers mei har hounen lêst. As dy op it ôfsprutsen plak oankomme, is der lykwols noch gjin hazze yn it hout fordwoun. Hja steane hwat wifkjend en forlegen tusken de hege iken, of sitte yn 't gers oan 'e kant fan it paed.
De jagers hawwe al gau yn 'e gaten, hwat der to rêdden is. In eintsje de singel yn steane twa keardels to praten: ien mei in dracht bûgels op 'e rêch, de oare mei in fyts oan 'e hân. Dy by de fyts hat in grien pak mei glêdde knopen oan, it is de boskwachter. Hwat in misrekken, hwat in toloarstelling, hwat in biteutere gesichten. Der is gjin sprake fan, dat it spul sa bigjinne kin, ûnder de eagen fan Swartburd. Hy hat dizze kant al ris útloerd en freget him fansels ôf, hwat dat leger fan jonges fan doel is.
Ried er nou mar fuort op 'e fyts, de oare kant út. Mar jawol, hy giet rêstich op it frame sitten en dy keardel mei de bûgels liket ek gjin haest to hawwen. De jonges hawwe safolle
| |
| |
geduld net, kin it dan gjin hazze en houn wêze, dan mar in oar spul, dêr't sels Regeling gjin kapsje op meitsje kin.
‘Beamke-forwikselje,’ stelt Sjoerd út en dat giet oan. Fan herten giet it lykwols net, f'ral de greate jonges hawwe mei gauwens har nocht en geane sitten. Hartman preket, as hy boargemaster wie, dan soed er de bosken frij jaen foar bitroude jonges en alle boskwachters en pelysjemannen forbiede, om der in foet yn to setten. Douwe bromt hwat skruten, Piter winsket alle glêdde knopen op 'e Mokerheide, mar de rjochte wille hawwe hja net.
Einlings prate hja ôf, moarn, Sneontomiddei, om trije ûre komme hja werom. Sneons is de boskwachter ornaris op reis, it is yn alle gefallen de feilichste dei. As der gjin gefaerlik folk op 'en baen is, sille de hazzen yn ploechjes de bosken ynglûpe, om trije ûre mei der nimmen mear op it paed wêze, hwant dan steane jagers en hounen ré foar de jacht.
Sa sette hja op hûs oan, protteljend oer it mislearjen fan hjoed en tagelyk mei nije hope foar moarn.
Rienk Ottema hat dy nachts in nuvere dream. Hja boartsje hazze en houn mei wol fjirtich man. Hy is Jolmer syn houn en strûst de boskikkers del, efter flechtsjende hazzen oan. Hoewol't er gjinien sjocht, heart er se troch de strûken kringen en oer de groppen springen. Frjemd is dat, hy sit se deun op 'e hakken en dochs kriget er nimmen yn 't each. Op it lêst sjocht er ien in iepen plak oerfleanen: it is lange Piter fan de nijboer. Nou wurdt de jacht spannend. De hazze rint út alle macht, it giet om syn libben, mar de lytse houn lit it net sitte. Hy stout de groppen oer, sjit tusken it jonge hout troch, wylst de tûken him om 'e earen giselje. En hy wint, hy komt aloan tichter by. In pear trêd jit en hy hat 'm to pakken. Dan komme se hookstrooks foar in sleat. De hazze springt der oer, de houn springt him nei en saeit krekt op 'e rêch fan de hazze del. Mar op itselde stuit foroaret Piter yn in giraffe, dy't mei Rienk op syn rêch it lege hout troch dounset. It beest skommelt as in skip, Rienk wit him gjin rie
| |
| |
fan eangst, hy hat de earmen stiif om 'e lange hals slein, om der net ôf to truzeljen. Hja komme oan de seame fan it bosk en jeije dan bou en greiden lâns, springe oer sleatten en hikken, al mar swaeijend en skommeljend, lyk op 'e Sûndeler dyk en Teakesyl oan. As hja by it Sûndeler brechje binne, komt der in wein oan mei twa sebra's der foar, twa fan dy prachtige kêdden. De man, dy't ment, hat in grien pak mei glêdde knopen oan. As de giraffe foarby springe sil, skreaut Rienk: ‘Help! help!’ De fuorman stekt syn hannen omheech, Rienk lit him falle en komt yn 'e earmen fan de boskwachter tolânne.
Dan wurdt er wekker en leit ûnder de tekkens to rydboskjen.
|
|
Auteursrecht onbekend