|
| |
| |
| |
XXVI
Maaie. Frijheid.
De rollen wiene omkeard.
Wa't ûnder de besetter in posysje ynnommen hie ta tsjinst en geriif fan 'e Dútsker en faaks slimmer, hiene de bêste tiden foarst efter 'e rêch. D'r siet tefolle, dat sadaalks net fergetten wurde koe; en de stimme fan 'e fiif jier lang strang ferbeane sinder swei no wol, mar de beloften reaunten noch nei. Men wist noch te goed fan: ‘Van Oost tot West, van Noord tot Zuid en waar ook ter wereld...’
It bloed fan tûzenen ûnskuldigen en fan harren dy't foar rjocht en gerjochtichheid fallen wiene, frege om rjocht...
Betiisde wrâld.
Rjocht nei fiif jier besetting.
Wa moast rjochtsje?
It folk...?
De rollen wiene omkeard, mar...
Earne fier de noardkant út oan 'e Dokkumer Ie wie freugde. Net allinne om 'e befrijing, mar ek om 'e útrêding mei de nijkeap op 'e buorkerij. Dêr earne stoep Trude mei har fleurich jong op 'e hege greide oan 'e igge fan 'e Ie. Har each stoarre yn 'e fiergesichten fan Ferwertera-, Dantuma- en Dongeradiel fan gjin bosk noch klingen behindere.
Hja seach de spande seilen op 'e Ie. It bûnte fee wer op 'e selde greiden, dy't hja eartiids al koe. De pleatsen wiid fersille en de donkere bosken fan Trynwâlden fier oan 'e easterkym.
Hja hearde de frijheidssangen en it klapperjen fan it flaggedoek op 'e naal. Hja seach de kloften reizgjen nei stêd en doarp ta, feest en wille, en hja hearde de leafkjende wurden fan 'e boerinne, dy't mei har sêfte hannen Trude' flewielen snút omaaide en wylst mei in ynderlike noft besocht om ek de lytse foalle te troaikjen.
Mar it gie foarst o sa hoeden. De lytse hanneman hapte en sloech mei it kopke. Hja twong om 'e mem hinne en frijde nei de moer har snút, nijsgjirrich tagelyk nei de frou, dy't har mei sêfte wurdkes paaide.
| |
| |
In skipper kloete yn 'e warring. It skippershûntsje stie mei de foarste poatsjes op it boeisel, it blij reade tonkje hong tusken de blanke tosken en de donkere kraaleagen seagen nei de pleats mei hynder en foalle derby op 'e wâl. It skipperske siet op it helmhout te breidzjen en song, sêft foar har hinne, in sankje út har famkesjierren. Al hiene foarbye tiden har ek soarch en drôvenisse brocht; hie har man, en hja soms ek, yn fijânskip stien tsjin minsken en tastannen, no wie har hope op better tiden rjochte. Op in takomst dy't bringe soe: frijdom, leafde en minskemin.
En doe't de foalle op it kampke oan 'e Ie it sêfte snútsje hiel mijend op it skouder fan har blide boerinne lei en oerrinnend fan in leafste nijsgjirrigens de frou har hals en wang mei waarmdampe lippen bepreau, wylst in jonge azem de frou oankroep, sei de skipper, as er de kloet wer út 'e boaiem fan 'e Ie loek tsjin syn fleurich jong wyfke op it helmhout: ‘Moatst dêr ris sjen, minske en dier frije dat it klapt, út klearebare tankbrens ta de frede. En ik moat allinne fjirtich tûne oer 'e Ie ferkloetsje.’
Hja sloech it each foardel en krige in kleur, seach op har breidzjen en wachte oant har skipper wer de warring op gie mei de kloet efter him oan. Doe glimke hja en sette yn, mei in glâns yn har eagen, dy't foar him it djoerste op ierde wie, it sankje dat se tegearre jamk songen hiene, foarst sêft, mar ringen mei sa'n oerjefte oer it effene wetter en deromhinne:
Sliep sêft, myn berntsje, ei slomje sa swiet
Heit is dêr buten op 't skolprige wiet,
Sliep sêft, myn berntsje, Mem is dy nei.
De boerinne aaide har oanminnich frijsterke oer it flewielen snútsje, mar har each socht de sjongster op it helmhout, wa't hja, as se koe, jerne de hannen om 'e hals slein hie. Twa pear eagen metten inoar. In stille groet. In winsk fan hert nei hert. Dat God jimm' hoedzje mei... wylst in frjemde glâns it each betriek.
De weachjes krijoanboarten om 'e glêde stjûne fan it tsjalkje dat stadich fierder klokte en de tinzen oan tiid en wurk en brea ferblikten
| |
| |
eat, dat moaier wie as deisk gedoch. Mar in opteine boerinne kaam by har boer en frege him: ‘As wy de merje oant nei ûngetiid ta brûke meie, soene we dy lytse foalle dan net keapje kinne? Safolle sil dat dy Kanadezen ek net skele kinne.’
‘D'r leit my mear oan it hynder as oan de foalle gelegen,’ kaam de boer saaklik foar 't ljocht.
Doe't it safier wie, dat Trude it tûch op 'e lea krige en de meanmasine troch de stannen rikketikke, waard de boer syn hope om de merje ris keapje te kinnen noch grutter.
Sà'n guds, sà mak, sa brûksum en nea te fersliten!
Mei ferwûndering beseach er jûns it span as Trude en har maat, de âlde swarte, útspand waarden. It âld bist ôfmêde en ynein, Trude prûs en fris as soe de dei begjinne. Dit wie nochris in guds sa't in boer begeare koe.
Mei it begjin fan it meanen siet de lytse Trude - hja hie net iens in namme - in pear dagen yn it hok opsletten. O, wat wiene dat skoften. Hja wrinzge sûnder ophâlden, skode mei de lytse kop by de doar op, dy't altyd mar ticht bleau. Wêr bleau de moer? Wêr wie de frou dy't sa mei har omtroaikje koe? Mar hja wrinzge om 'e nocht, oant hja mei it skoft de gudzen efterhûs fernaam. Doe krige hja antwurd. Trude wrinzge en nokkere en de lytse gie oan dat it wat raars wie. Amper wie de doar iepen as hja stode nei de mem dy't al har lea der nei hâlde om it oerstjoere jong de struiend glêde oerkes te bieden. It klokte troch de roppige hals, hja skripte fan rjochts nei lofts en werom, oant de arbeider har mei de moer op 'e finne liet. Nei twa dagen kaam hja op 'e kamp oan 'e Ie, mar hja seach har mem dêr jinsen yn 'e stannen. Rêstleas wie de gong fan 'e hikke in eintsje op 'e sleatswâl lâns en werom. En eltse kear foar 'e hikke stjoerde de lytse tsjin heuch en meuch har fine needgjalpen de finne oer yn 'e rjochting fan 'e moer, dy't mar sûnder bekoar de lange ekers jinsen op en del stoep mei de rikketikjende masine, sadat de fine lûdsjes sûnder sukses op 'e wyn ferwaaiden.
Mar likegoed dijde it jonge bleske, dat it in lust wie it te sjen. En doe't de ûngetiid begûn, wie it al safier dat hja by de moer bliuwe mocht en har al den dei efternei stoep, itsij Trude foar in masine of foar in haaiwein rûn. Al ringen rekke hja der sa mei fertroud, dat se yn waarme skoften sa loom en loai wie, dat it soms barde dat se de moer
| |
| |
net byhâlde koe en de finnehikke wolris ticht fûn. As de lytse it murk stie se yn 't earstoan yn in amerij wer foar 'e hikke, wrinzge fyn en lûd dat al de lytse lea skodden en harke skerp nei memme antwurd. Trude stiek de kop heech yn 'e loft en wrinzge werom oant de lytse twinger har noft der ek fan krige en har langút tusken keallen en skieppeguod yn 'e finne te slûgjen lei. Mar, hoe goed it jonge bleske it ek makke, foar de mem Trude wie dit in ûngetiid, sa't hja it nea earder meimakke hie. It wie poatoan fan moarns ier oant jûns let en de skoften en nachten waarden op 'e kamp trochbrocht, dy't wol sa keal wie, dat, lykas de arbeider ris sei, men de luzen d'r wol mei de swipe ôfdriuwe koe. Trude' geve ynhouten kamen har op dit stee dan ek wol te'n goede en sa swier hie de dei net west as jûns, of as hja de beage oer 'e hals strûpt wie en hja mei it jong op 'e kamp kaam, stiek hja de kop heechop en draafde nei de fierste útherne fan 'e kamp en dêre foar de blinkende Ie, wylst har each oer 'e wide lânsdouwen stoarre, prûste hja noch útdaagjend en wrinzge dat it fier oer 'e hoare wâlen fierder trille.
Yn dy dagen barde it. It wie in hjitte dei yn 't lêst fan 'e ûngetiid en yn it itensskoft doe't in kontroleur op it iensume stee dêr oan 'e Ie kaam.
De âlde swarte seach 'r efter yn 'e pleats by de reakken. It bleske stie op 'e finnedaam op 'e moer te wachtsjen en Trude stie efterhûs mei de beage noch op 'e lea, oan 'e ring yn 'e efterhûsmuorre fêstbûn.
De skuordoarren stiene waachwiid iepen. Twa lege haaiweinen stiene yn 'e felle sinne efterhûs, de pûntsjes leine op 'e ramten en de opnommen efterbinen hongen op it gleone pún. Yn 'e skuorre stie ien weide foar 'e golle. Alle trije gollen wiene oan 't fjouwerkant ta fol jage. Stil en as útstoarn wie it yn 'e skuorre. De kontroleur trape nei boppen. Efter in reade doar hearde er it klikken fan itensark en in ûnderdúmsk gegrâns. Effen stie er stil. Doe trape er nei efterhûs, liet Trude op 'e finne, naam syn fyts en ried wer fuort.
Doe't de boer nei it lêzen efterhûs kaam wied er kiezzich; de fos stie net mear oan 'e lyts bûthúsmuorre mar op healwei de finne djip yn 'e wâl del te drinken.
Foarst joech er de arbeider de skuld hjirfan, mar doe't dy op 'e pleats kaam, bliek it dat hy hjir net om beskrobbe wurde koe. De boer tocht en tocht.
Soe it dy kontroleur ek ris west hawwe kinne?
| |
| |
It liet him net los. Hoewol, sa lang hoegde de guds der ek net te stean en as se nei it haailân rieden dan koed er 'm dêr genôch sêd frette. Sa net, hy moast tajaan, de guds wie skraalder as doe't er dêr kommen wie. Mar - fermoedsoene hy him dêr mei, doe hie de merje in liddige maitiid efter it gat en no wie it ûngetiid. Men hie op 't lêst ek gjin hynder foar 'e pronk. Nei de ûngetiid krige de guds genôch tiid om wer op te weidzjen. As de rûchskerne earst ris oan kant wie...
Mar doe't se midden yn 'e rûchskerne sieten kaam de jobstiding. De boer wie kûgels. Dêr hie men 't wer. Altyd wie it de lêste jierren mei de hynders te rêden. As men miende dat men jin rêde koe, foel wis de bom der yn. Mar it berjocht wie goed dúdlik. De fos, mei de foalle, moast op neamde dei en oere te Ljouwert op 'e feemerk wêze. De boer hie himsels al stadichoan wiismakke dat er de fos wol hâlde mocht en no ditte. Mar, hy soe 't besykje.
Noch deselde jûns wie er by syn hynstekeapman. En dêr foel it daalks al wat ta. De man wie wol sa goed mei de kommisje bekend en hie der de hiele oarloch troch safolle mei te dwaan hân, dat de boer hoegde nearne oer yn te sitten. Dit wie mar mear foar de foarm. Wa't wierliken ferlet fan in guds hie koe syn brûker wol hâlde, as - en doe kaam der in finger omheech - de eardere eigener net tuskenbeide kaam. No, dêr wie yn dit gefal net folle gefaar by. De fos wie mei de foalle fan it fleanfjild kommen en de keapman hie wol heard fan dizze en jinge ûnder 'e hynstekeaplju dat er út Oerisel wei nei 't fleanfjild oanfierd wie. Dus dat wie wol safe. Sa krige dizze boer ek goede moed ta de Ljouwerter reis.
It wie op in freed en kostlik moai midsimmerwaar doe't Trude en har jong wer ris foar in kear by de barte fan in feeauto op moasten. It wie no net in gammel âld reau lykas se de lêste jierren riden hiene, mar in spiksplinternije Ford út Amearika wei ynfierd.
Doe't Trude efter de auto laat waard, stoarren har heldere eagen skril yn 'e grutte lege donkere bak. Wêrfoar dit no...? Har wurk en libben lei hjir ommers. En heech de moai foarme kop, eage hja sa fier hja eagje koe nei jinsene kimen, dy't skierken yn it westen. Nei rjochts en lofts blonk as in sulveren lint de glinsterjende Ie tusken de lústerjende wâlen mei oan wjerskanten de bliere greiden, dy't op 'e nij wer brûsden fan foldiedigens oan grien, oerstjelpe mei in gouden pracht fan
| |
| |
skitterjende foalleblommen ûnder 'e hege loften, dy't no, no't de tsjustere autobak noege, wol op in moaist yn Trude' eagen blonken.
De boerinne kaam op it efterhûshiem. It die har sear, mar hja begriep, dat der net folle oan te dwaan wie. As it no mar kaam sa't de keapman tsjin 'e boer sein hie. Hja seach de auto, de mannen en de moer en dochter allegearre byinoar op it skrille pún.
‘Och...!’ ûntflechte it har lippen en hja lei de hannen yninoar.
In oanfallige boerinne hjir sa efterhûs; de holle in bytsje yn 'e nekke en in frjemde glâns yn it donkere each. De sjauffeur murk it op: him - de boer - en har. Mei de lippen opinoar, selsbewust, as achte hja oars neat as moer en jong, stoep hja nei de merje ta, krige de snútbân fan it helter yn 'e hân en frege, wylst har eagen nei Trude' each socht: ‘Bêst hapke, moatst no wer fuort?’ en sêft aaide hja de merje oer 'e snût. Mar Trude stoarre yn 'e fierte en prûste koart troch de útsteande noasters.
‘Popke.’ Mei har iene hân karde hja oer 'e kylkol en lei de oare op 'e halskaam.
‘Popke,’ en hja socht nochris Trude' kostlik each.
‘Ja frou?’ sei de sjauffeur en sette in hân oan it helter.
Hja ferstie it en stoep in stap tebek.
In lichte skok foer troch Trude' lea; hja skoarre, seach skril fansiden; ûnwis sloech hja de foarste poat op 'e barte, it klonk by de hege skuorre op. De boer, koart mar ûnbespraakt, rôp brimstich: ‘Allah!’ Mei in sprong gie it oer 'e barte yn 'e skodzjende autobak.
De arbeider hie it bleske oan 't helter en wachte oant de merje teplak stie. Mar doe't de foalle seach wêr't de mem belâne begûn hja omraken oan te gean.
‘Ho do!’ bearde de arbeider en hoarte ferheftich oan it heltertou, mar de boerinne hie de snútbân fan it helterke al yn 'e hân. It bleske tripke in healslach yn 't rûn. De glêsheldere eagen seagen de frou lyk oan. De fine earkes spitsten har foarút. Efkes wie se de moer fergetten en doe't in sêfte hân oer it kopke aaide en oer 'e halsplaat striek en de wolmienende freondinne har wang oan it flewielen snútsje treau, sadat de lije azem oer har hals en bleate skouder streake, wie it bleske kalmer as twang har ea meitsje koe.
‘Leaf popke,’ frijde de boerinne en kroep ynlik oan it freonlike kopke. In licht nokkerjen trille troch de jonge noasterkes.
‘Popke...,’ en der jage eat yn 'e frou har blanke hals.
| |
| |
De sjauffeur seach it oan mei befrjemde eagen. Stadich naam er it heltertou yn 'e hân.
‘Sil ik 'm no mar nimme boerinne?’ frege er, wylst der in mijend glimke om syn mûle glied.
‘As de fos dochs fuort moat, dan moasten jo ús it foaltsje oars al werom bringe.’ Doe seach de sjauffeur fan tichteby hokker moaie eagen dizze boerinne hie...
‘As it oan my leit, dan okee frou!’ en hy stiek in hân omheech.
Doe't se al in ein riden hiene, liet de sjauffeur him nei in toarntsje fan stilswijen samar ûntfalle: ‘Skande!’
‘Wat guod,’ frege de arbeider benijd.
‘Dêr by jimmes. Dy lju hawwe gjin bern?’ wiisde de sjauffeur mei de holle efterom. ‘Sa'n alderivichst moai frommis, èn in aardich frommis.’
‘Hm...!’ loek de arbeider oan 'e skouders.
‘Haw jimm' dan oars gjin each as foar dat stomme boerewurk!’ biet de sjauffeur koartkwea en yn in gûns, dat de arbeider, dy't soks net wend wie, tûzen eangstmen útstie, sûzen hja in lúkse wein foarby.
Hoewol de hynders noch tige krap wiene, stiene der dy freeds oan 'e foarste baaljes fan 'e feemerk in pear rigen gnappe gudzen.
De sjauffeur fan 'e feeauto en de arbeider fan 'e Ie-boer hiene elts ien oan 't helter en besoargen Trude en har jong in plakje op in iepen stee. Al ringen waarden de twa opmurken. Sa'n merje en foalle, it koe ek net oars en der waard daalks omraken gading makke, mar... it gie by tawizing, dus: ôfwachtsje. De foarsten oan it tuskenpaad, en dêr stiene Trude en it bleske nei oan, hiene al draafd en in eigener fûn.
It gie flot op. 't Wie ek in echte fleurige wykmerksdei. De sinne skynde troch it grien fan 'e jonge beammen op 'e feemerk en oergeat alles dêr by en omhinne mei har gouden ljocht. De loft bôge heech en klear en in simmersk wyntsje lústere troch de soeiende twigen. Sa kaam de bar oan Trude en har jong.
Doe't se los en op it draversplak kamen, wie d'r gâns wat belangstelling en tusken harren ek de Ie-boer en syn keapman. De keapman hie al mei de taksateurs praat en hy joech de boer in wink.
‘Dit is no de man dy't de fos te brûken krige hat,’ wiisde de taksateur op 'e boer, ‘en hy kin d'r net sûnder. Grut bedriuw en mar twa gudzen.’
| |
| |
‘Hm... hm...’
De swypstokken rêsten mei de stompe einen op 'e klinkerts en trije pear kennerseagen taksearren de fos.
‘Lit 'm mar ris drave.’
‘Sûnder de foalle?’
‘Ja... ja...’ Mar Trude wie al los. It bleske wrinzge en sette har teskoar; it gisele yn 't rûn dat it folk fansiden spatte, mar Trude draafde en naam deftich op en oer op it sânpaad as wie hja dêrfoar dressearre. Doe't hja werom draafde, nei har jong, hie de driuwer de hannen der mear as fol oan. Te deale! Wat tin yn 't fleis, mar oars: wat in guds!
De Ie-boer en syn keapman krongen nei de taksateurs, mar de keapman út 'e Warkumer kontreien, dy't Trude as inter foar Ate Kuperus koft hie, wrong him ek, mei in jongkeardel yn in nij mansjesteren pak, mei bleate holle en in stoefdonker útsjoch, troch it folk en frege oan 'e âldste fan 'e taksateurs: ‘Wêr komt dy fos wei?’
‘Dizze hat syn boer west,’ wiisde de taksateur op 'e Ie-boer dy't dêr lang gjin fleurige eagen opsette.
‘En hoe komme jo oan dy guds, as ik jo freegje mei.’
Dat wie dalje foar de keapman fan 'e Ie-boer en rêdop gie it: ‘Dy fos is oarlochsbút fan de Kanadezen. De guds is út Oerisel wei te Ljouwert op it fleanfjild kommen en de ynstânsjes dy't deroer te sizzen hawwe, haww 'm oan dizze man,’ wiisde er op syn boer, ‘tawiisd om 'm te brûken en de man kin der ek beslist net sûnder.’
‘Dit is deselde fos dy't ik as inter foar Ate Kuperus koft haw, de Dútskers hawwe him yn 'e maitiid fan '44 foardere en no stiet er hjir wer. Jo boer,’ dit tsjin 'e keapman fan 'e Ie-boer, ‘kin ferlet fan in hynder hawwe, mar ìk bin hjir hjoed om in guds foar it bedriuw fan Ate Kuperus los sjen te krijen. En no't Kuperus syn eigen hynder hjir wer stiet...’ seach er de taksateurs oan. ‘Hoe soe it jo gean...?’
‘It bewiis,’ fersette de keapman fan 'e Ie-boer him krêftich en de boer knikte mei.
‘Ja, hjir, ikke...’ krong de mansjesteren jongkeardel troch it oanwinnende minskelaach. Alle eagen spjalten op nei him. Hy?
‘Witte jo hoe't de fos hyt?’ frege de jongkeardel oan 'e Ie-boer. De boer skodholle.
‘Dan moat jo ris oppasse. Lit de guds ris los stean,’ dit lêste tsjin 'e man dy't Trude drave litten hie.
Eat skytskoarjend lei de man it heltertou oer Trude' rêch.
| |
| |
‘Trude... Strek!’ klonk it skerp en lûd. Doe't de guds dy stimme sa hearde, wie it oft hja elektrisearre waard, sa strekte de guds har lea, sette de kop heech op en socht mei de eagen nei de ynstrukteur dat it wyt der fan blonk.
De jongkeardel, nimmen oars as Hartman Koopmans, gie op it dra-versplak op in distânsje foar Trude stean.
‘Braaf... Trude... Braaf... Kom!’ en Hartman stiek noegjend in hân foarút.
De merje stoep rjocht op 'm ta.
Laitsjend krige de feint it heltertou beet en sei tsjin 'e Ie-boer wylst er him it tou tahâlde: ‘En no jo...!’
‘Hjir is gjin fersin, wol?’ lake ien fan 'e taksateurs en seach de oaren oan. Mar wylst krige de kontroleur dy't de merje yn 'e ûngetiid ûnder it itensskoft op 'e finne litten hie, de taksateur by it skouder: ‘Die fent moet dat peerd niet houwe,’ sei er. Freegjende eagen fan de taksateur.
‘Hy is 't niet weerd. Ik kwam daer in 'e ongetyd, se saten sels te eten en houdt er my die merje niet aen 'e koehúsmuur fast, tewyl it feul foor it hekken staet te skrabben’.
‘Hawwe jo der je met rêdt?’
‘Natuurlijk!’
De taksateur knypeage begripend, stoep mei de âldste fansiden en kaam fuort dernei wer by it ploechje dat om Trude en de foalle hinne hokke wie.
‘Stelle jo belang yn 'e foalle?’ frege er de Ie-boer.
‘Ik haw de fos leaver man, wat moat ik mei sa'n foalle begjinne,’ kaam der as in grutte teloarstelling út.
‘Der sit in poerbêste guds yn, mar de merje kinne wy net oan jo ta-wize, no't de eardere eigner der belang yn stelt.’
‘Kin dat net?’ kaam de keapman foar de Ie-boer koart om 'e hoeke.
‘Nee, dat dogge wy net, dat begripe jo dochs ek wol.’
‘Hoe heech hawwe jimme de foalle?’ de keapman wer.
‘Tûzen gûne en oars giet er mei de moer nei de âldboer.’
De keapman seach de Ie-boer oan, dy't grimmitich nei Trude stoarre. Kwânskwiis stoep er doe by de boer lâns en hompte him hast ûnge-murken mei it skouder oan. Nimmen moast der erch yn hawwe.
‘Nimme...’ flústere er en stoep effen troch.
It ûntgie nimmen fan 'e omstanners hoe'n striid it de boer koste;
| |
| |
mar nei wat brimstich knypeagjen en in pear kear slokken joech de Ie-boer dan dochs ek belies...
Doe't deselde sjauffeur dy't Trude en har jong dy moarns nei Ljou-wert riden hie it jonge bleske wer by de autobarte oplate, skeat it de boer dochs yn it sin dat de boèrinne wrychtich wol bliid wêze soe mei dizze nije oanwinst en dat fersêfte ek noch it risseltaat fan dizze dei...
|
|
Auteursrechtelijk beschermd